Düzənlikdə torpaqların morfoloji, fiziki və kimyəvi
xassələrinə görə müəyyən olunmuş bonitet şkalası ərazidə
yüksək, yaxşı, orta, aşağı və şərti yararsız keyfiyyətli
torpaqların yayıldığını göstərir.
2-ci cədvəldə bonitet balları müxtəlif olan torpaqlar
məhsulvermə qabiliyyətinə görə də bir-birindən aydın seçilir.
Ayrı-ayrı torpaq sahələrindən yüksək məhsul almaq üçün
düzənliyin b o n ite t. kartoqramından istifadə imkanları ortaya
çıxarılmışdır.
Torpaq nümunələri götürülmüş sahələrdə təbii və mədəni
bitkilərin məhsuldarlığı (t/ha)
Cədvəl 2
№
Torpaqların adı
Mədəni
bitkilər
Təbii
bitkilər
(yaz
dövrü)
Taxıl
Yon
ca
(1-ci
biçi
m)
1.
Yüngül gillicəli, qalın,
qədimdən suvarılan bor
30-40
30-
35
8-10
2.
Ağır gillicəli, suvarılan,
bataqlıq-çəmən
•
•
25-30
22-
25
6-8
3.
Ağır gillicəli, zəif
şorakətləşmiş bataqlıq-
çəmən
20-25
18-
22
4-6
4.
Orta gillicəli, yuxa, orta
eroziyaya uğramış, açıq-
şabalıdı
15-20
12-
18
3-4
i
m
Sədərək düzündə təbii və mədəni bitkilər altında
torpaqlardan maksimum dərəcədə səmərəli istifadə etmək
üçün bir neçə tövsiyə və təkliflər verilmişdir.
494
1. Sədərək düzündə torpaqlardan səmərəli istifadə etmək
üçün ilk növbədə ərazidə su ehtiyatlarından düzgün istifadə
etmək lazımdır.
2. Yaz və payız aylarında Aıaza axıdılan qar-yağış suların
qarşısını müəyyən qədər almaq üçün ekocoğrafi şərait nəzərə
alınmaqla düzənliyin şimal hissəsində süni göl tikmək və
regionda vahid su şəbəkəsinin yaradılması vacibdir.
3. Düzənliyin mərkəz hissəsində su ehtiyatlarından səmərəli
istifadə etmək, torpaqları şorluqdarı və eroziyadan qorumaq
üçün ərazidə
mikro-iqlim
yaradan
yağış
yağdıran
qurğulardan istifadə etmək lazımdır.
4.Sədərək
düzünün
cənub
hissəsində
torpaqları
bataqlıqdan və şoranlıqdan azad etmək üçün geniş.miqyasda
meliorativ tədbirlərin həyata keçirilməsi vacibdir.
5. Fermer və digər təsərrüfat sahələrində torpaqlardan
istifadə edərəkən torpaq kartoqramlarına əsaslanmalı və
mütəxəssislərdən məsləhətlər alınmalıdır.
6. Torpaqdan
istifadəçilər
tərəfindən
düzənlikdə
qış
otlaqllarındaıı səmərəli istifadə üçün otlaq
yükü ilə
heyvanların sayı tənzimlənməklə sistem üzrə otarılma tətbiq
olunmalıdır.
7. Ərazinin təbii xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla yerli şəraitə
uyğun daha məhsuldar bitkilərin əkilməsi məsləhət görülür.
Göstərilən tədbirlər Sədərək düzənliyində elmi əsaslarla
planlı surətdə həyata keçirməklə ərazidə torpaqlardan
maksimum dərəcədə səmərəli istifadəsini
təmin etmək
mümkündür.
•
«
f
Щ.
/ • ,
Ə d ə b i y y a t :
1. Babayev S.Y. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Coğrafiyası.
Bakı, Elm, 1999
2. Məmmədov Q.Ş., Cəfərov A.B. Torpaqların bonitirovkası. Bakı,
Elm, 1997, s. 66-87
3. Məmmədov Q.Ş. Azərbaycanda torpaq islahatı. Bakı, Elm,
2002,411 s.
49.5
4 . М а м е д о в Р .Г . О п ы т г р у п п и р о в к и п о ч в Н а х и ч е в а н с к о й А С С Р по
а г р о ф и з и ч е с к о м с в о й с т в а м . Д А Н А з . С С Р , 1 9 6 8 , с. 4 3 -4 8
5. М а м е д о в
Р .Г .
А г р о ф и з и ч е с к а я
х а р а к т е р и с т и к а
почв
п р и а р а к с и н с к о й п о л о с ы . Б а к у , Э л м , 1 9 7 0 , с. 1 7 -2 5
B Ə H R U Z Ş Ə K U R İ,
A K İ F M Ə R D A N L I
N a x ç ıv a n D ö v lə t Universiteti
NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASINDA DAĞ VƏ
DAĞƏTƏYİ ZONALARDA EROZİYAYA QARŞI
MÜBARİZƏ TƏDBİRLƏRİ.
Muxtar Respublikada dağ və dağətəyi zonaların
torpaqları eroziya prosesinə məruz qalaraq
münbitliyini
itirib. Eroziyaya uğramış torpaqların münbitliyini bərpa
etmək, ümümiyyətlə, dağ zonası torpaqlarını
eroziyadan
miihafİ
2
:ə etmək məqsədilə eroziyaya qarşı zonal kompleks
mübarizə
tədbirləri
həyata
keçirilməlidir.
Mübarizə
tədbirlərini tətbiq edərkən təbii zonaların torpaq-bitki, iqlim
şəraiti, torpaqların eroziyaya uğrama dərəcəsi, yamacların
meylliliyi və ümümiyyətlə, ekoloji şərait nəzərə alınmalıdır.
Azərbaycan Respublikasının o cümlədən Muxtar
Respublika ərazisində, eləcədə, Kicik və Böyük Qafqazda
dəniz səviyyəsindən yuxarı qalxdıqca torpaq-bitki, ümiı-
miyətlə bioiqlim və s. dəyişir. Buna müvafiq olaraq müxtəlif
təbii qurşaqlar ayrılır. Həmin qurşaqlarda torpaq örtüyünü
eroziyadan mühafizə etmək üçün aqrotexniki, fıtomeliorativ
(meşə və çəmən meliorasiya) mübarizə tədbirləri kompleks və
bir-birini tamamlamaq şərti ilə tətbiq edilməlidir.
Torpaq eroziyası ilə mübarizə probleminin həllində
əsas məsələ onun baş verməsinə səbəb olan amilləri müəyyən
edərək aradan qaldırmaqdan ibarətdir.
Təsərrüfat - təşkilat tədbirlərinin həyata keçirilmə
sində əsas məqsəd eroziyaya uğramış və eroziyaya uğrama
təhlükəsi olan torpaqlardan daha səmərəli şəkildə istifadə
496