Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet

Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

104 

dılmasında  və  fəaliyyətində  bəzən  mürəkkəb  və  ziddiyyətli  münasibətlərin 

ə

mələ  gəlməsinə  gətirib  çıxarır.  Belə  münasibətlər,  ilk  növbədə,  tərəfdaş-

ların  məqsədlərindən  asılıdır.  Onların  yaradılması  və  fəaliyyəti  prosesində 

tərəfdaşların rəqabət aparan məqsədləri mövcud olur. Bunun nəticəsində xa-

rici  investor  mütərəqqi  texnika  və  texnologiyanın,  idarəetmə  və  marketinq 

təcrübəsinin  verilməsini  minimumlaşdırmağa,  yerli    tərəfdaşlar  isə  maksi-

mumlaşdırmağa  cəhd  edirlər  ki,  bu  da  müştərək  müəssisələrin  səmərəli 

fəaliyyətinə mane olur. Mühüm məsələlərdən biri məhsulun reallaşdırılması 

ilə  əlaqədardır.  Əgər  xarici  investorun  əsas  məqsədi  yerli  bazarda  möh-

kəmlənməkdirsə, milli tərəfdaş isə məhsul ixracına çalışarsa, bu cür məna-

felərin toqquşması müəssisənin fəaliyyətinə mənfi təsir göstərir. Digər zid-

diyyətlər  istehsalın  genişləndirilməsinə  zəruriyyət  yarandıqda  əlavə  kapital 

qoyuluşlarının  həyata  keçirilməsi  ilə  əlaqədardır.  Bir  tərəfdən,  müştərək 

müəssisənin iqtisadi səmərəliliyini artırmaq üçün əlavə kapital qoyuluşlarına 

zərurət yaranır, digər tərəfdən, onun sərbəst əmtəə istehsalçısına çevrilməsi 

tərəfdaşlar tərəfindən əlavə kapital qoyuluşlarının həyata keçirilməsini məh-

dudlaşdırır.  Beləliklə,  tərəfdaşların  məqsədlərindəki  ziddiyyətin  olmaması 

müştərək müəssisənin yaradılması və səmərəli fəaliyyəti üçün əsas şərtdir. 

Müştərək müəssisələrin milli iqtisadiyyatın səmərəliliyi nöqteyi-nəzə-

rindən  yaradılması  onun  ölkənin  iqtisadi  sisteminə  daha  səmərəli  daxil  ol-

ması baxımından qiymətləndirilməlidir. Bu məqsədə o vaxt çatmaq olar ki, 

müştərək  müəssisələrin  formalaşması  və  inkişafı  milli  iqtisadiyyatın  və 

ölkədə sahibkarlığın inkişaf strategiyası ilə üzvi surətdə əlaqələndirilir, həm-

çinin müştərək müəssisələrin inkişafı üçün cəlb edilmiş xarici investisiyalar 

dərin təhlil edilir.  

 

8.2. Müştərək biznesin əsas formaları 

 

Azərbaycan  iqtisadiyyatının  idarə  edilməsində  köklü  islahatlar,  bazar 

münasibətlərinə keçid, iqtisadiyyatın açıq xarakter alması iqtisadi inkişafın 

daxili  amilləri  ilə  yanaşı,  xarici  amillərin  də  rolunu  artırır.  Belə  şəraitdə 

xarici  amillər,  nəinki  birbaşa  xarici  iqtisadi  fəaliyyətlə  əlaqədar  müəssi-

sələrə, həm də onunla əlaqədar olmayan müəssisələrə də öz təsirini göstərir. 

Daxili və xarici amillərin səmərəli nisbətdə ölkənin müqayisəli üstünlüklə-

rinə əsaslanaraq iqtisadiyyatın səmərəliliyinin artırılması və dünya bazarın-

da  öz  layiqli  yerini  tutması  ölkənin  qarşısında  duran  mühüm  vəzifələ-

rindəndir.  

Kiçik  dövlətlər  beynəlxalq  əmək  bölgüsünə  daha  aktiv  qoşulması  və 

iqtisadiyyatın  açıq  xarakteri  ilə  fərqlənirlər.  Ölkənin  əhalisi,  ərazisi  və 

ümumi daxili məhsulunun həcmi nə qədər  azdırsa, ölkə iqtisadiyyatına xa-

rici iqtisadi amillər bir o qədər çox təsir göstərir. Beynəlxalq əmək bölgüsü 

bu ölkələrdə ictimai əmək bölgüsünün, sənayenin sahə strukturunun forma-

---

Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 

105 

laşmasında  böyük  rol  oynayır.  ngilis  iqtisadçısı  K.Leyton  düzgün  olaraq 

qeyd  edir  ki,  kiçik  dövlətlər  və  onun  kompaniyaları  öz  istehsallarının  ixti-

saslaşdırılmasına və beynəlxalq əmək bölgüsünün üstünlüklərindən istifadə 

edilməsinə aktiv cəhdlər etdikdə daha böyük müvəffəqiyyətlər əldə edirlər. 

