Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
124 dövrü tarixinin tədqiqi Yəzidilər (Məzyədilər) sülaləsin in on beşinci şirvanşahı Fəxrəddin Fəriburz ibn Sallar ibn II Yəzid ilə başlanır. O, 445 -ci ilin səfər ayında (fevral, 1063) Şirvan taxtına çıxmışdır 1 . Əgər iyirmi il əvvəl Fəxrəddin I Fəriburz haqqında əl-İsfəhani, əl-Hüseyni və Xaqaninin əsərlərindən qırıq-kəsik məlu matlarımız var idisə, Münəccim- Başının əsərində saxlan mış Şirvan və Dərbəndə aid fəsillər V.F.Minorski tərəfindən dərc edild ikdən sonra və xüsusilə V.M .Beylis tərəfindən Məsud ibn Namdarın əsəri nəşr olunduqdan sonra bizim Şirvanşah haqqında biliyimiz mühü m məlu matlarla dolğunlaşdı və zənginləşdi. Məsud ibn Namdarın əsərlərində saxlan mış material Şirvanşah I Fəriburzun hakimiyyət dövrünü dəqiq müəyyənləşdirmək, torpaqların ın sərhədini təyin etmək və onun Cənubi Qafqazdakı siyasi nüfuzunun miqyasını öyrən mək imkan ını verir. I Fəriburzun atası Sallardan başlayaraq, Şirvanşahların şəxs i adları dəyişir: adi ərəb adları əvəzinə Şirvanşahlar Dey ləm hakimlərinə xas olan adlar daşıyır. Bunu bir tərəfdən, Şirvanşahların Deyləm və Gilan şahzadələri ilə izdivacı ilə izah etmək olar, başqa bir tərəfdən V.F.Minorskin in düzgün başa düşdüyü və hələ ona qədər tarixçi Münəccim-Başın ın (1702-ci ildə ölmüşdür) 2 qeyd etdiyi kimi, sülalə "öz mənşəyinin əsl-nəcabəti ilə öz mövqeyini möhkəmləndirmək üçün" ərəb tayfası Şeybani ilə qohumluğunu rədd etdi və Şirvanşahların Sasanilərlə əlaqəsi iddiasını irəli sürdü. Onların Kisra (Xosrov) Ənuşirvan mənşəyindən olduqları iddiasını Münəccim-Başı da qeyd edir. O yazır ki, "Ənuşirvan farsların Ənuşirvan Kəsrası deyildir, bəlkə ilkin Şeybanilər nəslindən olan şəxsdir". Beləliklə, tədqiqatçı və tarixçilərin (o cü mlədən bu sətirlərin müəllifinin) "ikinci dövr" Şirvanşahları və ya Kəsranilərinə dair mü lahizələri o la bilməz, belə ki, Şirvanşahlar sülaləsi fasiləsiz olaraq ərəb Yəzid ibn Məzyəd əş -Şeybanidən tutmuş sonuncu (44-cü) şirvanşah Əbu Bəkr Mirzə ibn Bürhan Əli Sultana qədər mövcud olmuşdur. O, 1583-cü ilədək Şirvanı idarə etmişdir. Elə bunun kimi də heç bir Dərbəndlilər sülaləsi də olma-mışdır. I Fəriburz ibn Sa llar hələ atasının sağlığında dövlətin əsil başçısı olmuşdur 3 . O, öhdəsinə düşdüyü çox çətin siyasi və hərbi çətin likləri o lduqca məharətlə dəf edə bilmişdi. Onun hakimiyyəti dövründə Şirvan bir neçə dəfə Arranın Şəddadilər hakimiyyətinin soyğunçu yürüşlərinə məru z qalmışdı (1063-cü ilin mart ayından 1064-cü ilin yanvarınadək onlar 4 dəfə Şirvana soxu lmuşlar). Şəddadid Şavur ibn Fəzl Şirvanşah I Fəriburzdən iki dəfə , hər birində 40 min dinar xərac aldı 4 . 1066-c ı ildə birinci dəfə ola raq Şirvana Oğuz türkləri gəldilə r. I Fəriburz "onları Şirvandan getməyə məcbur etmək üçün çoxlu pul xərcləməli oldu. 1066-cı 1 В.Ф.Минорский. История Ширвана и Дербенда, стр.56. 2 Yenə orada, səh. 169, 176-177. 3 B.Ф.Mинорский. Иcтopия Ширвана и Дербенда, стp.56. 4 Yenə orada, səh.56-57. 