Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси
112
kredit siyasətinin yeridilməsi, qiymətlərin liberallaşdırılması ölkənin inno-
vasiya sferasında yaranmış kapitalın tədricən tükənməsinə səbəb olmuşdur.
nnovasiya sferasında acınacaqlı vəziyyət yaranmışdır.
Elmin inkişafına büdcə ayırmalarının qalıq prinsipindən imtina etmək,
innovasiya sferasının sürətlə dağılması prosesinin qarşısını tezliklə almaq
gərəkdir. Fikrimizcə, mühüm xalq təsərrüfat əhəmiyyətli tədqiqatların və
elmi araşdırmaların məqsədli maliyyələşdirilməsi üçün dövlət büdcəsinin və
yerli büdcələrin strukturunda inkişaf fondu ilə yanaşı «Elmi-tədqiqat və
təcrübə-konstruktorlar işləri» fondu yaratmaq vacib olardı.
Müştərək müəssisələr ekoloji cəhətdən təmiz, az tullantılı və tullantısız
texnologiyalardan istifadə etməklə, dünya sivilizasiyasını böyük təhlükə
qarşısında qoyan və ümumbəşəri xarakter alan, ekoloji problemin həllində
müstəsna rol oynamalıdır.
Hal-hazırda xarici investisiyalı müəssisələrə milli rejim verilmişdir.
Bu, xarici investisiyalı müəssisələrlə milli müəssisələr arasında operativ ola-
raq iqtisadi əlaqələr qurulmasına, rəqabət mühitinin formalaşmasına, ölkədə
təsərrüfat fəaliyyəti azadlığının və sahibkarlığın inkişafını təmin etməyə
müsbət təsir göstərir.
Müştərək müəssisələrin səmərəli inkişafı onların səmərəli tənzimlən-
mə mexanizminin mövcud olduğu şəraitdə mümkündür. Müştərək müəssi-
sələrin inkişafının tənzimləmə mexanizminə aşağıdakılar aiddir:
1. Müştərək müəssisələrin inkişafının öncül istiqamətlərinin müəyyən
edilməsi, onların yaradılması, fəaliyyət istiqamətlərinin əlaqələndirilməsinə
aid tədbirlər və dövlət qeydiyyatı;
2. Xarici investorlarla hesablaşma mexanizmi (valyuta tənzimlən-
məsi);
3. Xarici investisiyanın təminat sistemi;
Müştərək müəssisələrin inkişafında vergi dərəcəsi, rentabellik səviy-
yəsi və valyuta tənzimlənməsi əhəmiyyətli rol oynayır.
Azərbaycan Respublikasında müştərək müəssisənin iştirakçısı olan
xarici investorun əldə etdiyi dividentə görə 15 faiz vergi dərəcəsi təyin
edilmişdir. Ayrı-ayrı dövlətlərlə bağlanmış müqavilələrə əsasən ikiqat ver-
ginin aradan qaldırılması mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan Respub-
likası Türkiyə, ABŞ, Böyük Britaniya və s. ölkələrlə ikiqat verginin aradan
qaldırılması haqqında bağladığı müqavilələrə əsasən, həmin ölkələrin in-
vestorları öz ölkələrində Azərbaycanda götürdüyü gəlirlərə görə tutulan ver-
gilərin həcmindən Azərbaycanda alınan vergilər çıxılır və Azərbaycan
tərəfindən bu gəlirlərə görə vergi dərəcəsini aşağı salması nəzərdə tutulur.
Müştərək müəssisələrin iştirakçısı olan xarici investorun əldə etdiyi divi-
dent, faiz və digər gəlirlərin xaricə köçürülməsində heç bir məhdudiyyət
yoxdur. Xarici investorlar təsdiqləyici sənədləri təqdim etmək şərti ilə öz
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси
113
vəsaitlərini sərbəst şəkildə deportasiya edə bilər və milli valyutada əldə
etdiyi gəlirləri xarici valyutaya edə bilər.
Müştərək müəssisələrin yaradılması və fəaliyyəti istiqamətlərinin əla-
qələndirilməsinə aid tədbirlər müxtəlif metodlar vasitəsilə həyata keçirilir.
Bunlara inzibati və iqtisadi metodlar aiddir. nzibati metodlar, adətən ayrı-
ayrı istiqamətlərdə müştərək müəssisələrin inkişafının məhdudlaşdırılmasına
yönəldilir. Bunlara müştərək müəssisələrin dövlət qeydiyyatı, təsərrüfat
fəaliyyəti ilə məşğul olmaq üçün lisenziyanın verilməsi və s. aiddir. qtisadi
metodlar isə müştərək müəssisələrin inkişafına dolayı təsir vasitələridir və
ayrı-ayrı istiqamətlərdə gəlirliliyin azaldılması və ya artırılması yolu ilə
onların fəaliyyəti tənzimlənir. Əgər inzibati metodlar əsasən inkişafın məh-
dudlaşdırılmasına yönəldilə bilərsə, iqtisadi metodlar həm inkişafın məh-
dudlaşdırılmasına, həm də stimullaşdırılmasına yönəldilə bilər.
Hal-hazırda Azərbaycan Respublikasında bəzi sənaye məhsulları is-
tisna olmaqla, idxal olunan məhsullara 15 faiz idxal rüsumu müəyyən olun-
muşdur. Gömrük siyasəti Azərbaycanda istehsal olunmayan bəzi hazır məh-
sul, xammal və materialların idxalını stimullaşdırmaqla yanaşı, yerli
xammal və materiallardan səmərəli istifadəni və kənd təsərrüfatı istehsalının
inkişafını stimullaşdırmağa yönəldilib.
Müştərək müəssisələrin inkişafının stimullaşdırılması beş istiqamətdə
həyata keçirilə bilər:
- sənaye müəssisələrinin yaradılması və inkişafına;
- sənaye istehsalının ərazi quruluşunun təkmilləşdirilməsinə;
- sənaye məhsulunun ixracının genişləndirilməsinə;
- mənfəətin reinvestisiyası, yəni yığım prosesinin stimullaşdırılmasına;
- sənayenin sahə quruluşunun təkmilləşdirilməsinə.
Xarici iqtisadi əlaqələrin genişləndirilməsi və bu əsasda milli iqti-
sadiyyatın dünya təsərrüfat sisteminə səmərəli şəkildə inteqrasiya olunması
müstəqil Azərbaycan Respublikasının iqtisadi siyasətinin strateji istiqamət-
lərindən biridir. Respublikamızın dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyasının
dərinləşməsi həm də ona görə əhəmiyyətlidir ki, ölkə iqtisadiyyatının xarici
dövlətlərin və beynəlxalq təşkilatların üzünə açmadan və onlarla qarşılıqlı
faydalı əlaqələr qurmadan sivilizasiyalı bazar iqtisadiyyatının sirlərini öy-
rənmək, müasir texnika və mütərəqqi texnologiya əldə etmək yolu ilə sosial-
iqtisadi tərəqqiyə nail olmaq qeyri-mümkündür.
Azərbaycan dövlət müstəqilliyinin iqtisadi əsaslarının möhkəmləndi-
rilməsi və sosial-iqtisadi inkişafın təmin edilməsi, azad bazar münasibətlə-
rinə söykənən yeni iqtisadi sistemin formalaşdırılması probleminin həlli
mövcud iqtisadi potensiala və daxili tələbata uyğun olaraq iqtisadiyyatda
köklü struktur dəyişiklikləri aparılmasını, mükəmməl iqtisadi təhlükəsizlik
sisteminin yaradılmasını nəzərdə tutur.