Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 5,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ETNĠK SƏRHƏDLƏR
11
IX fəsil ("Xilafətdə Əməvilə rə və Abbasilərə qarĢı dini-siyasi hərəkat. A zərbaycanda xürrəmilər-babəkilər hərəkatı"); § 1 -4 - tarix elmləri doktoru Nailə Vəlixanlı, § 5-7 - akademik Ziya Bünyadov və tarix elmləri doktoru Nailə Vəlixanlı. X fəsil (" VII-X əsrlə rdə Azərbaycan mədəniyyəti"); § 1 - tarix elmləri doktoru Qara Əhmədov, § 2 - tarix elmləri doktoru Nailə
elmləri doktoru Nailə Vəlixanlı və filologiya elmləri doktoru Göv- hər Baxşəliyeva, § 4 - sənətĢünaslıq doktoru Kamil Məmmədzadə.
XI fəsil ("Xilafətin zəifləməsi və
Azərbaycan ərazisində IX-X əsrlərdə yaranan feodal dövlətlərinin siyasi tarixi"); § 1,3, 6-7
- tarix elmlə ri doktoru Nailə Vəlixanlı, § 2 - tarix elmlə ri doktoru Sara xanım Aşurbəyli, § 4 - tarix elmləri doktoru Fəridə Məmmədova, § 5 - tarix elmləri doktoru Nailə Vəlixanlı və tarix elmləri namizədi Yunis Nəsibov.
XII
fəsil ("Azərbaycan inkiĢaf etmiĢ
feodalizm dövründə (XI-XII əsrlə r)"); § 1 - tarix e lmləri namizədi Yunis Nəsibov, § 2-8 - akade mik Ziya Bünyadov.
XIII fəsil ("XI-XII əsrlərdə A zərbaycanda sosial-iqtisadi quruluĢ"); § 1-5 - tarix elmləri doktoru Mikayıl Heydərov.
XIV fəsil ("Azərbaycan xa lqın ın və Azərbaycan dilinin forma - laĢmasının baĢa çatması") - tarix elmləri doktoru Nailə Vəlixanlı.
XV fəsil ("XI-XII əsrlə rdə Azə rbaycan mədəniyyəti"); § 1 - tarix elmləri doktoru Qara Əhmədov, § 2 - mətni baĢlıca olaraq sənət- Ģünaslıq doktoru
sənətĢünaslıq namizədi Cəfər Qiyasi və b.-nın tədqiqatları əsasında Nailə Vəlixanlı tərtib etmiĢdir. § 3 - sənətĢünaslıq doktoru Rasim Əfəndi, § 4 - tarix elm- ləri doktoru Məşədi xanım Nemətova, § 5 - tarix elmləri namizədi Rauf Məmmədov və tarix elmlə ri doktoru Fəridə Məmmədova (alban ədəbiyyatı), § 6 - tarix elmləri doktoru Nailə Vəlixanlı, § 7 - fəl- səfə elmləri doktoru Zakir Məmmədov. Kitabın biblioqrafiyasını Nailə Vəlixanlı, Qara Əhmədov və Fəridə Məmmədova, xronoloji cədvəli Nailə Vəlixanlı hazırlamıĢlar. Kitabın müəllif kollektivi və redaksiya heyəti cild in çapa hazırlan masında kö məyini əsirgəməyən xeyirxah niyyətli bütün Ģəxslərə, redaksiya, nəĢriyyat v ə mətbəə iĢçilərinə dərin təĢəkkürünü bild irir, o xucularımızdan isə iltifat gö zləy ir. Nailə Vəlixanlı
12
I FƏSĠL AZƏRBAYCANIN III-VII ƏSRLƏRDƏ ƏRAZĠSĠ VƏ ƏHALĠSĠ § 1. ALBANĠYA. SĠYASĠ-ĠNZĠBATĠ VAHĠDLƏR VƏ ETNĠK SƏRHƏDLƏR
V-VIII əsrlə r ermən i yazılı mənbələ rindəki mə lu matla ra və alban müə llifi Moisey Kalankatlıya görə I-VII əsrlərdə Albaniya Ģimalda Qafqaz sıra dağlarından cənubda Araz çayına, qərbdə Ġberiyadan Ģərqdə Xəzər dənizinədək geniĢ bir ərazini tuturdu. Təbii sərhədlər bu ərazini ço xsaylı bölgələrə ayırmıĢdı. Ġnzibati-ərazi baxımından Albaniya vilayətlərə - qavarlara və əyalətlərə -nəhənglərə bölünürdü. Albaniyanın Kürün sol sahilin i tutan ərazisi inzibati baxımdan ancaq
Albaniyası on bir vilayətdən ibarət idi. Yerli alban mənbəyi onlardan həm ə razi, həm də siyasi baxımdan daha əhəmiyyətli o lan Qəbələni, ġəkini, Kamb isenanı və Ecerin i qeyd edir. Bunlardan Qəbələ, ġəki və Kamb isena kilsə-inzibati vahidi o lan yepiskopluq yeparxiyası id i; onların nümayəndələri olan yepiskoplar bütün alban məclislərində təmsil o lunurdular. Adları çəkilən qavarlarla yanaĢı sol sahil Albaniyasına heç də həmiĢə Albaniya dövləti tərkibində olmayan Lp iniya və Çoqa (Ço la və ya.Çora) ölkələri də daxil id i. Hələ V əsrin ik inci yarısında bu ölkələr özünəməxs ııs daxili mu xtariyyəti saxlayan ucqar vilayət idi. Lakin 488-ci ildən sonra alban hökmdarı III Vaçaqanın dövründə Lp iniya və Çoqa qəti olaraq Alban dövləti tərkibinə daxil o ldu, Çoqa vilayəti eyni adlı və ya Dərbənd keçidindən cənuba doğru - BaĢ Qafqaz sıra dağlarının Ģərq qolunun Xəzər dənizinə lap yaxınlaĢdığı yerədək (təxminən BeĢbarmaq dağınadək) olan Xəzərsahili zolağı əhatə edirdi. Bu vilayətdə tabasaranlılar, albanlar, çilblər (silvlər), leqlər, maskutlar, xəzərlər, hunlar yaĢayırdılar. Vilayətin əsas Ģəhərləri Çoqa, Dərbənd və Sri idi. Çoqa vilayəti mühüm strateji əhəmiyyətli ərazin i tuturdu. BaĢ Qafqaz silsiləsi ilə Xəzər dənizi arasında olan və Albaniya qapıları adlanan keçid burada yerləĢirdi. ġimal istiqamətindən gələn, nəinki Albaniya, eləcə də Ġran Sasani dövləti və Bizans imperiyası üçün təhlükə təĢkil edən mü xtəlif köçəri tayfalar məh z bu qapıdan soxula bilərdilər. Ona görə bu keçidin qorunmasında albanlarla yanaĢı, o dövrün iri dövlətləri olan Sasani Ġranı və Bizans da maraqlı idi. Çoqadan qərbdə, onunla ġəki arasında Lp iniya vilayəti yerləĢirdi. Burada albanlar, lp inlər və baĢqa etnik qruplar yaĢayırdılar. Alban tarixçisi lp inləri (lupenləri) müasir Dağ ıstanın dağlıq hissəsində, silvlərlə (çilb lərlə) yanaĢı yerləĢdirir. Bəzi tədqiqatçılar (S.Yeremyan, K.Əliyev ) Yüklə 5,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|