yolu nəqliyyatmm, 28,2 %-i avtomobil nəqliyyatmın, 25 %-i dəniz
nəqliyyatının payma düşmüşdür.
2004-cü ildə isə ümumi yükdaşımada dəmir yolu nəqliyyatı-
nın xüsusi çəkisi 47%, avtomobil nəqliyyatmın xüsusi çəkisi 31,8%,
dəniz nəqliyyatınm xüsusi çəkisi isə 21,1 % təşkil etmişdir.
Göründüyü kimi, Avrasiya nəqliyyat dəhlizinin Azərbaycan
hissəsində yükdaşımada əsas yeri dəmir yolu və avtomobil nəq-
liyyatı tutmuşdur. Yalnız 1998-ci ildə dəniz nəqliyyatı avtomobil
nəqliyyatını üstələyərək ikinci уегэ çıxmışdır. Sonrakı illərdə isə
avtomobil nəqliyyatı dəmir yolu nəqliyyatından sonra öz lider-
liyini qoruyub saxlamışdır.
Cədvəlin təhlili göstərir ki, qeyd olunan müddətdə bütün
nəqliyyat növləri üzrə yükdaşımalardan əldə edilən gəlirin həcmi
də ilbəil artaraq 1998-ci ildəki 405 mln 368 min manatdan
2004-cü ildə 833,1 mln manata çatmış, başqa sözlə desək, 2 dəfə-
dən çox gəlir əldə edilmişdir. Bu müddətdə əldə edilən gəlirlərin
həcminə görə ilkin yeri dəmir yolu nəqliyyatı, sonrakı yerləri isə
dəniz və avtomobil nəqliyyatı tutmuşdur. Belə ki, təkcə 1998-ci
ildə dəhlizdə bütün nəqliyyat növləri üzrə эМэ edilən gəlirin
70,87 %-i dəmir yolu nəqliyyatınm, 20,98 %-i dəniz nəqliyyatı-
mn, 6,21 %-i avtomobil nəqliyyatmın, 1,94 %-i hava nəqliyyatınm
payına düşmüşdür (33; 34; 35). 1999-cu ildə dəhlizlə yükdaşı-
madan əldə edilən ümumi gəlirin 67,5%-i dəmir yolu, 20,5%-i
dəniz, 10,4 %-i avtomobil, 1,3 %-i hava nəqliyyatmm, 2000-ci ildə
əldə edilmiş gəlirin 63,8%-i dəmir yolu, 25 %-i dəniz, 10,2%-i
avtomobil, 0,79 %-i hava nəqliyyatınm, 2001-ci ildə əldə edil-
miş ümumi gəlirin 56 %-i dəmir yolu, 32 %-i dəniz, 11%-i avto-
mobi, 0,76 %-i hava nəqliyyatmın, 2002-ci ildə əldə edilmiş
gəlirin 55,1%-i dəmir yolu, 33 %-i dəniz, 10,5 %-i avtomobil,
1,24 %-i hava nəqliyyatının, 2003-cü ildə əldə olunmuş gəlirin
57,7 %-i dəmir yolu, 31,6%-i dəniz, 9,4 %-i avtomobil, 1,2 %-i
hava nəqliyyatının, 2004-cü ildə əldə olunmuş gəlirin isə 58,7%-i
dəmir yolu, 30%-i dəniz, 10,9%-i avtomobil, 0,1 %-i hava nəq-
liyyatınm payına düşmüşdür (33;34;35). Lakin 2004-cü ildə
2003-cü ilə nisbətən yükdaşımadan əldə olunan gəlirin həcmi
1727 mln manat az olmuşdur ki, bu da, yuxanda qeyd olunduğu
kimi, Gürcüstanda Batumi limanmm işindəki fasilələr üzündən
baş vermişdir.
Göründüyü kimi, dəhlizdə yükdaşımalardan əldə olunan gəli-
rin həcminə görə ilkin yeri dəmir yol nəqliyyatı, sonrakı yerləri
isə dəniz və avtomobil nəqliyyatı tutmuşdur.
Cədvəlin tranzit yükdaşımaya aid hissəsinin təhlili göstərir
ki, dəhlizdə ümumi yükdaşımada olan analoji vəziyyət tranzit
yüklərin daşmmasında da özünü göstərmişdir. Nəzərə alsaq ki,
tranzit yüklərin hər tonundan ölkə büdcəsinə 15 dollar gəlir daxil
olur (35,655), müqayisə edilən dövrdə tranzit daşımalanndan əldə
edilən gəlirin səviyyəsi də artmışdır. Başqa sözlə, 1998-ci illə
müqayisədə 2004-cü ildə tranzit yükdaşıma 3,8 dəfə artmışdır.
Yalnız 2004-cü ildə əwəlki ilə nisbətən tranzit yüklərinin daşın-
masmda qismən azalma özünü göstərmişdir. Yuxanda qeyd olun-
duğu kimi, 1998-ci illə müqayisədə müxtəlif nəqliyyat növləri
üzrə ümumi tranzit yükdaşımanm həcmi 2004-cü ildə 3,8 dəfəyə
qədər artaraq 4383 min tona qarşı 15244 min ton olmuşdur (35,
655).
