Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət universiteti

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət universiteti

Dünya dramaturgiyası fənnindən imtahan blok suallarının cavabları :


Blok 1

1)Antik faciənin yaranması

Antik faciə- Antik faciənin poetikasını hərtərəfli işləyən Aristotel faciə janrının populyarlığı, onun digər sənət növləri ( dastan və s.) ilə əlaqəsi və üstün cəhətləri, faciənin tərkib hissələri, fabula, fabulanın quruluşu, priteriya və tanıma, faciənin hissələri və onun tipik qəhrəmanları, faciənin dili haqqında zəngin məlumat verir. Klassik faciənin hissələrinə gəlincə bunlar aşağıdakılardan ibarət idi: proloq, episodi, eksod və xor. Xor öz növbəsində parod və stasimə bölünür; sonuncu hissələr bütün xor nəğmələrində ümumidir, bəzilərinin xüsusiyyətini isə səhnədə xor və kommoslar təşkil edir. Faciə janrı- "tragediya" yunanca (traqos-keçi, ode- nəğmə) sözlərindən ibarət olub, keçi nəğmələri adlanmışdı.^m Daha sonrakı dövrlərdə faciə termini öz mahiyyətini dəyişdi, teatr tamaşası kimi baş qəhrəmanın faciəvi ölümü ilə nəticələnən bir janra çevrildi. Faciənin də özünəməxsus kompozisiya quruluşu olmuşdur. Antik dünyanın ən böyük filosofu Ərəstu (Aristote)) "Poetika" əsərində faciə janrının xüsusiyyətlərini, ümumiyyətlə dram əsərlərini təsnifatını Esxil, Evripid, Sofokl, və başqalarının əsərləri nümunəsində verir, onların əhəmiyyətini qeyd edərək yazırdı ki, faciənin başlıca məqsədi insanların xələcanlı hisslərdən (katarzis) təmizlənməsinə kömək etməkdən ibarətdir.

2) Esxilin yaradıcılığı

Esxil (e.ə. 525–456) ilk yunan faciə yazarıdır. Onun çox zəngin ədəbi irsindən bizə ancaq yeddi faciə gəlib çıxmışdır: "Xahiş edənlər", "İranlılar" (e.ə. 472), "Fiv ələyhinə yeddi adam" (e.ə. 467), "Prometey" (yazılış tarixi məlum deyil), Oresteya üçlüyü: "Aqamemnon", "Xoeforlar", "Evmendilər". Bu üçlük e.ə. 458-ci ildə səhnəyə qoyulmuşdur. "İranlılar" əsəri öz azadlıqları uğrunda ədalətli müharibə aparan yunanların vətənpərvərlik hisslərini tərənnüm edirdi. Esxil qalan əsərlərin mövzularını yunan dastanlarından, müxtəlif əsatir silsiləsindən alsa da, onlar müasir ictimai-siyasi məsələlər ilə sıx bağlı idi. Başqa sözlə, həmin mövzular da Esxilin ictimai-siyasi, əxlaqi, fəlsəfi fikirlərinin ifadəsinə xidmət edirdi. Onun əsərlərində e.ə. V əsrin başlanğıcında Afina demokratiyasının ilk məfkurəvi cəhdləri öz əksini tapmışdır. Esxil faciələrində qəbilə quruluşun məfkurə qalıqlarının tənqidi, ata və ana haqqı, Areopaq ətrafında gedən kəskin mübarizələr və sairə kimi ciddi məsələlərə toxunur. Xahiş edənlər" əsərində o, qəbilə quruluşu ilə əlaqədar evlənmək qanun-qaydaları əleyhinə çıxış edir. Faciənin məzmunu o qədər də mürəkkəb deyil. Danayın qaçmış əlli qızı Aqros hakiminə müraciət edir ki, onları təqib edən nişanlılardan xilas edib öz himayəsi altına alsın. Hökmdar bu məsələni şəxsən həll etməyə ixtiyarlı olmadığı olmadığl üçün tərəddüd göstərir. O, xalq məclisi çağırır. Xalq məclisində qızların xahişi qəbul olunur. Misirdən gələn vəkilin təhdidlərinə rəğmən hökmdar qızları himayə edir. Əsərdə əsas rolu oynayan qızların (danaidlər) xorudur. Bütün hadisələr də onların taleyi ətarfında mərkəzləşir. Arqos hökmdarı xalqın iradəsi olmadan məsələ həll edə bilmir. Dramatik cəhətdən də əsər çox sadədədir. Burada mükalimə zəif, lirik ünsürlər qüvvətlidir. Surətlər aydınlaşmamışdır. "Fiv ələyhinə yeddi adam" Edipin iki oğlu arasında hakimiyyət uğrunda gedən mübarizəni təsvir edir. Mövzu, Fivaida əsatirlər silsiləsindən alınmışdır ki, Sofokl onu daha dərin işləmişdir.

