Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu

 
58 
Özü  də  qaçqın  həyatı  yaşayan  Maşallah  Xudubəyli  “Göyçə 
həsrətli  bayatılar”  kitabı  ilə  bütöv  bir  elin  faciələrini  anlatmağa  çalı-
şıbdır. Yurd həsrəti, öz dərdi, vətən göynərtisi ürəyinin yarasına, qəl-
binin  naləsinə  çevrilibdi.  Müəllif  yazır  ki,  “dərdlərimlə  baş-başa  qa-
larkən mənim də yurd yerimin göynərtisi beləcə bayatılaşdı” [18, s. 5]:  
 
Əzizim, Göyçə dağı, 
Qarlıdı Göyçə dağı. 
Qalmışam əl-amanda, 
Sinəm də Göyçə dağı [18, s. 36]. 
 
Yaxud: 
 
Eləmi, dərdiməndə, 
Dərdin de dərdiməndə. 
Mən Göyçənin dərdiyəm, 
Göyçənin dərdi məndə [18, s. 40]. 
 
Şair-yazıçı  Eldar  İsmayıl  Maşallah  Xudubəylinin  kitabına  yaz-
dığı  “Həsrətli  bayatılar  –  hikmətli  bayatılar”  adlı  ön  sözündə  şairin 
bayatılarından nümunələr verərək aşağıdakı fikri ifadə etmişdir:  
 
“Al barı, 
Bağça-bağdan al barı. 
Özünü şəhid elə, 
Torpağını al barı. 
 
Çağırış  gözəl  çağırışdır.  Türk  ərənlərinin  bizlərə  olan  tapşırığı 
və  tövsiyəsidir.  Müdrikliyi,  rəşadəti,  cəsarəti  olan  xalqın  Atillaları, 
Əmir Teymurları, İldırım Bəyazidləri, Şah İsmayılları, Qara Yusifləri 
yetişmişdir. Bu gün damarlarında ulu oğuz ərənlərinin qanını daşıyan 
igidlər yenə qədim torpaqları basar, keçər...  
 
Basarkeçər, 
Yad əldə Basarkeçər. 
Vaxt gələr göyçəlilər 
Düşməni basar, keçər!” [19, s. 23]  
 
Ümumiyyətlə,  508  (beş  yüz  səkkiz)  bayatı  (bunların  içərisində 
ağılar  da  var)  ilə  müəllif  bütöv  bir  elin  dərdinin,  faciəsinin  böyük-
lüyünü nəinki nümayiş etdirir, həm də mübariz olmaq, o yurdlara geri 

---

 
59 
dönmək,  tarixi  ədalətsizliyi  aradan  qaldırmaq  istəyini  də  oxucularla 
bölüşür. Hər misrasında, hər sözündə Göyçə mahalının  addım-addım 
kəndlərini,  yurdlarını  gəzib  dilləndirən  bu  bayatıların  səsi-sorağı 
zaman  keçdikcə  unudulmayacaq,  daha  da  hündürdən  səslənəcək,  o 
yurd sahiblərini səfərbərliyə çağıracaqdır.  
Yas  mərasimi  insanın  həyatının  sonucu  olaraq  formalaşmış 
ritual kimi insanın əbədiliyə gedişinin kədərli, dərdli ağılar, bayatılar 
və mərsiyələrlə obrazlı şəkildə uğurlanmasıdır. Bu uğurlamada insanın 
həyatda  gördüyü  yaxşı  işlər  xatırlanır,  yaxşı  əməlləri  qeyd  edilir, 
qonşular,  qohumlar  ilə  əlaqəsi  haqqında  söhbətlər  edilir,  mərdliyi, 
yüksək  insani  keyfiyyətləri  görk  olsun  deyə  sadalanır.  İslam  dininə 
uyğun  olaraq  hər  müsəlmanın  taziyə  məclislərində  Quran  oxunur, 
həmdi-surə  bağışlanır,  fatihə  verilir.  Ölən  adamın  üçündə,  qırxında, 
ilində ehsan verilir, qəbir üstünə gedilərək mərhum yad edilir. Başsağ-
lığı taziyəsinə gələnlər mərhumun yaxınlarına dərdlərinə şərik olduq-
larını bildirir, təskinlik verirlər. Şəhidlərə, müharibədə, vətən yolunda 
düşmənə  qarşı  mübarizə  aparıb  həlak  olanlara  müasir  şairlər  layla-
elegiyalar,  ağılar,  bayatılar  yazırlar  ki,  bunlar  da  təkcə  yas  mərasim-
lərində deyil, anım günlərində, bayram günlərində məktəblərdə, müx-
təlif tədbirlərdə oxunur, ölən adamın igidlikləri mədh edilir.  
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
Xalqımızın  deyimləri,  duyumları.  Bədii  ədəbiyyat.  Toplayıb  yazıya  alanı, 
işləyəni və tərtib edəni: Həkimov M.İ. “Maarif”, Bakı, 1986. 
2.
 
