Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 5,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 2. SİYASİ TƏŞKİLATLAR VƏ PARTİYALARIN YARANMASI
downloaded from KitabYurdu.az
84 Hərbi-səhra məhkəməsi müstəsna surətdə ancaq nizami ordu zabitlərindən, yəni hüquqi bilikləri və mühakimə etmək səriştələri olmayan şəxslərdən təşkil edilirdi. Burada işlərə prokuror və müdafiəçinin iştirakı olmadan baxılır, çıxarılan yeganə qərar, demək olar ki, ölüm hökmü olur, onun icrası təsdiqi tələb edilmədən ən geci 24 saat müddətində həyata keçirilirdi. Bu isə əfv o lmanı qeyri-mü mkün edirdi. Yalnız fəhlələrin, əsgər və matrosların çar əleyhinə çıxışlarının güclü təzyiqi hərbi-səhra məhkəmələrini nisbətən yumşaq cəza tədbirləri tətbiq etmək məcburiyyəti qarşısında qoyurdu. Əgər hərbi ədliyyə özünün bütün imkanları ilə ancaq hərbi qulluqçuların siyasi cinayətləri və fəhlə-kəndli çıxışlarının rəhbərləri ilə mübarizə aparmağa qadir idisə, inqilab iştirakçılarının kütləvi cəzalandırılmasının başlıca vasitəsi məhkəmədənkənar inzibati özbaşınalıq idi. Çar hökuməti məhkəməsiz divan tutmaq üçün yerli hakimiyyət orqanlarına verdiyi səlahiyyətləri genişləndirmişdi. Polis departamentinin 1905-ci il 30 noyabr tarixli əmri onları qubernatorlara məhkəmə orqanları tərəfindən həbs olunmamış bütün qızışdırıcıları, təşəbbüskarları və inqilabın təşviqatçılarını həbs etmək, nəzarət al- tında onları sürgün etmək barəsində təqdimatla müraciət etmək hüququ verməklə daha da artırd ı. İnqilabi və milli-azadlıq hərəkatın ın yüksəlişi dövründə Azərbaycan cəmiyyətənin yüksək dairələrinin nü mayəndələri çar höku mətindən bəzi siyasi güzəştlər almağa, o cü mlədən ö zünüidarə orqanlarında milli burjuaziyanın iştirakına qoyulan məhdudiyyətləri ləğv etməyə ciddi səy göstərdi. Məsələn, azərbaycanlı qlasnıların təkidi ilə 1906-cı ilin yanvarında Bakı şəhər duması Cənubi Qafqaz şəhər özünüidarə orqanlarında müsəlmanların hüquqların ı xristian- ların hüquqları ilə bərabərləşdirmək barəsində vəsatət qaldırdı. 1907 -ci ilin martında Bakı du ması təkrarən belə bir addım atdı. La kin du manın bu vəsatətləri çar höku mət orqanları tərəfindən rədd edildi. Azərbaycanlı q lasnıların seçilməsi üzrə məhdudiyyətlər ancaq sadələşdirilmiş ictimai idarələrin bəzi orqanlarında ləğv edildi. Məsələn, 1906-cı ildə Lənkəran şəhər sadələşdirilmiş ictimai idarəsinə müvəkkillər seçilməsində qeyri-xristian müvəkkillərin sayını məhdudlaşdırmağa icazə verild i.
downloaded from KitabYurdu.az
85 § 2. SİYASİ TƏŞKİLATLAR VƏ PARTİYALARIN YARANMASI
XX əsrin əvvəlində baş verən iqtisadi böhran həm Rusiyanı, həm də onun müstəmləkələrin i əhatə etdi. Bütün imperiyanı sarsıdan tətillər dalğası sənaye potensialı gündən-günə artan Azərbaycanı da bürüdü. Daha tez-tez baş verən fəhlə və kəndli çıxışları, müstəmləkəçi siyasətini yeridən hakimiyyət orqanların ın özbaşınalıqları bütövlükdə cəmiyyətin bütün təbəqələrində narazılığın artmasına və onun siyasiləşməsinə səbəb olmaya bilməzdi. XX əsrin əvvəllərində A zərbaycanda formalaş mağa başlayan ilk siyasi təşkilatlar, bütün Rusiyada olduğu kimi, əsasən sosialist yönlü idi. Rusiyadan gəlmiş bir neçə nəfər inqilabçı 1900-cü ildə Bakıda sosial- demokrat təşkilatının əsasına çevriləcək rəhbər mərkəz yaratmağa nail oldular. Rəhbər qrupa A.S.Yenukidze, V.Z.Ketsxoveli və A.Q.Ey zenbet daxil idilər 1 .
formalaşması başlandı. Yu xarıda adları çəkilən şəxslərdən əlavə, 1902-1903-cü illərdə BK-nın tərkibinə N.V.Vişnevski, Y.V.Qolikova, M.V.Kobetski, L.M .Knunyants, İ.F.Sturua, V.A.Şalqunov və b. daxil oldu lar. 1902-ci il sentyabrın sonlarında RSDFP Bakı təşkilatında yenidənqurma həyata keçirildi. Bütün şəhər təşkilatı 5 rayona (Balaxanı, Bibiheybət, Qara şəhər, Ağ şəhər və şəhər rayonlarına) bölündü. Fəhlə kütlələri ilə daha sıx təmasda olmaq və onlara təsir göstərmək üçün rayon komitələri yaradıldı. Bu komitələrdən hər biri öz işini BK-nın bir üzvünün bilavasitə müşahidəsi altında aparırdı. Rayonlarda təbliğat və təşviqat işinin nizama salınması, konspirativ hissə yaradılması, mənzillərin əldə edilməsi, kütləvi toplantılar üçün yerlərin seçilməsi, ədəbiyyatın yayılması, partiya qiraətxanalarının təşkili və s. rayon komitələrinin funksiyalarına daxil idi 3 . 1901-ci ildə Bakıda iskraçı qrup da təşəkkül tapdı. Buraya "İskra" qəzetinin agentləri L.Y.Qalperin, A.S.Yenukidze, V.Z.Ketsxoveli, L.Y.Krasin və b. daxil idilər 4 .
"İskra"nın redaksiyası ilə yazışır, onun üçün pul vəsaiti toplayır, qəzetin yayılmasına kömək göstərirdi. 1901-ci ilin yazında qrup xaricdən (İrana keçməklə) "İskra"nın gətirilməsini qaydaya saldı. "İskra" və digər qeyri-leqal ədəbiyyat Berlindən Vyana vasitəsilə Təbrizə gətirilir, oradan da atlarla Bakıya daşınırdı. Görünür ki, buna görə Bakı qrupu o za man gizli " Loşad" (at) adını daşıyırdı 5 . 1901-ci ilin yayında RSDFP-nin Bakıdakı qrupunun üzvləri Tiflis sosial- demokratlarının köməyi ilə gizli adı "Nina" olan qeyri-leqal mətbəə təşkil etdikdən sonra (əvvəlcə indiki Əzizbəyov və Füzuli küçələrinin tinində, sonra isə "İskra" küçəsində 102 saylı evdə yerləşirdi) "İskra"nın nəşri və yayılma miqyası daha da genişləndi. Burada 1901-ci ilin iyulundan 1902-ci ilin martınadək keçən 7-81 ayda 40-dan çox adda mü xtəlif nəşrlər - qəzet, kitabça və vərəqə çap olunmuşdu.
Yüklə 5,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|