38
aĢkar edilmiĢ quyulardan meyvə toxumları ilə yanaĢı, qarpız və iki növ yemiĢ tumu
tapılmıĢdır.
Albanların təsərrüfatlarında Ģərabçılığ m xüsusi çəkisi böyük idi.
Mingəçevirdə e. III-VII əsrlərinə aid qəbir abidələrindən üzüm tumlarından baĢqa Ģərab
çöküntüləri və dəridən hazırlanan tuluq parçaları da tapılmıĢdır. Bu tapıntılar göstərir
ki, A zərbaycanda həmin dövrdə Ģərabı təkcə iri küplərdə deyil, tuluqlarda da saxla-
yırdılar. Tuluqlardan Ģərab daĢınması üçün də istifadə edilirdi.
Azərbaycanın Ģimal hissəsində becərilən texniki bitkilərdən biri də boyaq
kökü adı ilə tanınan qızıl boyadır. Qırmızı rəng kimi istifadə edilən bu bitki mənbələrdə
"qırmız" adlanır.
Azərbaycanın nisbətən isti yerlərində yayılan pambıqçılıq yerli əhalinin
təsərrüfat məĢğuliyyətində özünə möhkəm yer tutmuĢdu. Movses Xorenatsi
Beyləqanda yaĢayan əhalinin baĢqa mükəlləfiyyətlərlə yanaĢı, pambıqdan da natura
Ģəklində vergi verdiyini bildirir. Moisey Kalankatlının məlumatına görə, pambıq Kür
sahillərində xüsusilə ço x yetiĢdirilirdi.
Ölkənin əsas əkinçi əhalisi Kür və Arazın məhsuldar vadilərində, Kiçik və
Böyük Qafqazın dağətəyi yerlərində cəmləĢmiĢdi. Ölkənin iqtisadi cəhətdən daha da
inkiĢaf etmiĢ vilayətləri məhz bu bölgələrdə id i.
Maldarlıq Azərbaycan əhalisinin həyatında ta qədimdən bəri mühüm yer
tuturdu. ġirəli otlarla örtülü alp çəmənlikləri olan dağ rayonları, Kür-Araz ovalığı və
Xəzəryanı rayonların q ıĢda da demək olar, qar görməyən çölləri köçəri maldarlığ ının
geniĢ inkiĢafı üçün Ģərait yaradırdı.
Albaniya öz otlaqları ilə elə məĢhur idi ki, qonĢuluqdakı ermənilər də öz
mal-qara sürülərini qıĢlamaq üçün alban torpaqlarına gətirirdilər. Antik və erkən orta
əsrlər müəlliflərinin məlumatlarına görə burada keçi, qoyun, iribuynuzlu mal-qara, at,
donuz, dəvə bəsləyirdilər. Erkən orta əsrlər dövründə ovçuluq peĢəsi getdikcə tənəzzül
edir; buna müvafiq olaraq iri və xırda buynuzlu mal-qara saxlayanların sayı artırdı.
Albanların bu təsərrüfat sahəsi haqqında Moisey Kalankatlı da məlumat verir;
Albaniyada iri və xırda buynuzlu mal-qara və atların, o cümlədən minik atlarının bəs -
lənildiyi barədə yazan müəllif, ağ alban atı cinsini xüsusi qeyd edir.
Arxeoloji və etnoqrafik material erkən orta əsrlər Albaniyasında
dəvəçiliyin də inkiĢaf etdiyini göstərir. Dəvələrdən yük daĢımaq və min ik üçün
istifadə edird ilər.
Tədqiqatlar bu dövr Albaniyada süd məhsullarının yüksək səviyyədə
hazırlandığını da təsdiq edir. Azərbaycanlı maldarlar və qoyunçular öz
təsərrüfatlarında saxsı, ta xta və dəri nehrələrdən istifadə edird ilə r.
Arxeoloji və etnoqrafik tədqiqatlar Albaniyada yun və dərinin geniĢ istehsalı
və tətbiqi haqqındakı məlumatı təsdiq edir. Mingəçevir qazıntılarında qoyun qırxmaq
üçün qırxılıq alətlər aĢkara çıxarılıb; dəmir qırxılıqlar katakomba (yeraltı sərdabə)
qəbirlərində də tapılıb. Belə dəmir qırxılıqları azərbaycanlı qoyunçular bu gün də öz
təsərrüfatlarında iĢləd irlər.
