Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti unec X. H. Kazımlı, Q. S. Bayramov, B. C. Sadıqov

PDV

X

= 

( ) ( )

( )

R

I

R

I

R

I

T

T

1

2

2

1

1

1

+

+

+

+ +

+



(21.7) 

 

burada  R

ı, R

2

,…,

 

R

T

,  uy

ğun olaraq 1, 2, ..., T illərində alınan gəlirlərin 

m

əbləğidir. 

Əgər, amildən alınan illik gəlir vaxta görə dəyişmirsə (Rı=R

2

=

 

...

 

=

 

R

T

), 

onda m

əbləğ belə olar: 

PDV

X

= 

(

) (

)

(

)

R

i

R

i

R

i

R

i

T

T

T

t

T

1

2

2

1

1

1

1

1

+

+

+

+ +

+

=

+

=

∑



(

)

      (21.8), 

 

Amild

ən  sonsuz müddətə istifadə edildikdə (T = 

∞

)  

 

PDV

X

= 

R

i

                        

(21.9)

 

olur. 

İndiki  diskontlaşmış  qiymətlilik  amilin  tələb  qiymətini  müəyyən  edir. 

Əgər o amili bazar qiymətindən (Px) çox olarsa, (PDVx> Px) firma amili alar. 

Əgər  Px>  PDVx  olarsa,  firma  amili  almaz. Çünki  bu  zaman  amilin  istifadə-

sind

ən  əldə  olunan  gəlir  onun  alınmasına  çəkilən  xərclərdən  az  olur.  Amilin 

qiym

əti diskontlaşmış qiymətliliyə bərabər olduqda tarazlığa nail olunur. 

 

Px = PDVx    (21.10) 

 

Yaln

ız  bu  şərtə  əməl  olunduqda  amil  bazarında  nə  tələb,  nə  təklif 

h

əddindən çox olmur. 

 

 

 

 

433 

---

XXII F

ƏSİL. QİYMƏTLƏRİN ƏMƏLƏ GƏLMƏSİNİN 

SAH

ƏYİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ 

 

 

22.1. Bazar

ın sahəvi quruluşunun tədqiq olunması 

metodlar

ı 

 

Bazar    strukturunun    t

əhlili zamanı onun təmərküzləşməsinin qiymətlən-

dirilm

əsinin  kəmiyyət  metodlarından  istifadə  olunur.Təmərküzləşmə    sahədə 

f

əaliyyətdə  olan  firmaların  sayını  və  həcmlərini  əks  etdirir.  Bu  baxımdan  ilk 

növb

ədə,  firmanın    göstəricilərini    və  bazarın  sərhədlərini  müəyyən  etmək 

laz

ımdır. 

Firman

ın    ölçülərini  müəyyən  edən  göstərici  ümumi  satış  həcmində  fir-

man

ın  satış  payı  və  yaxud  mövcud  məhsulun  istehsalında  çalışanların  ümumi 

say

ının müəssisənin işçilərinin sayında payı hesab olunur. Firmanın ölçülərini 

mü

əyyən  edən  göstəricilərdən  biri  də  firmanın  aktivlərinin  dəyərinin  bütün 

firmalar

ın aktivlərinin ümumi dəyərində payı da hesab oluna bilər. 

Bazar

ın  fərqləndirilməsinin  müxtəlif  şərtləri  vardır.  Mikroiqtisadiyyat  kur-

sunda  “bazar”  v

ə  “sahələr”  anlayışlarının  fərqləndirilməsi  verilmişdir.  Bu  anla-

y

ışların  fərqləri  ona  əsaslanmışdır  ki,  bazar  tələbatın  təmin  olunması  üzrə 

birl

əşmədir, sahədə isə istifadə olunan texnologiyanın xarakterinə görə fərqlər olur. 

Qar

şılıqlı  əvəzolunma  anlayışına  bəzən  bazar  və  altsahə  kimi  yaxın 

əmtəə-əvəzedicilərin istehsalı əsasında baxılır. 

Bazar s

ərhəddi kimi aşağıdakılar istifadə oluna bilər: 

a)

 

əmtəə (məhsul) sərhəddi; 

b)

 

müv

əqqəti sərhədlər; 

v) coğrafi sərhədlər. 

H

ər bir halda sərhəddin dairəsi  əmtəənin xüsusiyyətindən və  məqsədin 

t

əhlilindən asılıdır. Bazarın sərhəddini onun azalan istiqamətində müəyyən edən 

zaman asanlıqla səhvə yol vermək olar. Belə ki, uzunmüddətli istifadə təyinatla 

əmtəələrdə  bazarın  müvəqqəti sərhəddi həddindən  artıq  geniş  olaraq  daha  az 

mü

əyyənlik olar, nəinki cari istehlak əmtəələri üçün. Belə  ki,  əmtəənin 

özün

əməxsusluğundan başqa tədqiqatın məqsədinə də əsaslanmaq lazımdır. 

M

əsələn,  əgər dərmanların  istehsalına  əhalinin tibbi xidmət siyasətinin 

yaxşılaşdırılması    məqsədi  kimi  baxılırsa,    ancaq tibbi məhsullar  bazarını 

kifay

ət qədər  geniş  müəyyən    etmək məqsədəuyğundur.  Belə  ki, eyni vaxtda 

bütün növd

ə  əczaçılıq  məhsullarının    istehsalına  baxılmalı,  tibbi    texnika 

istehsalına və tibbi xidmət bazarına bərabər vaxtda baxılmalıdır. Əgər  dərman 

istehsalçısı olan iki şirkətin birləşməsi təhlil olunursa, onda bazar dar mənada 

izah edilir. Bu zaman d

ərmanların təyinat istiqaməti də uçota alınmır. Bazarın 

t

əmərküzləşmə səviyyəsinin göstəricilərini nəzərdən keçirək. 

434 

---