Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 5,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
Onların bu tip həlledicilərdəki məhlulları açıq havada asanlıqla oksidləşir, birbaşa günəş şüaları altında isə tam dekarbonilləşməyə məruz qalırlar. Termoqrafık tədqiqatlara əsasən məlum olmuşdur ki, bir nüvəli klasterlər 200°S-dən yuxarı temperaturda dekarboııilləşərək tam parçalanmaya məruz qalırlar. Beləliklə, aparılmış tədqiqatlar nəticəsində Ağdərə polimetallik konsentrantmdan istifadə etməklə sənaye əhəmiyyətli sintez-qaz prosesləri üçün katalitik sistemlərin yaradılmasında Mo-tərkibli klaster birləşmələri əsas xammal bazası rolunu oynaya bilər. Ə d ə b i y y a t : 1. Усятинский А.Я., Махмудов Ш.M., Сулейманов Г.З., Белецкая И.П. Изд. РАН., сер. хим., 1993, №3, с.586 2. Mahmudov Ş.M. Kimya roblerr ləri jurnalı, 2003, №3. 3. Хартли Ф. Закрепленные металлокомплексы - новое поколение катализаторов. М., Мир, 1989, с. 360 4. Методы элементоорганической химии, Подгруппы хрома, молибдена и вольфрома. Под.ред. А.Н. Несмеянова, К.А. Кочеткова. П-ая книга. М., Наука, 1974, с.874 5. Басоло Ф., Пирсон Р. Механизмы неорганических реакций. М., Мир, 1971,с.592 6. Губин С.П., Микова Н.М., Цыбенов М.П., Лопатин В.Е. Координ. Химия, 1984, Т.10, вып.5, с.625 M Ə M M Ə D A Ğ A S f Y E V A M E A N a x ç ıv a n B ö lm ə s i T ə b ii E h tiy a tla r İ n s titu tu NAXÇIVAN MR ƏRAZİSİNDƏ NEFT TƏZAHÜRLƏRİ Naxçıvan Dövlət Arxivində əldə edilmiş 6 səhifəlik yazışmaya əsasən 1868-ci itidə Pirdoudan (indiki Qaçaran) irihəcimli mis-molibden mədəninin iş icraçısı Yakimidi Ordubad
qəzasının Urumisçay hövzəsinin Yağıldərə 527
sahəsində «aşkar etdiyi neft yatağının» kəşfiyyatı və istismarı məqsədilə Yerevaıı qubernatorundan və Qafqaz canişini Vorensov-Daşkovdan lisenziya istəmişdir. Bu məlumatı Ordubad rayonunun Üstüpü kəndinin qocaman sakinləri də təsdiqləmişlər. Tiflis arxivindən əldə edilmiş 7 səhifəlik yazıda və İvanovun 1902-ci ildə tərtib etdiyi 1:100000 miqyaslı geoloji xəritədə bu regionun faydalı qazıntıları öz əksini tapmış və yazıda yataqların filiz ehtiyatı, metalların faiz miqdarı və onların istismar rentabelliyi, yataqların yer səthində çıxışları əsasında hesablanmışdır. Yazıda həmçinin müşahidə etdikləri suların yağlılığı və neft iysi verməsi qeyd olunmuşdur. Müəllifi çarın canişini Semyonov və amerikalı geoloq olmuşdur. Yazı II Nikolaya təqdim edilmişdir. Geoloqlar İvanov və Korjevski 1902-ci ildə filiz yataqlarınım istismarı məqsədilə Qaradağı arendaya götürmüş (70 il müddətinə- 1902-1972- ci illər) və bu məqsədlə də II Nikolay Culfa- Mincivan dəmiryolunun çəkilməsinə 1914-cü ildə rəvac vermişdir. Yolun Qərçivandan- Qaradağa çəkilişinə nəzərdə tutulmuşdur. Yolun iş icraçısı bu yazının müəllifinin babası Hacı Rzaqulu və atası Əbülqasım Ağasiyevlər olmuşlar. Yolun döşəməsi 1914-1917-ci