Ordubad folklor örnəklərindən. Arxiv özümüzdədir. 
3.
 
Bayat Füzuli, Bəşirli Xatirə. Azərbaycan folkloru və yazılı ədəbiyyat. Bakı, 
“Elm və təhsil”, 2013. 
4.
 
Poetik  yaddaşımızda  ağılar.  Tərtib  edəni,  toplayanı  və  ön  sözün  müəllifi 
Sədaqət Nemətova. “Qızıl dağ”, 2007. 
5.
 
Manastırlı Baheddin. Kayıp günler, 1. Baskı: Lefkoşa, Kıbrıs, 2010. 
6.
 
Bayat  Füzuli.  Kərbəla  folkloru,  Məhərrəmlik  rituallarından  şəbih  meydan 
tamaşalarına. Bakı, “Elm və təhsil”, 2014. 
7.
 
Kəmalə. Hüseyn aşiqiyəm mən. “Azərbaycan” j., 1997-3/4. 
8.
 
Zəlimxan Yaqub. Şuşa şikəstəsi. “Azərbaycan” j., 2013/8. 
9.
 
Azərbaycan folkloru antologiyası, XXIII, Naxçıvan örnəkləri, 2-ci c. Bakı, 
“Elm və təhsil”, 2012. 
10.
 
Кузнецова  В.  Причитания.  Народные  знания.  Фольклор.  Народное 
искусство. Москва, 1991. 
11.
 
Abid Əmin. Azərbaycan türklərinin ədəbiyyatı tarixi. Bakı, “Elm və təhsil”, 
2016. 
12.
 
Abdulla Bəhlul. Azərbaycan mərasim folkloru. Bakı, “Qismət”, 2005. 
13.
 
Xəlil Ağaverdi. Əski türk savlarının semiotekası. Bakı, “Səda”, 2006. 

---

 
60 
14.
 
Xürrəmqızı Afaq. Azərbaycan mərasim folkloru. Bakı, “Səda”, 2002. 
15.
 
Ələmdar Arifə. Şəhid ağıları, Ağlama. “Azərbaycan” j., 2013/8.  
16.
 
Qafarlı Zirəddin. Bir baş daşına yazılanlar. “Azərbaycan” j., 2014/3. 
17.
 
Əsgərova Sədaqət. Bayatılar. “Azərbaycan” j., 2014/4. 
18.
 
Xudubəyli Maşallah. Göyçə həsrətli bayatılar. Bakı, “Nurlan”, 2011. 
19.
 
İsmayıl Eldar. Həsrətli bayatılar – hikmətli bayatılar. Göyçə həsrətli baya-
tılar. Bakı, “Nurlan”, 2011. 
 
Nizami Muradoglu 
 
THE REFLECTION OF MOURNING  
CEREMONY IN MODERN POEM 
 
Summary 
 
The  mourning  is  the  ceremony  that  connecting  Azerbaijan  poem  with 
folklore in the independence period. The mourning ceremony is the ritual after death 
of  the  man  which  executing  with  the  participation  of  relatives  and  friends.  The 
elegies and bayatis (a kind of Azerbaijani poem created by common people) are the 
examples  showing  the  man’s  sadness  and  grief  which  rendering  in  mourning 
ceremonies  in  folklore.  In  comparison  with  elegies  in  our  written  literature  these 
examples are short and laconic. Giving these forms to the written literature the poets 
who  have  benefited  from  the  folklore  want  to  show  loves  to  the  heroes  who  have 
become eternal with their deaths. The elegies, bayatis and lullaby-elegies writing to 
martyrs take an important place in modern poetry.  
In  the  article  is  dealt  with  the  analysis  of  the  poems  that  belong  to  the 
mourning ceremonies in modern poetry. 
 
Низами Мурадоглу 
 
ОТРАЖЕНИЕ ПОХОРОННОГО ОБРЯДА  
В СОВРЕМЕННОЙ ПОЭЗИИ 
 
Резюме 
 
Одним  из  обрядов,  связывающих  азербайджанскую  поэзию  периода 
независимости  с  фольклором  является  похоронный  обряд.  Траурный  обряд 
совокупность ритуалов, проводимых близкими и родственниками умершего. В 
устной  народной  литературе  баяты,  причитания,  исполняемые  при  похорон-
ном  обряде  –  это  образцы,  выражающие  человеческую  печаль  и  горе  поэти-
ческим  образом.  Эти  образцы,  по  сравнению  с  марсие  в  письменной  лите-
ратуре,  в  устной  традиции  более  лаконичны.  Поэты,  писавшие  под  воздей-
ствием фольклора, обращаясь к этим формам в письменной литературе, хотели 
выразить  любовь  к  героям,  увековеченным  своей  смертью.  В  современной 
азербайджанской  поэзии  особенно  широко  распространены  причитания, 
баяты, колыбельные песни-элегии, посвященные светлой памяти шехидов. 
В статье  анализируются образцы  современной  поэзии, связанные с  по-
хоронным обрядом. 

---