Azərbaycan döVLƏt neft və SƏnaye universiteti Əlyazma hüququnda Rüstəmzadə Coşqun Sədi oğlu

3.3 Neft dağılmalarının ləğv edilməsində istifadə olunan mexaniki qurğular (bon çəpərləri Neft yığıcı skimmer qurğuları

Q
runtların yuyulmasının texnologiyasının sxemi
Şəkil 3.3
1 - neft məhsulları ilə çirklənmiş torpaq, 2 - yuma üçün torpağın tədarükü üçün konveyer, 3 - ağır neft tullantılarının rekultivasiyası zavodu (URTN), 4 - yuyulmuş torpağın boşaldılması üçün konveyer, 5 - süzülmüş neft məhsullarının vurulması üçün boru kəməri, 6 - yuyulmuş neft məhsullarının yığılması üçün çən , 7 - təmizlənmiş torpağın yığılması üçün konteyner.
3.2-də neftlə çirklənmiş qruntun yuyulma yerinə çatdırılmasını, ağır neft tullantılarının rekultivasiyası qurğusuna (URTN) verilməsini, ayrılmış neftin boru kəməri 5 vasitəsilə 6-cı çənə axıdılmasını və daşınmasını nəzərdə tutan neftlə çirklənmiş qruntların yuyulması prosesinin sxemi göstərilir. təmizlənmiş torpaq (məsələn, yük maşınlarına).

Torpağı yuyarkən biosurfaktant "Green Uniklin 1223" yuyucu məhlulunun istifadəsi təsirli olur. Açıq yaşıl mayedir, zəhərsiz, alışmaz, insanlar, heyvanlar və bitkilər üçün təhlükəsizdir. Tərkibində turşular və həlledicilər yoxdur, çoxlu (20 dəfə və ya daha çox) istifadəyə imkan verir, sonra karbon qazına və suya bioloji parçalanır. Tətbiq edildikdə, yağın çirklənməsinin xüsusiyyətlərindən asılı olaraq su ilə seyreltilir.

Bu biosurfaktantın istifadəsinə dair laboratoriya sınaqlarının nəticələri cədvəldə verilmişdir.
Cədvəl 3.5
Torpaqlarda yağ tərkibinin dəyişməsi və onların yuyulması zamanı torpaqlar

Torpaq və ya torpağın növü	Yağ tərkibi emaldan əvvəl	Emaldan sonra	Təmizləmə vaxtı, min Fitotoksisite, nəzarətdən cücərmə faizi
1. Tipik chernozem	23.0	1.49	97.9
2. Boz meşə	17.3	1.04	93.9
3. Allüvial çəmən-dənəvari	14.7	0.64	91.9
4. Humus-torf	25	11.49	97.9
5. Kvars qumu	16.8	1.00	91.2
6. Gil, sarı-qəhvəyi delüvial	17.8	0.36	97.9

Asanlıqla görmək olar ki, qumun yüksək keyfiyyətli təmizlənməsi üçün (qalıq yağın 1%-ə qədər) cəmi 3 dəqiqə vaxt lazımdır. Gili 0,36% qalıq yağ tərkibinə qədər təmizləmək 10 dəqiqə çəkdi. 30-45 dəqiqə müddətində torpağın təmizlənməsi 0,64-1,49% qalıq yağ tərkibini təmin edir. Humus-torf torpağı təmizləmək daha çətindir, bunun üçün 45 dəqiqə ərzində yağ tərkibini 25% -dən cəmi 11,49% -ə endirmək mümkün idi. Torpaqların və qruntların “Green Uniclin 1223” məhlulu ilə yuyulmasının nəticələri göstərdi ki, yuyucu məhlul torpağın yuyulması üçün istifadə oluna bilər.