3)Esxilin “Oresteya” trilogiyası

Esxilin son əsəri "Oresteya" üçlüyüdür. Əsərin mövzusu Troya əsatirlər silsiləsinin qayıdış hissəsindən götürülmüşdür. Mövzu mürəkkəb olmaqla bərabər, dramatik cəhətdən də qüvvətlidir. Artıq burada bir gəlişdə üçüncü aktyor iştirak edir. Bununla mükalimələr zənginləşmiş, lirik ünsürlər azalmışdır. Əsərdə Esxil analıq haqqının məhvi və atalıq haqqının qələbəsini təsvir edir. Aeschylus tərəfindən eramızdan əvvəl 5-ci əsrdə yazılmış, Aqamemnonun Klitemnestra tərəfindən öldürülməsi , Klitemnestranın Orest tərəfindən öldürülməsi , Orestin məhkəməsi, lənətlənməsi haqqında yazılmış yunan faciələrinin trilogiyası. Bəzi alimlər trilogiyanın Afinadakı müasir siyasi hadisələrdən təsirləndiyinə inanırlar. Bir neçə il əvvəl, demokratik islahatçı Ephialtes tərəfindən maliyyələşdirilən qanunvericilik indiyə qədər yuxarı sinif siyasi hakimiyyətin ən güclü vasitələrindən biri olan Areopaq məhkəməsini bəzi kiçik dini vəzifələr və adam öldürməyə cəhd etmək səlahiyyəti istisna olmaqla, bütün funksiyalarından məhrum etmişdi. hallar; Aeschylus öz hekayəsini Areopaqın hökmü ilə həll etməklə bu islahatı bəyəndiyini ifadə edə bilər. Aeschylus Agamemnonu Arqosun ağasına çevirməsi də əlamətdar ola bilər, çünki təxminən bu zaman Afina Arqosla ittifaqa girmişdi.

4) Sofoklun yaradıcılığı

Sofokl-yunan dramaturqudur. O, üç böyük yunan faciə yazıçılarından biridir. Digərləri Esxil, Fespil olmuşdur. Sofokl e.ə. 596-cı ildə Afina yaxınlığında Kolonda anadan olmuşdur. Varlı bir ailədən olduğu üçün yaxşı təhsil almış və o dövr üçün mühüm olan musiqi sənətinə də yiyələnmişdir. Sofokl dramaturgiya sahəsinə yeniliklər gətirmiş: xoru ixtisar etmiş; aktyorların əhəmiyyətini artırmış; mükəmməl bədii kompozisiya yaratmışdır. Onun 123 əsəri olduğunu deyirlər. Bunlrdan dövrümüzə tam şəkildə 7 pyes çatmışdır: Tiran Edip, Edip Kolonda, Antiqona, Elektra, Ayaks, Filoktet, Traxinya qadınları. Sonralar İz izləyənlər və Proqona adlı əsərlərdən parçalar tapılmışdır.

5)Sofoklun “Antiqona” və ya “Tiran Edip” faciəsinin təhlili

Əsər belə başlayır Krala deyirlər -Antiqona üçün nece bir ölüm fikirleširsen?

Kreon: quš uçmayan, karvan keçmeyen yerde boš bir magaraya hebs edecem onu! qabagina da bir loxma çörek atacam, çox yox! bu da sedeqem olsun..Etdiyin sehvleri düzeltmek üçün biraz celd ol Kreon, çünki, Tanrilar gecikmezler cezalandirmaq üçün günahkari.. Antiqona qedim yunan mifologiyasinda Tebai krali Edip'in (Oedipius) qizidir. Edip yunan mifologiyasina göre öz anasi ile evlendiyini öyrendiyi zaman gözlerini kor etmish ve Tanrilar terefinden sürgüne gönderilmisdir. Edip'in gözleri görmediyi üçün Antiqona ona sürgüne gederken beledçilik etmišdir. Atalarinin ölümünden sonra taxt-tac ugrunda savashda her 2 oglu (Eteokl ve Polinik) bir-birini öldürürler. Bu savašdan sonra Edipin qardasi Kreon taxta çixir. Kreon Eteokl'in cesedini böyük temteraqla defn etse de, Polinik'in cesedini cezalandirmaq üçün yirticilara yem edir. Antiqona qardasinin cesedini tapib onu gizlice defn edir. Kreon bundan xeber tutar-tutmaz onu hebs edir, qardasinin cesedini ise torpaqdan cixartdirir. Tragediya kahinin evvelceden Kreona xeber verdiyi kimi ardicil ölümlerle sona çatir. Kreon kahinin sözlerinden sonra Antiqonani zindandan azad etmeye gedir. Lakin Antiqonanin intihar etdiyini görür. Kreonun oglu (Antiqonanin nisanlisi) buna döze bilmir ve o da intihar edir. Oglunun ölümunden tesirlenen Kreonun arvadi da sonda özünü xencerle öldürür. Vezir: Antiqona üçün nece bir ölüm fikirleširsen?

