Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına dair tədqiqlər ● 2014/1
61
əllərində iri çukur – saz olduğu halda, dinclik zamanı dastanlar söylər, vuruş
vaxtlarında isə çukur və sazlarını çiyninə aşırıb atlarına minər, döyüşçülərlə
yanaşı vuruşarlarmış. Tarixi salnamədə bu barədə deyilir: “...ozanlar vuruş
günlərində qalib yürüşlü ordunun müqabilində çukurlar çalmaq, türkü varsağı-
lar oxumaqla igidləri döyüş həvəsi ilə coşdururdular. Ozanların çalıb-oxuma-
sından onların vuruş əzmi güclənirdi. Onlar ruh yüksəkliyi ilə düşmən üzərinə
yüyürüb özlərini hərb dəryasına vururdular” (1, 21).
Qaynaqda verilən məlumatda ozanların sarayda, xüsusilə orduda olması
və hərbi yürüşlərdə iştirak edərək ordunun döyüş ruhunu qaldırması ozan sənə-
ti haqqında ənənəvi təsəvvürlərə zidd deyil. Ancaq onların qopuz əvəzinə çu-
kur çalması, “oğuz ərənlərinin” vəsfi əvəzinə “türkü varsağılar” söyləməsi bu
sənətin tarixində yeni hadisədir. Görmək çətin deyil ki, burada fərqli bir ifaçı
tipindən söhbət gedir və bu ifaçı tipi köhnə terminlə ifadə olunur.
İşin elmi nəticəsi. Məqalədə ozan sənətinin ümumtürk dastan söy-
ləyiciliyi sənəti ilə tipoloji xüsusiyyətləri üzə çıxarılmış və özünəməxsus xüsu-
siyyətləri göstərilmişdir.
İşin elmi yeniliyi. Məqalədə ozan adının məna çalarları və ozan sənəti
ilə bağlı bir çox yeni fikir söylənmişdir.
İşin tətbiqi əhəmiyyəti. Türk dastan söyləyiciliyi sənətinin tarixi mən-
zərəsi ilə bağlı bir çox məsələlərin dəyərləndirilməsində yardımçı ola bilər.
Qaynaqlar
1. Abbaslı M. Şah İsmayıl Xətainin ömrü miniatürlərdə. Bakı, 1981
2. Abbasov İ. Folklorşünaslıq axtarışları. Bakı, 2009
3. Алексеев Н.А. Шаманизм трюкоязычных народов Сибири.
Новосибирск, 1984
4. Araslı H. Nizamidə xalq sözləri, xalq ifadə və zərb-məsəlləri //
SSRİ EA Azərbaycan filialının xəbərləri. 1942, №8, s.3-26
5. Басилов В.Н. Культ святых в исламе. Москва, 1970
6. Bəydili (Məmmədov) C. Türk mifoloji sözlüyü. Bakı, 2003
7. Бомбачи А. Тюркские литературы. Введение в истории и
стиль // Зарубежная тюркология. Вып. 1, Москва, 1986, c.191-293
8. Elçin Ş. Halk tiyatrosu // Türk Dünyası El Kitabı. III c., Ankara,
1992, s.370-375
9. Ə.Əsgər. Oğuznamənin etnik auditoriyası və funksiyası //
“Azərbaycan” jur., 2007, № 9,
10. Ə.Əsgər. Oğuzlar və türkmanlar (etnogenez prosesi) // Azər-
baycan Arxeologiyası və Etnoqrafiyası. № 1, Bakı-2008:2009
11. Hacıyev A. Mifopoetik təfəkkür fəlsəfəsi. Bakı, 2002
Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına dair tədqiqlər ● 2014/1
62
12. Hacıyev T., Vəlıyev K. Azərbaycan dili tarixi. Bakı, 1983
13. Исмаилов Е. Акыны. Монография о творчестве Джамбула и
других народных акынов. Алма-Ата, 1957
14. Жирмунский В.М. Тюркский героический эпос. Ленингрaд,
1974
15. Каррыев Б.А. Туркменский героический эпос «Гëр-оглы» //
Гëр-оглы Туркменский героический эпос. Москва, 1983, c.7-31
16. Кенин Лобсан М.Б. Обрядовая практика и фольклор ту-
винского шаманства. Новосибирск, 1987
17. Киреев А.К. Башкирский народный героический эпос. Уфа,
1970
18. Kitabi-Dədə Qorqud (Tərtib, transkripsiya, sadələşdirilmiş
variant və müqəddimə Zeynalov F., Əlizadə S.). Bakı, 1988
19. Крымский А.Е. Низами и его современники. Баку, 1981
20. Köprülü F. Ozan // Edebiyat araştırmaları. Ic. Ankara, 1966,
s.131-144
21. Köprülü F. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara, 1976
22. Кунанбаева А.Б. Казахский эпос сегодня: сказитель и
сказания // Советская этнография, 1987, №4, c.101-110
23. Кузеев Р.Т. Происхождение башкирского народа. Москва,
1974
24. Mollaev N. Alişer Navoiy va xalk ijadiyoti. Toşkent, 1974
25. Мусаев С.М. Киргизский народный эпос // Манас.
