Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasinin akademiK Ə. HÜseynov adma

LaylhaniiLdigərJtotöEİan

• 
  ekologiya
  
• 
  texnika, maşın və avdanlıqlar
  
• 
  kompüter və informasiya texnologiyasının səviyyəsi
  
• 
  layihənin sənədləşdirmə sistemləri.
  

Ətraf nıulıitmiajJMlar^^

Layihələrə təsir edən qüvvələr layihənin növündən asılı araq müxtəlif olurlar.

Layihələrə təsir qüvvələrinin qrafik təsviri :

\ Mühit Növlər\	Si ya set	İq- tisa diy yat	Cə mly yət	Qa nun və hüq uq	Elm ve tex ni ka	Me də niy yət	Te bt et	Eko lo gi ya	İnfr a stru k tura
Sosial	3	3	3	3	1	3	1	2	2
İqtisadi	3	3	2	3	1	2	0	1	1
Təşkilati	2	3	2	3	2	3	2	1	1
İnnovasiya	1	2	1	2	3	3	1	1	1
İnvestisiya	1	3	2	3	2	1	3	3	3

Burada: 0 - təsir etmir 2

- orta təsir

1 - az təsir edir 3 - güclü təsir edir

Bu qrafik ekspertlərin rəyi əsasında tərtib edilmişdir [2]. Bu şəkildən hansı layihələrə ətraf mühit necə təsir etməsi daha da aydın görünür və maraqlı nəticə əldə etmək olar.

• 
  Ətraf mühitin təsirinə düşən ən çox sosial ve investisiya layihələri, daha sonra təşkilati, iqtisadi, sonuncu yerdə, yeni daha az təsirə məruz qalan innovasiya layihələridir.
  
• 
  Layihələrə daha çox iqtisadiyyat, qanun və hüquq, mədəniyyət faktorları təsir edir.
  
• 
  Layihələrə en az təbiət, ekologiya və infrastruktur təsir göstərir.
  

37

_r\' 1.5. LAYIHƏ İŞTİRAKÇILARI “STAKEHOLDERS”
Layihə iştirakçılannm tərkibi, rolu, funksiyası və məsuliyyət bölgüləri layihənin növündən, miqyasından və onun mürəkkəbliyindən asılıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, iştirakçılar arasında funksiyalar layihənin gedişatından asılı olaraq dəyişilə bilər. Yalnız aşağıdakı funksiyalar hamıya bəlli olmalıdır və dəyişdirilə bilməz.

1. 
   Layihənin mahiyyəti tam açıqlanmalı, planlaşmalı və onun təşəbbüskan elan edilməlidir.
   
2. 
   Layihədə maraqlı olan şəxslər ve ya təşkilatlar müəyyənləşdirilməlidir, onun sifarişçisi, sahibi, müştəri elan edilməlidir.
   
3. 
   Layihəni yerinə yetirmək üçün maliyyə dəstəyi olmalıdır, layihənin investitoru elan edilməlidir.
   
4. 
   Layihəni hazırlayıb yerinə yetirmək üçün onun icraçılan elan edilməlidir.
   
5. 
   Layihənin nəticəsində əldə olunan məhsul hər hansı bir istehsal və ya xidmət ilə xarakterizə olunur. Ona görə də layihənin istehsalatçılan olmalıdır. İstehsalat nəticəsində əldə olunan gəlir layihənin digər sahəsinə yönəlməlidir.
   
6. 
   Layihəni idarə etmək üçün onun menenceri olmalıdır.
   

Hər bir layihə aşağıdakı tərəfləri də maraqlandıra bilər: ® yerli icra hakimiyyəti orqanlannı

• 
  ictimai təşkilatlan
  
• 
  əhalinin müxtəlif təbəqəsini
  
• 
  vətəndaşları
  

38

Məlumdur ki, layihənin prinsipial funksiyalan dəyişilmir. Sadəcə olaraq layihələrdə bütün funksiyalar bir şəxs tərəfindən yerinə yetirilə bilər. Mürəkkəb layihələrdə isə funksiyalar kiçik hissələrə bölünməklə bu funksiyalan yerinə yetirən çoxlu iştirakçılar işə cəlb olunurlar.

1.5.1. Layihənin əsas iştirakçıları və onlann funksiyalan

Layihənin baş ideoloqu və müəllifi onun təş9bbüskan- dır.

Bu vəzifə layihənin iştirakçılanndan istənilən birinə tapşırıla bilər.

Layihənin müvəffəqiyyətlə yerinə yetirilməsində ve nəticənin əldə edilməsində birbaşa marağı olan əsas tərəflərdən biri də onun sifarişçisidir. Sifarişçi layihənin gələcək sahibi və onun nəticələrindən istifadə edən tərəf sayılır. Sifarişçi layihənin əsas tələblərini və miqyasmı müəyyənləşdirir, öz vəsaiti və investorlann hesabına layihəni maliyyələşdirir, layihənin əsas icraçılan ilə kontraktlar bağlayır və bunun məsuliyyətini daşıyu-, eyni zamanda iştirakçılar arasında münasibətlər qurur. Sifarişçi layihəyə görə cəmiyyət və qanun qarşısında məsuliyyət daşıyır.