6) Evripidin yaradıcılığı

Evripid yunan faciəsinin görkəmli nümayəndəsi olmuş və öz yaradıcılığı ilə yunan faciəsinə yeniliklər gətirməklə yanaşı, onun yaradıcılığı antik yunan faciəsinin son mərhələsi olmuşdur. Evripid e.ə. 480-406-cı illərdə yaşamış ilk faciəsini e.ə. 455-ci ildə yazmışdır. Onun 92 faciəsindən 19 dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır. Bunlardan ən çox tanınmışları "Alkesta" və "Medeya" faciələridir. Evripid insanları olduğu kimi göstərmiş və əsatirə tanqidi yanaşmışdır. Bu cəhətdən onun yaradıcılığı Esxil və xüsusilə də Sofoklun yaradıcılığından fərqlənir.Aristotel onu “şairlərin ən faciəvisi” adlandırıb. Bəlkə də bu qiymət Evripidin qürbətdə ölməyinə işarəydi. Bəzi müəlliflərə görə, onun ölümü də sakit, yataqda olmayıb – qətlə yetirilib, ya da itlər onu parçalayıb. Yaxud ola bilsin, Aristotel Afinanı tərk edən Evripidin öz Vətənində vaxtında qiymətləndirilmədiyini nəzərdə tuturdu. Makedoniyada dəfn olunan böyük tragikə afinanılar ölümündən sonra ehtiram əlaməti olaraq boş qəbir (kenotaf) düzəldir, üzərində də Evripidin kəlamlarından birini yazırlar: “Ölən üçün ağlamayın, çoxlu məşəqqətlərlə qarşılaşacaq doğulan üçün ağlayın”

7)Evripidin “Medeya” faciəsinin təhlili

Əsər əsatirle başlayır.
Dayeler oyan bu yana qaçışırlar.Medeya əri Yezondan xora şikayet edir.Əri yezon ona xeyanet etdiyini deyir.Ve Medeya deyir ki,erimden intiqam alacağam.Ve buna dair and içir.Yezon Kralin qizi ile evli olur.Medeya Yezonun yanina gelib onunla danişir Yezon ise Medeyaya deyir ki,mecbur idim evlendm hemdeki her kes sene hörmet edecekdir.Medeya ise bunu qebul etmir.Ve yolda Afina kralliginin ogluna rast gelir ve onada Yezondan danisir.Egey ise ona deyir ki,menimle evlen mene övlad bexş et.Medeya ona deyir tezlikle geleceyem ancaq sen mene söz ver meni qebul edeceksen.Egey guneş Allahina and icir.Medeya bir libas hazirlatdirir ve o platari Yezonun yeni arvadina hediyye edir.Usaqlara verir ve usaqlari ona catdirir.Belece Yezon ele bilir ki,Medeya artiq Yezona nifret etmir.Yezonun arvadi libasi geyinir zeher bedenine yayilir ve qiz ölür atasi onu qacib qucaqlayir ve efsus ki,zeher atasinin da bedenine yayilir.Belece ikiside ölürler.Yezon Medeyani axdarir,Medeya bunu görür Qezeblenir ve iki uşağini öldürür.Yezon bunu görür ve Medeyanin nece qedder acimasiz oldugun ona deyir.Medeya ise cavabinda ona-Xeyanetinin cavabi bu idi deyir.Yezon ona deyir ver usaqlarimi özüm basdırım.Ancaq Medeya uşaqlarinin ölüsün bele Yezona vermir.

8)Evripidin “Alkesta” faciəsi

Alkestanın gənc arvadı.,arvad qurbangahdır, ərini çox sevir, onun üçün canını verməyə hazırdır. O, Admətin ögey anasını evə gətirməyəcəyi barədə sözünü alır. Euripides şüuru bölünmüş bir insanı göstərməyi bacarır Meyit üzərində tragikomik səhnə göstərilir.Sərxoş Herakl peyda olur, burada onu dar düşüncəli, çox ağıllı olmayan kimi təqdim edirlər. Admet qəbul edər, ola bilər. O, qonaqpərvərlik qanununa əməl edir. Bir qoca qul səs-küylü şənliyinə görə Heraklı utandırır. Admetin fədakarlığını anlayır, ona kömək etmək istəyir, gecə yarısı qripə dırmaşır, Thanatosu tutur, ruhunu geri verir. Herakl onu Admetin yanına gətirir, hər şey yaxşı qurtarır.
Əsərin ideyası:
Admet ikili fiqurdur, onu yaxsi ya pis kimi gostere bilmirsen. "Alcesta" təkcə Evripidin özününsağ qalmış əsərləri arasında deyil, həm də qədim yunan teatr sənətinin bizə gəlib çatan bütün nümunələri arasında qədim yunan dilində qadınların mövqeyinə parlaq və bəzən sarsıdıcı işıq salan unikal bir tamaşadır. cəmiyyət, həyat və ölüm və ölümdən sonrakı həyat, qədim yunan ailəsindəki mürəkkəb münasibətlər və mifologiyanın gündəlik reallığın dərk edilməsi prosesinə inteqrasiyası haqqında fundamental mövzular haqqında "Alkest"də ifadə olunan bəzi anlayışlar qədim yunan mentalitetinin düzgün başa düşülməsi.