Məlum olduğu kimi, neft su hövzələrinə dağılan anda onun ləğv edilməsi məsələləri qarşıda durur. Bu məqsəd üçün bon çəpərləri qurğusundan istifadə olunur. Bu baryeri (yəni səddi) xatırladan üzən qurğular sistemidir. Bu qurğu neft ləkələrinin qarşısını alır, baryerdən kənar hissələrə çıxmağa qoymur.
Hazırda bonların 2 növündən istifadə olunur. Birinci bonların ekranları sərt materiallardan hazırlanmış olur.
Həmin bonlar üzə bilən neftin qarşısını alır. 2-ci növ bonların materialları elastiki olur, ballastlar onu aşağı salır. 2-ci növ bonlar təsir üsullarına görə bir-birindən fərqlənirlər. Güclü dalğa və ya külək sərt bonları kənarlaşdırır, bonlar hündürlük və çöküntünü itirirlər. Elastiki bonlar isə bu anda sərbəst hərəkət edə bilirlər. Bunlardan başqa isə odadavamlı və sorbentli bonlar da var hansı ki, bunlar buzlaq olan sahələrdə tətbiq olunur.
Göstərilən bütün bon çəpərləri əsas olaraq 6 kateqoriyaya bölünürlər (ABŞ-ın EXSON firmasının təyinatlarına əsasən):

1. 
   kateqoriya-üzən elementin daxili penopiastdandır;
   
2. 
   kateqoriya - bonun xaricində asılan üzən element;
   
3. 
   kateqoriya - bonun xaricində boşaldıcı element;
   
4. 
   kateqoriya - öz-özünə üfürülərək doldurulan bonlar; - kateqoriya - sıxılmış hava ilə üfürülərək doldurulan bonlar;
   
5. 
   kateqoriya- stasionar bonlar.
   

Baxılan skimmer qurğularının əsas iş prinsipləri əsasən ondan ibarətdir ki, suyun əsas yuxarı hissəsi müəyyən ölçüdə böyük yığıcı tutumlara yığılır. Həmin proses tutumda səviyyənin ətrafında olan suyun səviyyəsinə nisbətən azalmasının hesabına mümkün olur.
Bu skimmer qurğuları suyun səthində üzə bilən nefti 10-20 metr aralı məsafədən özünə çəkmək xüsusiyyətlərinə malikdir.
Xəzər dənizi üzrə idarələrdə DESMİ-250 tipli skimmerdən istifadə edilir. Skimmer qurğusu dizel hidravlik enerji blokları ilə təchiz olunmuş neftyığan qurğulardır. Sorulma işləri şneqhidravlik nasosunun vasitəsilə həyata keçirilir. Həmin qurğuda hava kompressoru da var.
Yüksək özlülüyə malik neftlər üçün skimmer də mövcuddur. Skimmerlərin çatışmayan cəhəti ondan ibarətdir ki, skimmeri daşımaq üçün çox gücə sahib olan böyük daşıyıcı gəmi tələb olunur. Dünyada ən məşhur olan RO-CLEAN DESMİ skimmerində isə bu çatışmamazlıq yoxdur.
Sahil zolağında və əsasən xeyli az miqdarda neft dağılmalarında daha ucuz və daha kompleksli DESMİ TERAPİN tipli skimmerindən effektiv istifadə edilir. Adgeziya kimi böyük yağ tipli skimmerlər mövcuddur ki, onarın iş prinsipi ondan ibarət olur ki, dağılmış nefti parçaya yığa bilir. Burada materiallar qismində polipropilen, poliyretan, alüminium kimi ərintilərindən istifadə olunur.
Bunlardan başqa dispergentlər tətbiq edilən sahələrdə suyun axın istiqamət, intensivliy, su səthinin üzərində neftin qarışma dərinliləri nəzərə alınmalıdır. Dağılmış neftin bu dispergentlərə olan nisbətləri 50 : 1 -dən 10 : 1 -qədərdir. Bir qayda olaraq dispergentlər neft dağılmalarında neft plyonkasının qalınlığına uyğun olaraq sərf edilir.
Dispergentlər əsasən üç üsulla səpilir:

1. 
   əllə (səpələyici vasitəsilə);
   
2. 
   gəmilərlə;
   
3. 
   təyyarə və vertolyotlarla.
   

Dispergent üsulundan başqa neft dağılmalarının ləğv edilməsində istifadə edilən üsullardan biri də absorbsiya üsuludur. Həmin üsulda absorbentlərdən istifadə olunur. Absorbentlər qismində isə polimerlərdən və seolitlərdən istifadə edilir. Ekoloji aspektdən bu absorbentlər qənaətbəxş hesab edilir.

3.4 Neft və neft məhsulları ilə çirklənmiş torpağın təmizlənməsində D 75 hidrosiklonu