Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 4,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 7. SON ELDƏNĠZLƏR
316
birləĢmiĢ qüvvələri 1187-ci ildə Həmədan yaxınlığ ında Qızıl Arslanın ordusu ilə üzləĢir; bir neçə gün davam edən döyüĢlərdən sonra Qızıl Arslanın ordusu geri çəkilir. Elə bu zaman rəqib cəbhəsində ziddiyyətlər baĢ qaldırır: əvvəlcə Əmir Rus, onun ardınca Qızıl Arslana qarĢı çıxıĢdan imtina etmiĢ Ay Aba öldürülürlər. Bu hadisələrdən sonra, soltanın əmri ilə onun tərəfdarları Qızıl Arslanla əlaqədar olanlara divan tutmağa baĢladılar. Bu, yerli hakimlərin soltanla olan əlaqələrinin kəsilməsinə gətirib çıxartdı. Hadisələrdən xəbər tutan Qızıl Arslan qisas məqsədi ilə soltanın bütün tərəfdarlarını həbs etmək əmrini verir və kömək üçün xəlifə ən-Nasirə müraciət edir. Bu müraciətdə Ġraq soltanlığını birdəfəlik zəiflətmək, öz hakimiyyət və nüfuzunu gücləndirmək imkanını görən xəlifə, 1188-ci ilin mart ayının əvvəlində vəzirin baĢçılığı ilə təchiz olunmuĢ böyük ordunu III Toğrula qarĢı çıxıĢ edən Qızıl Arslan ın kö məyinə göndərir. Soltan qoĢunlarının gücünü lazımınca qiymətləndirməyən vəzir, yolda yubanmıĢ Qızıl Arslanı gözləmədən, onsuz Həmədanı ələ keçirmək qərarına gəlir. Lakin müvəffəq iyyət qazana bilmir. Xəlifən in həmin ilin sonunda təchiz etdiyi ikinci ordu III Toğrulun qoyub getdiyi Həmədan Ģəhərini ələ keçirir. Həmədana gəlmiĢ Qızıl Arslan təntənə ilə qarĢılanır, ona xəlifənin caniĢini təyin olunması haqqında xəlifə fərmanı - mənĢur təqdim edilir. Bu. Qızıl Arslanın soltan vassalı deyil, müstəqil hökmdar olduğunun etiraf edilməsi idi. Bağdadda onun adına "hökmdar, möminlər ənıirinin kö məkçisi" {əl-məlik ən-nasir əmirəl-möminin) xitabı ilə xütbə oxunur. Xəlifə qoĢunları Qızıl Arslanın tabeçiliyinə keçirilir, o, özü isə Həmədanda soltan taxtına əyləĢdirilir. Qızıl Arslanın Azərbaycanda olmamasından istifadə edən soltan III Toğrul öz qoĢunu ilə UĢnu, Xoy, Urmiya və Səlmas Ģəhərlərinə soxulub, hər yeri talan edir. Sonra o, Səlahəddin Əyyubiyə müraciət edərək, yardım göstərməsini xahiĢ edir. Səlahəddin, Qızıl Arslanı onun anabir qardaĢının oğlu III Toğrulla barıĢdırmağa cəhd gostərir. Lakin əvvəl barıĢığa razı olan III Toğrul, yenidən əmisinə qarĢı müharibə etmək qərarına gələrək, 1190-cı ilin oktyabrında Qızıl Arslana hücum edir. Toğrulun inadına yaxĢı bələd olan Qızıl Arslan özünü, digər rəqibi - Ġnanc xatun və onun tərəfdarları tərəfdən təhlükəsizləĢdirən bir sıra tədbirlər görür: Ġnanc xatunun oğulları ilə barıĢıq imzalayır, onları öz yanında xidmətə götürür və nəhayət
mərhum qardaĢının dul qalmıĢ arvadı Ġnanc xatunla evlənir. Yalnız bu tədbirlərdən sonra soltana qarĢı çıxıĢ edən Qızıl Arslan, türkman dəstələrinin yardımına baxmayaraq, III Toğrulu məğlubiyyətə uğradır. Rəqiblərin son toqquĢması Həmədan yaxınlığında baĢ verir. Hücuma keçən soltan qoĢunları yenidən məğlub edilir, soltan özü isə əli qandallı Azərbaycan qalalarının birinə salınır. Atabəy Qızıl Arslanla soltan III Toğrul arasındakı mübarizənin qızğın çağında Ġsfahan, Rey və baĢqa Ģəhərlərdə atabəyin tərəfdarları ilə əleyhdarları arasında qanlı toqquĢmalar gedirdi. Atabəylərin əleyhdarlarına, hələ Cahan Pəhləvanın sağlığında Azərbaycan atabəylərinə qarĢı çıxmıĢ Ġsfahan Ģəfiilərinin rəisi baĢçılıq edirdi. Cahan
