Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 463,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Poeziyaya münasibətdə sinfilikdən milliliyə keçid başlanğıc formasında”
14
şairin bədii irsinə həm məzmun, həm də ideya-estetik cəhətdən verdiyi şərhlər, təhlillər şairin satiralarının elmi-nəzəri baxımdan təhlili xüsusi seçilirdi . Bu yarımfəsildə 1930-cu illər ədəbi tənqidimizin digər görkəmli nümayəndələrinin – Ə.Nazimin, M.Hüseynin, M.K.Ələkbərlinin də M.Ə.Sabirin və başqa sənətkarların yaradıcılığı ilə bağlı fikirləri təhlil edilmişdir. M.Quliyevin 1930-cu ildə çap olunmuş “Oktyabr və türk ədəbiy- yatı” kitabı da poeziya məsələlərinin işıqlandırılması baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Tənqidçi ədəbi prosesi dəyərləndirərkən müasirliyi bir tələb kimi irəli sürürdü. Müasirlik anlayışı isə onun nəzərində sovet ideoloji məfkurəsinin, proletar ədəbiyyatının prinsip və tələblərinin ifadəsinə xidmət edirdi. Qeyd etmək lazımdır ki, tənqidçinin bu kitabda bəzən hədsiz ideoloji mövqedən çıxış etməsi onun bütövlükdə obyektiv mülahizələrlə yüklü olan elmi-nəzəri qənaətlərinə kölgə salırdı. II fəslin “Poeziyaya münasibətdə sinfilikdən milliliyə keçid başlanğıc formasında” adlı yarımfəslində 1930-cu illər tənqidində mark- sist tənqid təmayül ilə (aparıcı tənqid təmayülü ilə) bərabər, antimarksist düşüncənin də özünə yer alması və bunu dövrün tənqidində milli qol- təmayül kimi səciyyələndirmək tendensiyası əsas götürülüb * . A.Musaxanlı, B.Çobanzadənin ədəbi prosesə münasibətində tənqidin milli qolunun for- malaşdığını şərtləndirən cəhətlərin elmi-metodoloji cəhətdən əsaslandırıl- ması nəzərdə tutulub. Poeziyaya münasibətdə sinfilikdən milliliyə keçid başlanğıc formasında özünü M.Hüseyn, Ə.Nazim tənqidində də ciddi şəkildə göstərirdi. 1930-cu illərdə Ə.Nazimin proletar ədəbiyyatının yaradıcılıq metodu kimi sosialist realizminin estetik prinsipləri ilə bağlı görüşlərinin dərinləşməsini və daha demokratik və elmi səciyyə qazandığını müşahidə edirik. Tənqidçinin yaradıcı yanaşmasında sənətin bədiilik qanunları əsasında inkişafı və milli ədəbiyyatın öz simasını saxlaması kimi vacib cəhətlər önə çəkilirdi. Proletar sənətkarlarının yaradıcılığının təhlili və qiymətləndirilməsində M.Hüseyn tənqidi səviyyəli idi. Bədiilik kontekstində münasibət müasir poeziyanın görkəmli nümayəndələri adlandırdığı S.Vurğun, S.Rüstəm və R.Rzanın yaradıcılığına həsr etdiyi təhlillər üçün də səciyyəvi idi. Məsələn, M.Hüseyn 1930-cu illərdə proletar şeirinin önündə gedən S.Rüstəm
*
MMC, 2011, s.86-96.
15
yaradıcılığından daha çox tənqidi ruhda danışırdı və bu, tamamilə düzgün münasibətin ifadəsi idi. S.Rüstəmin 1927-ci ildə çap olunmuş “Ələmdən nəşəyə” kitabı bir çox cəhətdən yeni idi; buradakı bir sıra xüsusiyyətlərlə S.Rüstəm yeniləşməkdə olan poeziyanın ideya-estetik prinsiplərini təmsil edirdi. Bundan sonrakı illərdə isə şair “Atəş”, “Səs” kitablarına daxil olan bir sıra şeirlərində isə siyasi-inqilabi lirikanın bir sıra nümunələrini yaratsa da, aydın görünürdü ki, şair öz üslubunun, poetikasının təkmilləşdirilməsi qayğısına qalmırdı. Bu baxımdan tənqidçi M.Hüseyn haqlı olaraq yazırdı: “Süleyman Rüstəm vaxtında çox gözəl bir şair olmuş və onun şeirləri proletar ədəbiyyatının ilk nailiyyətləri sırasına daxildir. Lakin bu gün S.Rüstəm sosializmə giriş dövründə işçi sinfinin böyük tələblərinə cavab verməyir” 1 . Bunu deməklə tənqidçi şairin şeirlərindəki təbliğatçılığa, quru şüarçılığa işarə edirdi. Doğrudan da, M.Hüseyn tənqidi sərt olsa da, əksər hallarda doğru və obyektivdir. M.Hüseyn 1930-cu illərdə yazılmış məqalələrində “qeyri- proletar şairlər” hesab olunan şairlərin bədii irslərini sinfi-ideoloji cəhətdən, “proletar şairləri”nin əsərlərini isə bədii sənətkarlıq mövqeyindən yanaşaraq tənqid edirdi. Belə ki, M.Hüseynin S.Rüstəm şeirlərində müşahidə etdiyi sxematizm təzahürləri şairin ilk dövr yaradıcılığında da, “Ələmdən nəşəyə” dövrü yaradıcılığında da vardı. Böyük satirik M.Ə.Sabir irsinə də millilik kontekstində yanaşmalar öz başlanğıcını bu dövrdən başlayırdı. Bu dövrdə mühacirət ədəbiyyatşünas- lığımızın görkəmli nümayəndələrinin əsərlərində Sabirin bədii irsinin millilik kontekstində dəyərləndirilməsi daha qabarıq nəzərə çarpırdı. Mühacirət ədəbiyyatşünaslığımızın görkəmli nümayəndəsi Ə.Cəfəroğlu “Azərbaycan ədəbiyyatında istiqlal mücadiləsi” əsərində M.Ə.Sabiri “vətənpərvər şeir məktəbinin” əsas nümayəndələrindən hesab edərək onun bu yolda milli hərəkata böyük xidmətlər göstərdiyini yazırdı: “...Hadi öz ardıcılı qismində Əlabbas Müznibi yetişdirdiyi kimi, mizah məcmuəsi olan “Molla Nəsrəddin” də Sabiri meydana çıxarmışdı” 2 . Ə.Cəfəroğlu kimi, M.Əli Rəsulzadə, Mirzə Bala Məmmədzadə də Sabiri “beynəlmiləlçi proletar şairi”, “ilk proletar ziyalısı” kimi yox, milliyyətçi, türkçü, istiqlalçı bir sənətkar kimi təhlil edirdilər.
1
2
Cəfəroğlu Ə. Azəri ədəbiyyatında istiqlal mücadiləsi / Seçilmiş əsərləri. Bakı: Mütərcim, 2008, s.237.
Yüklə 463,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|