Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu
Yüklə 1,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
121 Əhməd Kamal Misirə getmişdi. Bir müddət Qahirə və İskəndəriyyədə yaşayaraq buradakı mühacir “gənc türklərin” Sultan istibdadına qarşı mübarizəsini əlaqə- ləndirmək istəmişdi. Lakin niyyətinə nail ola bilmə- diyini görüb həmfikirləri ilə daha sıx təmas qurmaq niyyəti ilə Avropaya yollanmağı qərara almışdı. M.Ka- yahan Özgülün yazdığına görə “növbə ilə İtaliya, Al- maniya və Fransada bir neçə il yaşamış və oradakı “jön türklərlə” (“gənc”, yaxud “yeni türklər” – Os- manlı imperiyasında köklü islahatlar aparmaq istəyən vətənpərvərlər müasir türk tarixşünaslığında əsasən bu ad altında tanınmaqdadırlar – V.Q.), xüsusən də Əh- məd Pza qrupu ilə sıx əlaqələr yaratmışdı” 1 . Həmin dövrdə Qahirə “gənc türklər” hərəkatının Orta Şərqdəki mühüm mərkəzlərindən biri idi. Misir xədivi Abbas Hilmi Paşanın Osmanlı sarayı ilə o qə- dər də isti sayılmayacaq münasibəti II Sultan Əbdül- həmid əleyhdarlarına daha təhlükəsiz sığınacaq vəd edirdi. Digər tərəfdən, Misir formal şəkildə də olsa hələlik Osmanlı imperiyasının ərazisi sayıldığından burada çap olunan qəzetləri və digər ədəbiyyatı Tür- kiyə hüdudlarına gətirmək nisbətən asan idi. “Gənc türklərin” Parisdəki mərkəzi hər iki mühüm amili göz önünə alaraq Əhməd Kamalın Misir paytaxtına qayıt- masını və nəşriyyat işlərinə başlamasını məqsədəuy- ğun saymışdı. O, Qahirəyə gələndə ingilis səfirliyi ilə bağlı ma- cəranın iştirakçıları olmuş iki tale və qələm dostu – 1 M.Kayahan Özgül. Adıçəkilən kitabı, s. 25. 122 Hüseyn Siyrətlə Mehmet Ubeydullah burada idilər. “Gənc türk”lərin fəal isimlərindən sayılan doktor Abdullah Cövdətin gəlişi gözlənilirdi. Tezliklə “Doğ- ru yol” adlı qəzet çıxarmağa hazırlaşan Ubeydullah Əhməd Kamalı yeni nəşrin ədəbiyyat hissəsini tam müstəqil şəkildə hazırlamağa dəvət etmişdi. 1905-ci ilin oktyabrından başlayaraq o, “Doğru yol”da, no- yabrdan isə Amerika təbəəsi Georg Nelken Vald- berqin (sonralar dinini dəyişərək Mehmet Zeki bey adını almışdı – V.Q.) təsisçiliyi ilə çıxan “Həqayiqi- Şərq” qəzetlərində əsasən ictimai-siyasi və ədəbi xa- rakterli mövzularda yazılarla çıxış edirdi 1 . Bütün bu çoxcəhətli fəaliyyəti ilə bir sırada mü- barizələrini işıqlandıran yeni və daha konkret hədəf- lərə tuşlanmış mətbu orqanın təsisi ilə bağlı Parisdəki məslək dostlarının istəyini də yaddan çıxarmamışdı. 1905-ci ilin sonlarında Qahirəyə gələn dokror Abdul- lah Cövdət “İctihad” məcmuəsinin nəşrini təzələmiş- di 2 . Digər tərəfdən, indiyə qədər mövcud olan “Doğru yol”u bağlamaq, əvəzinə imtiyaz sahibi və baş re- daktorluğu Əhməd Kamala məxsus “Doğru söz” adlı qəzet təsis etmək qərara alınmışdı. Yeni nəşrin birinci sayı “Füyuzat”dan bir neçə ay əvvəl, 1906-cı il martın 22-də çıxmışdı. Abdullah Cövdət ilk saya yazdığı mə- qalədə redaktorun yüksək şəxsi məziyyətləri, poetik 1 M.Kayahan Özgül. Adıçəkilən kitabı, s. 32-36. 2 Abdullah Cövdətin bu dövrdəki fəaliyyəti və az sonra Əhməd Kamalın da daxil olacağı Bakı mühiti, habelə Əli bəy Hüseynzadə ilə əlaqələri haq- qında daha ətraflı məlumat üçün bax. Vilayət Quliyev. Abdullah Cövdətin Əli bəy Hüseynzadəyə məktubları, “525-ci qəzet”, 9,16,23 mart 2016-cı il. 123 istedadı və ədəbi zövqü üzərində ayrıca dayanmışdı: “Cəridə sahibinin qeyri-qabili-inkar olan qüdrəti-qələ- miyyvü şeiriyyəsi bu mövcud cəridəyə bir kisveyi- dilnişini-ədəb (ürək oxşayan ədəbi şəkil) vermişdir. Doğru söz söyləmək kafi deyil, bir də doğru sözü gö- zəl söyləmək də iktiza edər ki, bu müktəzayi (zərurəti) ifaya Kamal bəyin qüdrəti-qələmiyyəsi kafidir” 1 . “Doğru söz” türk mətbuatı tarixində bu adla çıxan ilk mətbu orqan deyildi. 1869-1870-ci illərdə eyni adı daşıyan qəzeti Paris və Londonda sultan rejiminin başqa bir əleyhdarı – jurnalist, teoloq və islahat hərə- katının pionerlərindən biri kimi tanınan Əli Süavi (1838-1878) buraxmışdı 2 . Əli Süavi bizim milli ədə- biyyatşünaslıq tarixində daha çox Mirzə Fətəli Axund- zadənin ərəb əlifbasının islahı ilə bağlı açıq polemi- kaya girdiyi türk ziyalılarından biri kimi tanınmaq- dadır. Əslində isə, Süavi dövrün ictimai-siyasi fikrin- də daha böyük islahat və dəyişikliklərə imza atmağa çalışmışdı. 1878-ci ildə II Əbdülhəmidi devirib yerinə qardaşı V Muradı hakimiyyətə gətirmək üçün İstan- bulda qiyam hazırlamış, lakin lap başlanğıcda sultanın mühafizə xidməti tərəfindən yerindəcə qətlə yetiril- mişdi 3 . Bu da adının zülm və istibdad əleyhdarlarının nəzərində bir rəmzə, simvola çevrilməsinə təkan ver- mişdi. 1 “İctihad” məcmuəsi, 1906, sayı 10. 2 Bu barədə daha geniş məlumat almaq üçün bax. Vilayət Quliyev. Mirzə Fətəli və Əli Süavi: Bir mübahisənin tarixçəsi. “525-ci qəzet”, 23-30 iyun 2012. 3 Başlanqıcdan Günümüze Kadar Büyük Türk Klassikleri. Tarih. Antoloji. Ansiklopedi. c.IX, İstanbul, “Ötüken” Yayın evi, 1989, s. 46. Yüklə 1,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|