Киргизский героический эпос. Кн.1, Москва, 1984, c.420-442
26. Мусаев С.М. Эпос «Манас». Фрунзе, 1979
27. Наджип Э. Н. Историко-сравнительный словарь тюркских
языков XIV века. Кн.1, Москва, 1975
28. Неклюдов
С.Ю.
Звучащее
слово
в
фольклоре.
www.ruthena.ru
29. Новик Е.С. Обряд и фольклор в Сибирском Шаманизме
(Опыт сопоставление структур). Москва, 1984
30. Новик Е.С. Семиотические функции голоса в фольклоре и
верованиях народов Сибири,
www.ruthena.ru
31. Oğuznamə (Tərtib, ön söz, şərhlər və lüğət: Əlizadə S.). Bakı,
1987
32. Путилов Б.Н. Эпическое сказительство. Москва, 1997
33. Qasımlı M. Aşıq sənəti. Bakı, 1996
34. Гордлевский В.А. Государство Сельджукидов Малой Азии
// Избранные сочинения. Т. I, Москва, 1960, c.31-218
35. Гордлевский В.А. Происхождение османского слова «узан»
// Изб. соч., Т.III, Москва, 1962, c.264-265
Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına dair tədqiqlər ● 2014/1
63
36. Рахматуллин
К.А.
Творчество
Манасчи
//
Манас.
Героический эпос киргизского народа. Фрунзе, 1969
37. Ru J.P. Eskiçağ ve Ortaçağda Altay Türklerinde Ölüm.
İstambul, 1999
38. Сагитов И.Т. Каракалпакский героический эпос. Ташкент,
1962
39. Самойлович
А.Н. Очерки по истории туркменской
литературы // Туркмения. Т.1, Ленинград, 1929, c.127-167
40. Seyidov M. Azərbaycan xalqının soykökünü düşünərkən. Bakı,
1976
41. Sumer F. Oğuzlar (Türkmenler). 3. baskı. Ana Yayınları.
İstanbul, 1980
42. Təhmasib M. Azərbaycan xalq dastanları (orta əsrlər). Bakı,
1972
43. Троицкая А.Л. Из прошлого каландаров и маддахов в
Узбекистане // Домусульманские верования и обряды в Средней Азии.
Москва, 1975, c.191-223
44. Успенский В., Беляев В. Туркменская музыка. Ашхабад,
Ilım, 1979
45. Yazıçızade Ali. Tarih-i Al-i Selçuk. İstanbul, 2009
46. Худяков И.А. Краткое описания Верхоянского округа. Ле-
нинград, 1979
47. Зеленин Д.К. Религиозно-магическая функция фольклорных
сказок // Сб. в честь 70-летию Ольденбурга. Москва-Ленинград, 1934,
c.215-240
Dostları ilə paylaş: |