317
Pəhləvanın ölümündən sonra III Toğrulun tərəfinə keçmiĢ bu rəis Qızıl Arslanın Ġsfahandakı bütün tərəfdarlarını qılıncdan keçirmək əmrini vermiĢdi. Rəisin bu əmrinə etiraz əlaməti olaraq, atabəyin tərəfdarları Ġsfahanda iki-üç il ərzində bir neçə min Ģəfiini qətlə yetirirlər. Bütün bu hadisələrdən sonra Qızıl Arslan Həmədana qayıdır. Burada xəlifənin adından onun ünvanına xütbə oxunur. Beləliklə. Ġraq soltanlığının mütləq hakiminə çevrilən Qızıl Arslan Azərbaycan, Arran, Həmədan, Rey vilayətlərinə, həmin vilayətlərə bitiĢik olan ərazilərə sahib olur. Fars və Xu zistan hakimləri isə bir vassal kimi ona tabe edilir. Lakin hakimiyyət zirvəsinə yetiĢən Qızıl Arslan gerçək hakimiyyətin in möhkəmləndirilməsi üçün mövcud olan bütün imkan lardan istifadə etmədi. Onun sarayında özbaĢınalıq hökm sürür, fitnə-fəsad baĢ alıb gedirdi. Nəhayət, Qızıl Arslana qarĢı qəsd təĢkil o lundu; ərinə etibar etməyən Ġnanc Xatun bu qəsddə fəal rol oynayırdı. 1191-c i ilin sentyabr ayında Q IZIL
Arslan öldürüldü.
Qızıl Arslan öldürüldükdən sonra Cahan Pəhləvanın Qüteybə xatundan olan oğlu Əbubəkr Azərbaycana yola düĢür və çox keçmədən Naxçıvana, Əlincə qalasına gəlir. Cahan Pəhləvanın o biri dul arvadı Zahidə xatunun sərəncamında olan dövlət xəzinəsi bu qalada yerləĢirdi. Əbubəkr qalanı və xəzinəni ələ keçirir. Bütün yerli hakimlər onun ali hakimiyyətini tanıy ırlar. Əl-Hüseyninin məlu matına görə, Əbubəkr bir Ģəhərdən digərinə gedir, hamı ona təslim olurdu; beləliklə, o, bütün Azərbaycana və Arrana sahib olur. QoĢunlar onun ətrafında cəmləĢir və o, atasının və babasının yerində bərqərar o lur. Ġnanc Xatunun oğulları - Qutluq Ġnanc və Əmir Əmiran isə Həmədan və ona qonĢu vilayətlərdə hakimiyyəti ələ keçirirlər. Ġnanc Xatunun özü Reydə qalır. Beləliklə, dövlət Cahan Pəh ləvanın oğulları arasında bölünür. 1192-c i ildə Cahan Pəh ləvanın sabiq silahdaĢı və mə mlükü Mah mud Anas oğlu, soltan III Toğru lun saxlanıldığı qalanın valisi ilə d ilb ir olub, onu azad etdirir. Azadlığa çıxmıĢ III Toğrul ço x keçmədən kiçik b ir dəstə ilə Təbrizə müvəffəqiyyətsiz hücum edir. 1192-ci ilin iyulunda Qəzvin yaxın lığında III Toğrul və Qutluq Ġnancın qoĢunları arasında döyüĢ baĢ verir. Qalib gəlmiĢ III Toğrul təntənə ilə Həmədana daxil olaraq, yenidən soltan taxtına əyləĢir. Məğlubiyyətə uğrayaraq, Reydə anasının yanında gizlən miĢ Qutluq Ġnanc isə yardım xah iĢi ilə xarəzmĢah TəkiĢə müraciət ed ir. Ġraqdakı vəziyyətin qeyri-müəyyənliy indən istifadə edən xarəzmĢah TəkiĢ 1193-cü ilin yanvarında öz qoĢunlarını ora göndərir. XarəzmĢahın ordusu Reyi və Yüklə 4,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|