Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi zoologiya institutu
Yüklə 0,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
29
avropa cüyüründə və ceyranda 21 növ helmint qeydə alınmışdır. Helmint faunanın tərkibində biohelmintlərin sayı 3 növ, geohelmintlərin sayı isə 18 növdür. Məlum olduğu kimi, donuzlar hərşeyyeyən, cüyür və ceyran isə ot (bitki) yeyənlərdir. Ona görə də donuzların helmint faunasının tərkibində biohelmintlər, cüyür və ceyranda isə geohelmintlər üstünlük təşkil edir. Beləliklə, təbii biosenozlarda parazitlərin inkişafı və formalaşması növün inkişafı üçün əlverişli olan biotik və abiotik amillərin təsiri altında onların uzun tarixi dövrlər ərzində müəyyən qrup sahiblərdə yaşamağa uyğunlaşması nəticəsində baş vermişdir. Biosenozda vəhşi məməlilərin helmint faunasının formalaşması canlıların bir-biri ilə trofik, topik və digər əlaqələr vasitəsi ilə həyata keçirilir. Həmçinin helmint faunanın formalaşmasında aralıq və axırıncı sahiblərin coğrafi yayılması, növün mənsub olduğu cins, fəsilə və s. sistematik kateqoriyaların çoxluğu, növ fərdlərinin sayı və s. də mühüm rol oynayır.
Məlumdur ki, vəhşi məməli heyvanlar təbiətdə bir çox xəstəlik törədicilərinin, o cümlədən də helmintoz törədicilərinin daşıyıcıları və yayıcılarıdır. Əlverişli şərait yarandıqda bu törədicilər əhli ev heyvanlarına və insana keçə bilərlər. Aparılan helmintoloji tədqiqat zamanı vəhşi məməlilərdə aşkar edilmiş 144 növ helmintdən 81 növ ev heyvanları və insanların helmintləri ilə ümumilik təşkil edir. Bu növlərdən 26 növ epidemioloji və epizootoloji, 55 növün isə epizootoloji rolu vardır. Vəhşi məməli heyvanlarda aşkar edilən helmintlərdən 26 növ insanın, 23 növ əhli gövşəyənlərin, 19 növ ev donuzunun, 30 növ ev pişiyinin, 29 növ itin, 11 növ ada dovşanının və 1 növ əhli su quşlarının helmintləri ilə ümumilik təşkil edir. Azərbaycanda vəhşi yırtıcılarda 63 növ helmint parazitlik edir. Onlardan 41 növün epidemioloji və epizootoloji rolu vardır. Bunlardan 26 növ ancaq əhli yırtıcıların, 2 növ əhli otyeyənlərin, 6 növ isə əhli otyeyənlərin və insanların hеlmintləri ilə ümumilik təşkil edir. 5 növü insanların, 1 növü (A.alata) ev donuzunun, 1 növü isə (T.spiralis) ev donuzu və insanlаrın hеlmintləri ilə ümumilik təşkil edir. Otyeyən əhli heyvanların hеlmintləri ilə ümumilik təşkil edən
30
növlərdən T.hydatigena, E.granulosus, A.multilocularis və M.multiceps növlərinin sürfə mərhələsi otyeyən heyvanların, bəzən də insanların dахili оrqаnlаrındа, yetkin mərhələsi isə əhli və vəhşi yırtıcıların bаğırsаğındа parazitlik edir.
Epidemioloji əhəmiyyət kəsb edən 26 növdən 8-i (D.lanceatum, H.diminuta, A.multilocularis (larvae), E.granulosus (larvae), T.spiralis, A.caninum, T.axei, T.colubriformis) Azərbaycanda insanlarda tapılmışdır. 9 növ: A.alata, T.hydatigena, T.ovis, M.hirudinaceus, H.hepatica, Th.aero- philus, G.pulchrum, T.leonina, T.mistax bizim respublikanın əhalisi üçün potensial təhlükə törədir. Çünki bu növlər qonşu Dağıstanda, Rusiyada, Gürcüstanda, Ermənistanda, Türkmənistanda, Qazaxıstanda, İranda və digər qonşu dövlətlərin ərazisində insanlarda tapılmışdır və bu helmintoz törədiciləri Azərbaycanda əhli və vəhşi heyvanlar arasında yayılmışdır. Qalan 9 növ (F.hepatika, T.solium (larvae), M.multiceps (larvae), H.taeniaeformis, M.lineatus, M.corti, M.elongatus, T.canis, S.obvelata) isə nisbətən uzaq ölkələrdə insanlarda tapılmışdır. Bu növlərlə yanaşı Azərbaycanda M.yokogawai, D.repens, O.circumcincta və s. növlər də vəhşi məməlilərdə qeyd edilmişdir ki, bunların da əlverişli şərait yaranan zaman insanlar arasında yayılma ehtimalı vardır. Bеləliklə, аpаrılmış hеlmintоlоji tədqiqаtlаrın nəticələrinə əsаsən vəhşi məməli heyvan növlərinin və ya heyvan qruplarını insanlаrın helmintoz törədicilərinin yayılmasında roluna və invаziyаnın intensivliyinə və ekstensivliyinə görə şərti olaraq üç qrupa bölməyi məqsədəuyğun hеsаb еdirik:
1)
helmintlərin epidemiologiyasında əsas rolu ev heyvanları oynayır. Bizim tədqiqatlarda bunlаr F.hepatica, D.lanceatum, T.solium, T.hydatigena, M.multiceps, E.granulosus, T.axei, T.colubriformis, G.pulchrum növləridir; 2)
helmintlərin epidemiologiyasında əsas rolu vəhşi heyvanlar oynayırlаr. Bunlar H.diminuta, H.taeniaeformis, A.multilocularis, M.lineatus, M.corti, M.hirudinaceus, H.hepatica, T.aerophilus, T.spiralis, S.obvelata növləridir; 3)
helmintlərin epidemiologiyasında vəhşi və əhli heyvanlar demək olar ki, eyni
dərəcədə rol oynayırlar. Bizim tədqiqatlarda bunlаr T.retortaeformis, M.elongatus, A.caninum, T.leonina, T.canis, T.mystax növləridir. Qeyd etmək lazımdır ki, helmintoz törədicilərinin saxlanmasında və insanlara ötürülməsində vəhşi heyvanlarla yanaşı əhli yırtıcılar da mühüm Yüklə 0,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|