illərdə tam hazırlanmış, relsləri isə 1940-1941 -ci illərdə qoyulmuşdur. Layihədə istifadə edilən kitablar Ağasiyevlər ailəsindədir. Əldə edilmiş, geoloji fond və mətbuatda dərc edilmiş, həmçinin səxsən topladığımız geolojf. geofiziki, geokimyəvi və qazılmış quyuların geoloji materiallarına əsaslanaraq və bu məlumatları ərazidəki yertəki çıxışları ilə müqayisələn- dirilərək, Naxçıvan MR və həmsərhəd sahələrin 1: 50000 miqyasda geoloji xəritəsi tərtib olunmuşdur. Bununla yanaşı yertəkinin dərinliklərini əks etdirən 1:50000 miqyasda 16 kəsiliş, 3 litoloji-stratiqrafık sutun, xəritənin oxunması üçün göstərici, yataqların irimiqyaslı xəritələri də tərtib
olunmuşdur. 1: 50000 miqyaslı xəritənin uzunluğu 2.5 m və eni 1,5 m-dir. Dəqiqliyinə xələl gətirmədən, bu xəritə 1:200000 miqyasa
çevrilmiş və
geoloji məlumatları 528
genişləndirmək məqsədilə ona Dərələyəz-Zəngəzur, Zəngilan- Qafan əraziləridə vacib hesab edilərək əlavə edilmişdir, belə ki, bu ərazidə istismara cəlb edilmiş 2 damar tipli və 7-i kvars-molibdeni yatağı, 4 mis molibden porfir, 2 qızıl, 1 kiılçədan- mis kabalt yatağı aşkar edilmişdir. 2 damar tipli kvars-molibden yatağı 1952-91 -ci illərdə istismarda olmuşdur. Tərtib olunmuş xəritələrin hər ikisində bütüm təzahürləri, yeraltı su mənbələri yerləşən sahələr, mineral su çıxışları, filiz və qeyri filiz yataqları və təzahürləri, kəsiliş xətləri, əsas dərinlik qırılmaları və s. öz əksini tapmışdır. Xəritələri tərtib edərkən Şərur rayanunda çıxışları olan perm və karbon yaslı əhəngdaşlarıııda üst təbaşirin turon və konyak, kilit və kotam kəndləri ərazisiinin əhəngdaşlarıııda (turon alt-konyak və dokcmbri) zəngin bitum aşkar edilmişdir. Arpaçayda bitumlu əhəngdaşlarınm qalınlığı 704- 884 metrdir. Onun 50-57 metri karbon yaşlı əhəngdaşlarınm payına düşür. Arpaçay ərazisiinin bitumlu əhəngdaşlarıııda 6 lay dəstəsi ayrılmışdır. Onlardan 5-i pernıdə, 1-i isə karbonda yerləşir. Onların qalınlığı 10 metrdən 271 metrə qədərdir. Bu lay dəstələrinin daxilində kiçik təbəqəli nisbətən zəngin bitumvardıı*. Əhəngdaşları tünd qara rənglidirlər və nisbən mərmərləşiblər. Orada karyerdə vardır. Kəsilmiş qara mərməri günün altında bir müddət saxladıqda, onun ağardığı da müşahidə olunmuşdur. Bitum buxarlanır və yanır. Xalaç kəndindəki karyeıin yaxınlığında aşkarladığımız əsas tuflar (vulkan mənşəli) neogen yaşıldırlar. Bu tuflar və onların effuziv analoqları Vedi-Ordubad dərinlik qırılması (xəritədə 2N saylı) boyu geniş yayılmışdırlar. Bu baxımdan bitum təzahürünü neogendə də guman olunur, bu isə bütövlükdə geolojisütunun bütün kəsilişlərində bitum-neft axtarışına imkanlar yaradır. _ • . Xalaç kəndində aşkarladığımız tuflar iran ərazisində də perm və trias çöküntülərinin üstündə yatırlar. Bu süxurlarda bitum geniş yayılmışdır. 529
Yüklə 5,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|