Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ

278 

 

isə əsir alınaraq, Ġsfahandan cənubda yerləĢən Samiram qalasına göndərilir.  

Bu hadisədən sonra Azərbaycanda hakimiyyət uğrunda mübarizə baĢlanır. 

QoĢunların  bir  hissəsi  Mərzbanın  Ərdəbilə  gəlmiĢ  atası  Məhəmməd  ibn  Müsafirə 

sədaqət  andı  içir.  Lakin  ço x  keçmədən  ordu  özbaĢınalıq  edən  Məhəmmədə  qarĢı 

çıxır.  Canını  götürüb  oğlu  Vəhsudanın  yanına  qaçan  Məhəmməd  oğlu  tərəfindən 

həbs edilir. 

Mərzban  üzərində  qələbə  qazanan  Rüknəddövlə  öz  sərkərdələ rindən 

Məhəmməd ibn Əbdürrəzzaqı A zərbaycan hakimi təyin edir.  

Hadisələrin  gediĢindən  narahat  olmuĢ  Vəhsudan,  Məhəmməd  ibn 

Əbdürrəzzaqa qarĢı çıxıĢ etmək üçün hələ də Taro mda yaĢayan keçmiĢ Azərbaycan 

hakimi Deysəmi ö lkəyə dəvət edir. 

Məhəmməd  ibn  Müsafir  qaçandan  sonra  Ərdəbildə  qalmıĢ  deyləmlilər 

Mərzbanın  sərkərdələrindən  biri  o lan  Əli  ibn  Fəzli  özlərinə  baĢçı  seçmiĢdilər. 

Vəhsudanın sözü ilə Deysəmi Azərbaycan hakimi kimi tanıyan Əli ibn Fəzl onunla 

birləĢir. Deysəm  isə Varsana gələrək, döyüĢə hazırlaĢmağa baĢlayır. O, bütün xəzinəni 

və  baĢqa  sərvətləri  vəziri  Ġbn  Mahmuda  etibar  edib,  döyüĢün  nəticəsini  Muğan 

dağlarında  gözləmək  əmrini  verir.  Bütün  xəzinəni  əlində  cəmləĢdirmiĢ  Ġbn Mahmud 

xəyanət yoluna keçərək Ərdəbilə gəlir və Məhəmməd ibn Əbdürrəzzaqın tərəfinə keçir. 

Bu hadisə Deysəmlə Məhəmməd ibn Əbdürrəzzaq arasında baĢ vermiĢ döyüĢün taleyini 

həll  edir.  Nəticədə  Azərbaycanın  cənub-Ģərq  vilayətləri  Buveyhilərin  əlinə  keçir  və 

Məhəmməd ibn Əbdürrəzzaq tərəfindən idarə olunmağa baĢlayır. Azərbaycan və Dvin 

qarıĢıq  Ermənistanın baĢqa vilayətləri  isə yenidən Deysəmin  idarəsi altına keçərək, 

ona vergi ödəməyə baĢlayır. 

Böyük sərvət toplaya  bilmiĢ  Deysəm  Ərdəbilə  gəlir  və  burada  Ģəhəri  idarə 

edən  deyləmli  sərkərdə  Əli  Ġbn  MiĢaki  ilə  toqquĢur.  Deysəmə  xid mət  edən 

deyləmlilərin çoxu Əli  ibn MiĢakinin tərəfinə keçir. Məğ lubiyyətə uğrayan Deysəm 

kürdlərdən ibarət dəstəsi ilə Ermənistana qaçmalı olur.  

952/53-cü  ildə  Salarilər  sülaləsinin  hələ  də  Samiram  qalasında  saxlan ılan  

banisi  Mərzban  ibn  Məhə mməd  həbsdən  qaça  bilir.  O,  Ərdəbilə  gələrə k, 

Azərbaycanda  öz  hakimiyyətini  bərpa  edir,  Əli  ibn  MiĢakini  isə  Deysəmin  ardınca 

Ermənistana  göndərir.  Bundan  xəbər tutan  Deysəm  Mosula,  oradan  isə  Bağdada,  onu 

hörmətlə qarĢılayan xəlifənin hüzuruna gedir. Lakin çox keçmədən vəziyyət elə gətirir ki, 

Deysəm  Bağdadı  tərk edib yardım almaq üçün Mosula,  Nəsirəddövlənin yanına getməli 

olur. Rədd cavabı alan Deysəm DəməĢqə  -  Nəsirəddövlənin qardaĢı  Seyfəddövlənin, 

oradan  isə  955/56-cı ildə köhnə dostu Vaspurakan hakiminin oğlunun yanına yollanır. 