39
Maldarlıqla Albaniyanın həm yarımköçəri, həm də oturaq əhalisi məĢğul
olurdu. Lakin təsərrüfatçılığın daha geridə qalmıĢ formalarının hakim olduğu dağlıq
rayonlarda bu sahə üstünlük təĢkil edirdi.
Albaniyanın təsərrüfat həyatında balıqçılıq da böyük rol oynayırdı. Balığı
duzlayır, qurudur və dəvələrlə qonĢu ölkələrə aparırd ılar. Onun piyindən müalicə
əhəmiyyətli yağ əldə edir, içalatın ı qaynatmaqla qiy mətli nərə yapıĢqanı
hazırlay ırdılar.
Orta əsr mənbələrində Kür sahili əhalisinin balıq ovu ilə məĢ ğul olması
haqqında çoxlu məlu mat vardır. Mo isey Kalankatlı albanların Kür və Arazdan
tutulan balıqdan xəzərlərə bac verdiklərini xəbər verir.
§ 6. ġƏHƏRLƏR VƏ DĠGƏR YAġAYIġ MƏSKƏNLƏRĠ
Albaniyanın erkən orta əsrlər dövrü Ģəhər həyatının canlanması və
Ģəhərlərin artması ilə səciyyələnir. Bu zaman köhnə Ģəhərlərin (Qəbələ, Naxçıvan,
Dərbənd) tikilib geniĢlən məsi prosesi ilə yanaĢı, yeni Ģəhərlərin (Bərdə, Beyləqan
və b.) yaranması prosesi gedirdi. QonĢu Ermənistan dövlətçiliyin in ləğ vi ilə
əlaqədar baĢ verən tənəzzül müqabilində Albaniya Ģəhərlərinin tərəqqisi bu dövrün
özünəməxsus xüsusiyyətlərindən idi.
Albaniyada feodal münasibətləri bir qədər baĢqa Ģəraitdə, qüvvətli siyasi
mərkəzi hakimiyyət Ģəraitində inkiĢaf edirdi; bu hakimiyyət Ģəhərlərin olmasını
maddi zəru rət hesab edir, onların tərəqqisinə kö mək göstərməyə çalıĢır, feodallarla
mübarizədə onlardan istifadə edirdi. Yeni feodallaĢan əyanlarda da onlara pay
edilmiĢ torpaqları mənimsəməyə maraq yaranır; bütün bunlar Ģəhər həyatının
çiçəklən məsinə, köhnə Ģəhərlərin abadlaĢdırılmasına, yeni Ģəhərlərin salın masına
gətirib çıxarırdı.
Albaniya Ģəhərlərin in ticarət-sənətkarlıq təbəqəsi arasıkəsilməyən ticarəti
təmin edə bilən güclü mərkəzi hakimiyyətə məxsus qüdrətli dövlətin olmasında
maraqlı idi. Məh z buna görə, erkən orta əsrlər A lbaniya Ģəhərləri alban
arĢakilərinin, sonralar isə alban mihran ilərin in dayağı id ilər.
Albaniya Ģəhərləri ya ticarət yolu üzərində yerləĢən kənd icmasına
əsaslanan qədim məskənin yerində, ya hökmdar və ya feodal təsərrüfatının
(dastakertin) bazasında, ya da sənətkarlıq və ticarətin inkiĢafı üçün əlveriĢ li o lan
yerlərdə təĢəkkül tapmıĢdı. Albaniyada aĢağıdakı Ģəhərlər var idi: beynəlxalq
tranzit ticarətin in ana yollarında meydana çıxmıĢ Ģəhərlər; Bərdə, Dərbənd, Qəbələ,
Çoqa, Beyləqan belə Ģəhərlərdən id i. Bu Ģəhərlər iri in zibati və ticarət -sənətkarlıq
mə rkə zləri sayılırd ı. Qaynaqlarda onlar "əzə mətli" və "Ģan -Ģöhrətli" Ģəhərlər