İnvestorlar - kredit və ya digər formalarda layihə üçün kapital qpyuluşunu təmin edir. İnvestorlann əsas məqsədi layihənin rrjjəhsuluna görə qoyulmuş kapitaldan əlavə gəlir göt- ünnekdir. Əgər investor və sifarişçi eyni şəxs deyilsə, onda investor rolunu adətən banklar, investisiya fondlan, donor təşkilatlar və başqaları həyata keçirir. İnvestorlar sifarişçi ilə kontrakt bağlayır, kontraktın işini nəzarət edir və hesabatlar apanr. İnvestisiya hesabına aimmış layihənin əmlakı sifarişçi tərəfindən ödənilmədiyi halda investomn əmlakına çevrilə bilər.

Layihənin rəhbəri - hüquqi şəxs olaraq layihənin yerinə yetirilməsində sifarişçinin və investorun nümayəndəsi kimi fəaliyyət göstərir və aşağıdakı əsas işlərə cavbdehdir:

• 
  planlaşdırma
  
• 
  nəzarətetmə
  
• 
  koordinəetmə.
  

Layihənin rəhbərinin səlahiyyətləri və funksiyaları sifarişçi tərəfindən müəyyənləşdirilir. Eyni zamanda, layihənin rəhbəri və onun komandası müəyyənləşdirilmiş vaxtda, büdcə çərçivəsində və keyfiyyətlə layihəni başa vurmaq məqsədilə işləri kordinasiya edir və ümumi işlərə rəhbərlik edir.

Layihənin komanda heyəti - layihəni yerinə yetirmək və ona rəhbərlik etmək məqsədilə yaradılmış xüsusi təşkilatdır. Komandanın əsas məqsədi layihəni uğurla başa çatdırmaq və nəticə əldə etməkdir. Komanda heyətinin sayı layihənin mürəkkəbliyindən, miqyasından və xüsusiyyətindən asılı olaraq müəyyənləşdirilir. Komandanın əsas heyəti layihənin rəhbərindən və texniki aspektlər üzrə işləri koordinasiya edən layihənin mühəndisindən təşkil olunur.
nası, bağlanması, yerinə yetirilməsi, danışıqların aparılması və äubkontraktlann bağlanması kimi işlərə cavabdehdir.

Layihə nəzarətçisi - layihənin planlaşdırma və nəzarət irupuna rəhbərlik edir.

Layihənin mühasibatı - layihənin vəsaitini, xərclər metasını tərtib edir, mühasibat uçotunu apanr və layihənin əhbərinə maliyyə məsələləri üzro müşavirlik edir.

Maddi-məsul şəxs - layihə çərçivəsində tələb olunan nallann alınmasına cavabdehdir.

Tikinti iışləri üzrə rəhbər ~ ləyihə çərçivəsində tücinti- uraşdırma işlərinə cavabdehdir.

0

- layihənin yerinə yetirilməsində və nəticənin əldə edilməsində hər hansı bir məhsulun istehsalı ile bağlı işlərin idarə edilməsi və onlara nəzarət.

Kontraktlar uzrə mütəxəssis - sifariş-çilər ile münasibətləri tənzimləyərək kontrakta əsasən yerinə yetiriləcək işlərin məsuliyyətini öz üzərinə götürən layihə iştirakçısım təmsil edən şəxsdir. Kontrak nəinki layihəni tam yerinə yetirmək üçün, hətta onun hər hansı bir hissəsinin də yerinə yetirilməsi üçün bağlana bilər. Kontraktlara cavabdeh şəxsin məqsədi maksimum gəlirin eldə edilməsidir. Kontraka cavabdeh şəxsin əsas vəzifəsi sifarişçilərin seçilməsi və onlarla müqavilələrin bağlanması, onların işlərinin koordinə edilməsi, icraçıları işə qəbul edib onlara əmək haqqı verilməsindən ibarətdir. Kontrakta cavabdeh olan şəxs layihənin rəhbəri və aktiv iştirakçılarından biri ola bilər.

Baş podradçı - sifarişçi tərəfindən təklifləri qəbul olunan hüquqi şəxsdir. Kontrakta əsasən işlərin yerinə yetirilməsinə cavabdehlik daşıyır.

Tədarükçü - kontrakt əsasında müxtəlif növlü mallarla təchiz edilməsinə cavabdeh olan şəxsdir.

Lisenziya idarəsi - torpaq saliəsindən istifadəyə, ticarətə və digər müəyyən növlü işlərə icazə vermək üçün nəzərdə tutulan təşkilatdır.

Hakimiyyət orqanları - layihələrin yerinə yetirilməsində ekoloji, sosial və digər ictimai və dövlət tələbləri ilə çıxış edərək layihələrin iştirakçılanndan vergilərin tutulmasma marağı olan tərəfdir.

Torpaq sahəsinin sahibi - layihə üçün ayrılmış torpaq sahəsinin sahibidir. Sahib hüquqi və ya fiziki şəxs olaraq

müqavilə əsasında sifarişçiyə torpaq sahəsindən istifadəetmə hüququnu verir.

istehsalçı - əsas fondun hesabına layihənin son məhsuluna cavabdeh olan şəxsdir. Məhsulun satışı nəticəsində gəlirin əldə edilməsi onun əsas məqsədlərindən biridir. İstehsalçı layihənin bütün fazalarında iştirak edir, layihə iştirakçılan ilə əməkdaşlıq edir. Alıcı - layihənin son məhsulunu alan, ondan istifadə edən, tələbləri formalaşdıran və ona olan ehtiyacı müəyyənləşdirən hüquqi və fiziki şəxsdir. Alıcmın hesabına layihəyə çəkilən xərc ödənilir, hətta layihə iştirakçılan əlavə olaraq öz gəlirlərini də əldə

edə bilərlər.

6. 
   LAYİHƏNİN MƏQSƏDİ
   

1.