Bu  ölkələrin  iqtisadi  inkişafı  onların  xarici  iqtisadi  əlaqələrdə  iştirakından 

ə

həmiyyətli dərəcədə asılıdır. Buna görə də, Azərbaycan Respublikası qarşı-

sında  məqsədəuyğun  və  təcili  olaraq  iqtisadiyyatda  struktur  dəyişikliklərin 

aparılması,  dünya  bazarı  tələblərinə  istiqamətlənərək  istehsal  olunan  məh-

sulun  rəqabət  qabiliyyətinin  artırılması  vəzifəsi  durur.  Belə  şəraitdə  əsas 

məsələlərdən  biri  də  iqtisadiyyatın  yeni  keyfiyyət  səviyyəsinə  keçirilmə-

sidir. 

Daxili  bazarın  həcminə  ictimai  əmək  bölgüsünün  inkişaf  səviyyəsi 

ciddi  təsir  göstərir.  ctimai  əmək  bölgüsü  dərinləşdikcə  ixtisaslaşma  nəti-

cəsində daxili bazarın həcmi artır. Lakin qeyd olunduğu kimi, kiçik dövlət-

lərdə ictimai əmək bölgüsü beynəlxalq əmək bölgüsü ilə əlaqədardır. Bu da 

ölkənin  xarici  ticarətindən  asılı  bir  prosesdir.  Məhz  xarici  ticarətin  geniş-

lənməsi  ölkələrin  müqayisəli  üstünlüklərindən  səmərəli  istifadə  etməyə 

imkan  verir.  Yuxarıda  göstərilən  əlaqə  ölkənin  iqtisadi  inkişaf  səviyyə-

sindən asılıdır. Ölkənin inkişaf səviyyəsi nə qədər yüksəkdirsə, ictimai əmək 

bölgüsü bir o qədər dərindir və ölkə beynəlxalq əmək bölgüsündə səmərəli 

iştirak edə bilər.  qtisadi inkişafın aşağı səviyyəsində bu proses həmin ölkə-

lərin iqtisadi inkişafına mənfi təsir göstərir. 

Bazar iqtisadiyyatına keçid şəraitində yeni iqtisadi münasibətlərin də-

rinləşməsi və bu münasibətlərin daşıyıcılarının formalaşması müəyyən vaxt 

tələb  edir.  Belə  şəraitdə  fəaliyyət  göstərə  bilən,  bazar  təcrübəsinə  və 

biliklərinə  malik  kadrların,  sahibkarların  formalaşması  zəruri  məsələlərdən 

biridir. Yeni investisiya ilə əlaqədar riski öz üzərinə götürməyi bacaran rəh-

bərlərin  və  sahibkar  təbəqəsinin  mövcudluğu  iqtisadi  inkişafda  mühüm  rol 

oynayır.  Buna  görə  də  sahibkar  təbəqəsinin  zəif  formalaşması  ölkənin 

iqtisadi inkişafını ləngidən amillərdən biridir. 

Beləliklə, xarici investisiyanın cəlb olunmasını, o cümlədən müştərək 

biznesin yaradılmasını zəruri edən amilləri, Amerika iqtisadçısı S.Kuznetsin 

qeyd etdiyi kimi, üç əsas qrupa bölmək olar: 

1.  Maliyyə  vəsaiti  kimi  ümumi  milli  məhsulda  qənaətin  həcminin 

azlığı.  Belə  ki,  qənaətə  meyil  o  qədər  azdır  ki,  iqtisadi  inkişaf  üçün  zəruri 

olan fondların formalaşmasını təmin etmir. 

2.  Real  mənada  qənaət  edilmiş  vəsaitlərin  çatışmamazlığı.  Belə  hal, 

ə

halinin  istehlak  şeyləri  istehsalında  məşğul  olan  resursların  müəyyən  his-

səsinin  məhsuldar  investisiyaların  həyata  keçirilməsi  üçün  istifadə  etmək 

meyilinin azlığı ilə əlaqədardır. 

3.  Xarici  resursların  əldə  olunması  üçün  xarici  valyutanın  çatış-

maması. 

---