Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
Məhəbbət Mirzəliyeva, Kamilə Vəliyeva 76 sətir və sütunun kəsişmə nöqtəsində “1” qeyd olunubsa, onda si- niflər arasında əlaqə var, başqa sözlə burada əlaqə göstəricisi “1” şərtləndirilmişdir. Siniflər arasında əlaqə mümkün deyilsə, onda “O” yazılır. (Bax.: matrisa A). Qeyd etməliyik ki, hər bir nitq hissəsinin özünəməxsus (nitq hissəsinin mənsub olduğu şəkilçilərdən asılı olaraq) düzəl- dilmiş uyğun matrisaları verilmişdir. Adlarda eyni mənzərə ol- duğundan, yəni siniflər arasındakı əlaqənin oxşarlığına görə A matrisasından yerləşdirilmişdir. Buraya C – isim, П – sinif, Ч – say, M 1 – şəxs əvəzliyi tək halda I şəxs, M 2 – II şəxs əvəzliyi tək halda, M 4 – I şəxs əvəzliyi – cəm halda, M 5 – II şəxs əvəzliyi – cəm halda, M 6 – III şəxs əvəzliyi – cəm halda, M 7 – qayıdış əvəzliyi, M 8 – sual əvəzliyi, M 9 – bəzi əvəzliyi, M 10 – qeyri- müəyyən əvəzliyi, M 11 – təyin, inkar əvəzliklərlə ifadə olunmuş şəkilçilər sinfi daxil edilmişdir. Feilə gəlincə isə, o, adlardan fərqləndiyi üçün şəkilçilərin bir-birinə nəzərən mövqeyini izlə- yən prosesin əyani göstəricisi olan B matrisasını qurmuşuq. B matrisası əlavə bölməsinə daxil edilib.(Bax: əlavə A və B matri- saları) Bu matrisalardan istifadə etməklə şəkilçilər sinfinin müx- təlif kombinasiyalarından düzəlmiş şəkilçilərin sıra düzümü qaydalarına riayət olunmaq şərti ilə düzgün söz formaları yarat- maq mümkündür. B matrisasına nəzər salsaq, ilk növbədə əsa- sən (feilə) növ şəkilçiləri, sonra isə ardıcıl olaraq inkarlıq, za- man, şəxs və nəhayət, şərt şəkilçiləri birləşir. A matrisasına nə- zər saldıqda isə isim, əvəzlik, sifətlə ifadə olunmuş əsasa (kökə) yaxın mövqedə sözdüzəldici, sonra isə sözdəyişdirici şəkilçilər birləşdirilir. Sözdəyişdirici şəkilçilər də öz növbəsində uyğun mövqelər daşıyırlar. Əgər söz formasında mənsubiyyət, hal, xə- bərlik və nəhayət, əsasdan ən uzaq (polyar) mövqedə duran sual şəkilçisi yerləşir. Fikrimizi bir misalla aydınlaşdıraq. Ata – C (isim), M – mənsubiyyət, -dir- xəbərlik, -mı – sual ədatı veril- mişdir. Verilən kök və şəkilçilərdən əmələ gələn morfemlər zən- cirində, yəni atamdakıdırmı (söz formasında) əsasa yaxın m Vəliyeva K., M.Məmmədova. Mətnlərin avtomatik redaktəsi. B., 2003, s.22-29 Maşın tərcüməsinin nəzəri problemləri 77 (mənsubiyyət) sonra hal və nəhayət, uzaq mövqedə duran sual - mı yerləşmişdir. Qeyd etməliyik ki, söz formaları şəkilçilər sin- findən asılı olaraq müəyyən bir nitq hissəsindən digərinə çevrilə bilər. Biz bu məsələyə toxunmayacağıq. Burada əsas məqsəd morfemlərin söz formalarında düzülüş qaydalarını müəyyən et- mək və onları kompüter vasitəsilə avtomatik surətdə yoxlamaq- dır. Həmin qaydaları kompüterdə yoxlamazdan əvvəl dəqiq al- qoritm qurmaq, həmin alqoritmə əsasən proqram tərtib etmək lazımdır. Şəkilçilərin bir-birinə və kökə (əsasa) nəzərən mövqeyinin alqoritmi Biz qarşımıza belə bir məsələ qoyuruq. Şəkilçilər çoxluğu və kök verilir. Morfemlərin düzülüş qaydalarına riayət olunmaq şərtilə onların bütün mümkün olan kombinasiyalarını yaratmaq tələb olunur. Məsələni həll etmək üçün onun alqoritmini quraq. ш щ з Z х ж R A L R A Ж R + L R + Ж R Л Г R L Ж J A L J A Ж JL 1 1 1 1 1 1 1 1 1 C 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Щ 1 1 1 З 1 1 1 Х 1 1 1 Ж 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 RA L 1 1 1 1 1 1 RA Ж 1 1 1 1 1 1 R+ L 1 1 1 1 1 1 R+ Ж 1 1 1 1 1 1 1 1 RL Г 1 1 1 1 1 1 1 1 Məhəbbət Mirzəliyeva, Kamilə Vəliyeva 78 RЛ Г 1 1 1 1 1 RL Ж 1 1 1 1 1 JA L JA Ж J+ L J+ Ж JЛ Г JЛ Ж R 1 I Э P 4 J + Ж JЛ Г JЛ Ж R I Э P G Й 1 1 1 С 1 1 1 1 1 Ш 1 1 1 1 1 1 Щ 1 1 З 1 Х 1 1 1 1 1 1 Ж 1 1 1 1 1 1 1 RA L 1 1 1 1 1 1 RA Ж 1 1 1 1 1 1 R+ L 1 1 1 1 1 R+ Ж 1 1 RЛ Г 1 1 1 1 1 1 RL Ж 1 1 1 1 1 1 JA 1 1 1 Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|