125 il noyabrın 22-də türk Qara Təkin ikinci dəfə Şirvana gəldi. O, dağlara və vadilərə hücum çəkərək, oraları viran qoydu, çoxlu adam qırd ı. Şirvanı boş çölə çevirərək, ma l-qara , uşaq və qadınları ö zlə ri ilə apardı. Oradan o, Ba kuyaya tərəf yollandı. Burada da Yə zidiyyədəki hərə kətlərini təkra r etdi" 1 . I Fəriburz türklərə ödənc verərək onlardan yaxa qurtarmağa çalı-şırdı. La kin onla r 1067-c i ilin fevrahnda Qəzv in hakimi illik 30 min d inar xərc müqabilində türklərin yürüşlərinin qabağını kəsməyə razılıq verincəyə qədər özbaşınalıq törədirdilər. Fəriburz ö zü də bu məsələyə kömək edərək xalası qızını Qara Təkinə ərə verd i 2 . Belə görünür ki, bu dövrdə Şirvanşahlann ərazisi müasir Şəki, Zaqatala, Qax, Balakən rayonlarının torpaqların ı əhatə edirdi. Lakin bu zaman Kaxetiya hakimi Qaq ikin oğlu II Aqsartan (1058-1084) I Fəriburzun çətinliklərindən istifadə edərək, Şirvanşahların torpağına ğına soxu laraq Şəkini tutdu. Yaln ız 1072- ci ilin aprelində I Fəriburz II Aqsartandan Şəki yaxın lığ ındakı Maluq qalasını ala bildi, lakin v ilayətin ö zü gürcülərin ə lində qaldı 3 . 1067-c i ildə gürcü çarı IV Baqrat (1027-1072) Bə rdəyə hücum edərkən sultan Alp Arslan (1063-1072) öz qoşunları ilə ona qarşı çıxdı. Sultan Arranda olarkən "Şirvanşah Fəriburz onun yanına gəldi. öz hədiyyələrini təqdim etməklə ona qulluq etməyə (əl-hədiyyə vəl xidmə) hazır olduğunu bildird i və 1067-ci ildəki yürüşdə onu müşayiət etdi" 4 . Əl-Hüseyninin verdiyi məlu mata görə, Sultan qoşunu gürcüləri darmadağın etdi, Şəki hakimi Aqsartan isə Sultana xid mət etməyə gəldi, hətta öz mülklərin i saxlamaq arzusu ilə islamı da qəbul etdi 5 . Sonrakı 1068-ci ildə sultan Alp Arslan 5 ay ərzində Gü rcüstana yürüşdə oldu. Bu vaxt öz yeni süzereninin nüfuzundan istifadə edən I Fəriburz Dərbəndə hücum çəkərək şəhərin bir neçə rəisini əsir aldı. O, sonradan Dərbəndi öz oğlu Əfriduna mü lk kimi verdi. Dərbəndlilər Şirvanşahın özbaşınalığından Sultan a şikayət etdilər. Sultan yürüşdən qayıdandan sonra "rəislərin azad olunmasını əmr etdi. Fəriburz bu əmri yerinə yetird i. Sonra Sultan Şirvanşahı zindana saldırdı. La kin Sultan onu tezliklə a zad etdi və ö z vətəninə göndərdi. Eyni za manda hər il böyük məbləğdə pul verməyi onun öhdəsinə qoydu. 460-cı il ramazan ay ında (iyul, 1068) Fəriburzun oğlu Əfridun əl-Bab qalasını tərk edərək Şirvana getdi" 6 . Sultan Alp Arslanın Məvarənnəhrə yola düşməsindən istifadə edən Şirvanşah I Fəriburz öz mü lklə rini genişləndirmək üçün tədbirlərə əl atdı. Sonrakı illərdə, Məsud ibn Namdarın göstərdiyi kimi, I Fəriburz Arran, Muğan, Beyləqan 1 Yenə orada, səh. 58, 52-95, 117-118. 2 Yenə orada, səh.60. 3 Yenə orada, səh.60, 63, 94-95, 117-118. 4 B.Ф.Минорский. Иcтopия Ширвана и Деpбенда, стp.60. 5 Əl-Hüseyni, vər.26a. Bax: B.Ф.М ИНОРСКИЙ . H CTOPИЯ Ш ИРВАНА И Д ЕРБЕНДА , стр.95; Historie de la Georgie, I, p.331. 6 В.Ф.Минорский. История Ширвана и Дербенда, стр.60-61. Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|