Nəqliyyat dəhlizində tranzit yükdaşımada əsasən dəniz nəq-
liyyatı və dəmir yolu nəqliyyatı iştirak etmiş və bu prosesdə
dəniz nəqliyyatı irəlidə olmuşdur. Qeyd olunan nəqliyyat növləri
üzrə tranzit yükdaşımalar da ildən-ilə artmışdur. Belə ki, 1998-ci
ildə dəniz nəqliyyatında 3 577,3 min ton (81,6%), dəmir yolu nəq-
liyyatında 806 min ton (18,3%), 1999-cu ildə dəniz nəqliyyatında
3 731,5 min ton (59,6%), dəmir yolu nəqliyyatında 2 525,2 min
ton (40,3%) yük daşınmışdır. 2000-ci ildə bu göstərici dəniz nəq-
liyyatı üzrə 5 034 min ton (58,7%), dəmir yolu üzrə 3 538,1 min ton
(41,2%), 2001-ci ildə dəniz nəqliyyatı ilə 7 232,6 min ton (50,3%),
dəmir yolu ilə 7 119 min ton (49,6%), 2002-ci ildə dəniz nəqliy-
yatı ilə 8 486,6 min ton (51,7%), dəmir yolu ilə 7905,5 min ton
(48,2%), 2003-cü ildə dəniz nəqliyyatı ilə 9 mln 694 min ton
(51,4%), dəmir yolu nəqliyyatı ilə 9 mln 142 min ton (48,5%)
yük daşınmışdır (35,656).
Tranzit daşımalannın təhlili göstərir ki, bu cür daşımalann
həcminə görə birinci yeri dəniz nəqliyyatı, sonrakı yeri isə dəmir
yolu nəqliyyatı tutmuşdur. Yalnız 2004-cü ildə 2003-cü illə müqa-
yisədə tranzit yüklərinin daşınmasında hər iki nəqliyyat növü
üzrə azalma meyli özünü göstərmişdir. 1998-ci ildən sonrakı
dövrdə tranzit daşımalanndakı artım, yuxanda qeyd edildiyi
kimi, həm “neft strategiyasının” reallaşması, həm də nəqliyyat
dəhlizinin fəaliyyəti ilə bağlı olmuşdur. 2004-cü ildə tranzit
daşımalannda müşahidə olunan azalma Gürcüstan hadisələri və
həm də tarif qiymətinin daha ucuz olması ilə əlaqədar Türk-
mənistanın öz neftini Iran marşrutu üzrə daşımaya üstünlük
verməsi ilə bağlı olmuşdur.
Qeyd olunan dövrdə dəniz və dəmir yolu nəqliyyatı ilə tran
zit daşımalardan əldə olunan gəlirləri təhlil edərkən, görünür ki,
qeyd olunan 5 il ərzində tranzit yükdaşımalardan əldə olunan
gəlirlər artmış, yalnız 2004-cü ildə əwəlki ilə nisbətən azalma
prosesi baş vermişdir. 1998-ci ildə tranzit daşımalanndan əldə
olunan ümumi gəlir 100 893 mln manat olmuşdusa, 1999-cu ildə
bu göstərici 106 765,9 mln manat və уa əwəlki illə müqayisədə
6 mlrd manat çox, 2000-ci ildə 161 830,6 mln manat və ya ötən
illə müqayisədə 55 mlrd manatdan çox, 2001-ci ildə 260 46,72 mln
manat və ya 2000-ci illə müqayisədə 100 mlrd manatdan çox,
2002-ci ildə 454 153,79 mln manat və ya əwəlki illə müqa-
yisədə 194 mlrd manatdan çox, 2003-cü ildə 550 324,6 mln manat
və ya 2002-ci illə müqayisədə 96 mlrd manat çox gəlir əldə
edilmişdir (35,656). 2004-cü ildə 451 331,6 mln manat gəlir
əldə edilmişdir ki, bu da yalnız 2003-cü ildə əldə edilmiş ümumi
gəlirdən 98,9 mid manat az olmuşdur. Bunun da səbəbi, artıq
yuxanda qeyd edildiyi kimi, Batumi limanının bağlı olması və
Türkmənistan neftinin İran marşrutu ilə daşınması ilə bağlı
olmuşdur.
Cədvəlin tranzit daşımalanndan əldə edilən gəlir hissəsinin
təhlili göstərir ki, 1998-2003-cü illərdə tranzit yükdaşımadan
əldə olunan gəlir təqribən 3,9 dəfəyə qədər artaraq 100 893 mln
manata qarşı 451 331,6 mln manat təşkil etmişdir (35,655-656).
Bu müddətdə nəqliyyat növləri üzrə əldə edilən gəlirin həcminə
görə ilkin yeri dəniz nəqliyyatı, sonrakı yeri isə dəmir yolu nəq-
liyyatı tutmuşdur. Belə ki, 1998-ci ildə dəmir yolu nəqliyyatı ilə
tranzit yükdaşımadan əldə olunan gəlir 30 501,5 mln manat
Yüklə Dostları ilə paylaş: |