Burada  olarkən  o,  Mərzbanın  üsyan  etmiĢ  əhalinin  çıxıĢını  yatırmaq  üçün  Dərbəndə 

getməsindən  xəbər  tutur.  YaranmıĢ  vəziyyətdən  istifadə  edən  Deysəm  öz  qoĢununu 

Azərbaycana  yeridərək,  Səlmas  Ģəhərini  tutur.  Mərzbanın  göndərdiyi  qoĢun 

darmadağın edilir. Lakin Deysəm Səlması əlində saxlaya bilmir və yenidən Vaspurakana, 

hamisinin  yanına  qayıdır.  Dərbənddən  qayıdan  Mərzban  Vaspurakan  hakimindən 

Deysəmi təslim etməsini tələb edir. Onun əmrilə Deysəm zindana atılır. 957/58-ci ildə, 

---

279 

 

artıq  Mərzbanın  vəfatından  sonra,  Salari  əmirlərindən  biri  həbsxanada  saxlanılan 

Deysəmi  öldürtdürür.  Beləliklə,  dövrün parlaq Ģəxsiyyətlərindən  biri  olmuĢ  Deysəm 

ibn Ġbrahim tarix səhnəsindən çıxır. 

957-c i  ilin  sonunda  Mərzban  vəfat  etdi.  Hökmdarın  ölü mündən  sonra  onun 

oğulları və qardaĢı  Vəhsudan arasında hakimiyyət uğrunda mübarizə gücləndi. Ġbn 

Misqəveyhin  məlu matına  görə,  Mərzban  hakimiyyəti  rəsmi  olaraq  Vəhsudana 

vəsiyyət etsə də, əlaltdan böyük oğlu Custanı özünün varisi elan etmiĢ, q əbul etdiyi 

bu qərar haqqında bütün qalaların rəislərinə məxfi məlu mat göndərmiĢdir. Məhz bu 

səbəbdən  rəsmi  olaraq  varis  elan  edilmiĢ  Vəhsudan  Custana  tabe  olduqlarını 

bildirmiĢ qala rəislərin in  müqaviməti  ilə qarĢılaĢdı.  Vəhsudan Ərdəbili tərk edərək 

Taro ma  qayıt malı  o lur.  Ha kimiyyət  o  biri  qardaĢlarının  da  dəstəklədiy i  Custanın 

əlinə keçir.Ġqamətgahı Ərdəbildə qurmuĢ Custan hakimiyyəti ələ alaraq,  Deysəmin 

keçmiĢ  vəziri  Əbu  Abdullah  ən  –  Nəimini  ö zünün  vəziri  təyin  edir.  Urm  hakimi 

Custan  ibn  ġərməzandan  baĢqa,  Salarilərə  tabe  olan  bütün  yerlərinin  hakimləri 

hökmdara  sədaqət  andı  içirlər.Lakin  zahiri  sakitliyinə  baxmayaraq,  hakimiyyət 

uğrundakı  mübarizə  Vəhsudanın  gördüyü  tədbirlər  nəticəsində  getdikcə  daha 

kəskin  Ģəkil  alırd ı.  Bu  məqsədlə  o,  mü xtəlif  fəndlərə  əl  atır,  əməklərinə  verilən 

haqla razılaĢ mayan Salari qoĢunu içərisində narazılıq alovunu qızıĢdırmağa çalıĢır, 

qardaĢları  küsdürüb,  hətta  bəzi  feodalları  onların  əleyhinə  qald ırmağa  cəhd 

göstərirdi.  Custanın  sarayında baĢ  verən  hadisələr  də  vəziyyətin  ağırlaĢmasına  az 

təsir  etmirdi.  Elə  bu  zaman,  Custanın  gözündən salın mıĢ  vəzir  Nəimi  Ərdəbildən 

Muğana  qaçaraq,  burada  özünü  əl  –  Müstəcirbillah  adı  ilə  elan  xəlifə  etmiĢ 

fırıldaqçı  bir  Ģəxslə  görüĢür.  Öz  mənafeyi  xatirinə  Nəimi  həmin  Ģəxsi  xəlifə  kimi 

―tanıyaraq‖,  onu  ilk  növbədə  Azərbaycanı  tutmağa  çağırır.  Özünü  Salarilərdən 

təcrid  etmiĢ  Urm  hakimi  Custan  ibn  ġərməzan  da  onlara  qoĢulur.  Vəziyyətin 

təhlükəli  olduğunu  dərk  edən  hökmdar  Custan  öz  qoĢunlarını  təzə  peyda  olmuĢ 

―xəlifə‖n in və Custan ibn ġərməzanın birləĢmiĢ qüvvələrinə qarĢı göndərir.  DöyüĢ 

mü xalifət  qüvvələrinin  məğlubiyyəti,  ―xəlifə‖nin  əsir  düĢməsi  ilə  nəticələnir. 

Custan  ibn  ġərməzan  isə  öz  dəstəsi  ilə  Urmiyaya  qaçır.  Lakin  hökmdarın  bu 

müvəffəqiyyəti  də  onun  Salari  taxtındakı  halimiyyətini  möh kəmləndirə,  daxili 

çəkiĢ mələrə  son qoya  bilmədi.  Vəziyyəti  ilə  razılaĢa  bilməyən  Vəhsudan  isə  yeni 

yollara  əl  atır:  bu  dəfə  Mərzbanın  oğlu  Ġbrah imi  yanına  dəvət  edərək,  onu 

hədiyyələrlə ö z tərəfinə çəkir, Mərzbanın üçüncü oğlu Nəsiri isə    

 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

---