Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси
110
Cədvəl məlumatlarından göründüyü kimi 2000-2008-ci illərdə bazar
iqtisadiyyatı strukturlarının tərkibində kiçik müəssisələrin sayının azalması,
xarici və müştərək müəssisələrin və birjaların sayının isə artması meyili
müşahidə olunur.
Xarici və müştərək müəssisələrin fəaliyyətində müsbət irəliləyişlər
nəzərə çarpır ki, bunu cədvəl 8.2-nin məlumatlarından aydın görmək olar.
Təhlil göstərir ki, 2008-ci ildə 2000-ci ilə nisbətən xarici və müştərək
müəssisələrin sayı 21 dəfə, onlarda işləyənlərin siyahı sayı 2,9 dəfə, orta
hesabla bir müəssisədə çalışanların sayı 3,7 dəfə, orta aylıq əmək haqqı 4,9
dəfə, istehsal olunan məhsulun (işlərin və s. xidmətlərin) həcmi 20,9 dəfə
artmışdır.
Cədvəl 8.2.
Xarici və müştərək müəssisələrin fəaliyyət göstəriciləri
Göstə
ricilə
r
llə
r
2000 2001 2002 2003 2004
2005
2006
2007
2008
1. Fəaliyyət
göstərən
müəssisələrin
sayı, vahid
2. şləyənlərin
siyahı sayı,
nəfər orta
hesabla bir
müəssisədə
3. Orta aylıq
ə
məkhaqqı,
manat
4. Məhsulun
(işlərin,
xidmətlərin)
həcmi, mlyn.
manat
551
2145
15
208,4
1239,8
609
25240
41
-
-
748
31228
42
-
-
809
43250
53
-
-
814
54083
66
593,6
3818,7
796
58413
73
672,7
7081,4
863
63105
73
746,8
12103,1
1163
62203
53
950
17215,4
1174
65198
55
1012
25952,8
Mə
nbə
: Azərbaycanın statistik göstəriciləri 2009, Səda, 2009, səh. 108-019
Xarici və müştərək müəssisələrin fəaliyyətini xarakterizə edən əsas
göstəricilər digər bazar iqtisadiyyatı strukturları ilə müqayisədə xeyli
yüksəkdir. Belə ki, 2007-ci ildə kiçik müəssisələrdə orta hesabla bir
müəssisədə işləyənlərin siyahı sayı 7 nəfər, birjalarda 8 nəfər olduğu halda
xarici və müştərək müəssisələrdə bu göstərici 55 nəfər təşkil etmişdir. Orta
aylıq əmək haqqı kiçik müəssisələrdə 140 manat və birjalarda 925,3 manat
olduğu halda, xarici və müştərək müəssisələrdə bu göstərici 1012 manat
təşkil etmişdir, yaxud kiçik müəssisələrdəkindən 7,2 dəfə və birjalardakın-
dan 1,1 dəfə çox olmuşdur. Əmək məhsuldarlığı (1 nəfər işçiyə düşən məh-
sul istehsalının həcmi) kiçik müəssisələrdəkindən 6,8 dəfə və birjalarda-
kından isə 4,6 dəfə çox olmuşdur.
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси
111
Müştərək müəssisələr və xarici firmalar Azərbaycan iqtisadiyyatına
xarici investisiyaların cəlb edilməsində əhəmiyyətli rol oynayırlar. Belə ki,
2000-2007-ci illər ərzində müştərək müəssissələr və xarici firmalar tərə-
findən ölkə iqtisadiyyatına 1703,8 mlyn. ABŞ dolları həcmində investisiya
qoyulmuşdur.
Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatlarına
görə 2007-ci ildə ölkəmizin iqtisadiyyatına 6674,3 mlyn. ABŞ dolları
həcmində xarici investisiya qoyulmuşdur ki, onun 439,1 mlyn. dolları və ya
6,6 faizi müştərək müəssisələrin və xarici firmaların payına düşmüşdür.
Bununla belə qeyd etmək lazımdır ki, ölkəmizdə fəaliyyət göstərən
müştərək müəssisələr kiçik (orta hesabla bir müəssisədə 53 nəfər çalışır)
olduğundan milli iqtisadiyyatın inkişafında onların rolu arzuolunan səviy-
yədə deyil, halbu ki, ölkənin zəngin təbii sərvətlərindən, əlverişli təbii-iqlim
şə
raitindən və böyük intellektual mülkiyyətindən daha səmərəli istifadə
etmək üçün müştərək müəssisələrin iri miqyasda inkişaf etdirilməsi olduqca
zəruridir. Bu məqsədlə dövlətin iqtisadi siyasətinin tərkib hissəsi kimi
müştərək müəssisələrin inkişaf strategiyası işlənib hazırlanmalı və orada
aşağıdakı önəmli məsələlər öz əksini tapmalıdır.
Birincisi, Azərbaycanda müştərək müəssisələrin yaradılması və fəaliy-
yəti sosial yönümlü bazar iqtisadiyyatı modelinin strateji prinsiplərinə əsas-
lanmalıdır. Daha doğrusu, müştərək müəssisələr xarici kapitalın ölkə iqtisa-
diyyatına axınının gücləndirilməsi və onun fəallığının artırılması, idxal-ixrac
ə
məliyyatlarının səmərəliliyinin yüksəldilməsi, daxili istehlak bazarının
sivil qaydalarla qorunması, milli dövlət mənafeləri baxımından iqtisadi təh-
lükəsizliyin təmin edilməsi üçün əlverişli zəmin yaratmalıdır.
kincisi, istehsal sahələrinin səciyyəvi xüsusiyyətləri, ölkənin iqtisadi
durumu və əhalinin psixoloji hazırlığı nəzərə alınmaqla dövlət mülkiyyə-
tinin özəlləşdirilməsi geniş vüsət almalıdır.
Üçüncüsü, son vaxtlar elmi-texniki tərəqqinin nailiyyətləri əsasında
firmalararası əlaqələrin və sazişlərin keyfiyyətcə yeni formaları təzahür edir,
ölkənin, sahənin və müəssisənin rəqabətqabiliyyətinin yüksəldilməsində
mütərəqqi texnologiyaların rolu artır, iqtisadi artımın xarakteri dəyişir,
«ictimai tərəqqi» anlayışı və onun meyarları barədə yeni baxışlar çıxır, ba-
zarların qloballaşması prosesi baş verir. Belə bir şəraitdə müstəqil Azər-
baycan dövləti dünya iqtisadiyyatının inkişaf strategiyasına uyğun özünün
investisiya siyasətini həyata keçirməlidir. Bu gün Azərbaycan sənayesi və
sahibkarları istehsal sahələrinin yeni texnologiyalarla silahlanması, köhnəl-
miş texnikanın yeni daha məhsuldar texnika ilə əvəz edilməsi zəruriyyəti ilə
qarşılaşır. Çünki sənayenin istehsal fondlarının, əsas kapitalının 75 faizi
köhnəlib, rəqabətqabiliyyətli məhsul istehsalı üçün qətiyyən yaramır.
qtisadi sistemin transformasiyasında, milli iqtisadiyyatın formalaş-
ması və inkişafında investisiya amili həlledici rol oynamalıdır. Sərt maliyyə-