Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 5,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
442
sosiumla bağlı bəzi problemlərin müzakirəsini (müzakirədən o yana keçmir) aparırlar və əgər qismət olursa, bəzi hallarda müəyyən qərarlar da ortalığa qoyurlar. Amma, beynəlxalq təşkilatların qərarları bir qayda olaraq, tövsiyə xarakterli olur, yəni heç bir hüquqi yük daşımır. Qətiyyən unudulmamalıdır ki, nəyin və necə baş verməsindən asılı olmayaraq, sosium həmişə milli xarakter daşıyır və bu xassə onun substansiyası kimi çıxış edir. “Abstrakt sosium” xalis təxəyyül məhsulu olmaqla heç bir halda reallığa çevrilə bilməz. Sosium daxili baş verən və onun monolitliyini (bunsuz inkişaf yoxdur) formalaşdıran proses sosial- həmrəylik → sosial əməkdaşlıq → milli identiklik oxu üzrə getməklə heç bir tarixi dönəmdə alayı məzmun daşımamışdır və bu əslində heç mümkün də deyildir. Əslində nə baş verir? Neoliberal məzmunlu qloballaşma həm planetar, həm regional, həm də milli səviyyələrdə cəmiyyətin idarəedilməsi sferasında mövcud olan və yeni yaranan problemləri ifrat dərəcədə kəskinləşdirməkdədir. Fərd-fərd, fərd-cəmiyyət, cəmiyyət-dövlət və nıəhayət fərd-dövlət münasibətlərində az və ya çox dərəcədə problemli situasiyalar meydana çıxmış və bu proses getdikcə dərinləşməkdədir. Eyni zamanda, qeyd edilməlidir ki, semantik yanaşmanın daxili məntiqinə söykənməklə gəlinən nəticənin həqiqiliyi müəyyən şübhələrlə qəbul edilə bilər. Belə ki, əvvəla, problemə yanaşmanın metodoloji bazası müəyyən
suallar doğurur. Praqmatik həqiqətin müəyyənləşdirilməsində semantik yanaşmadan istifadə nə dərəcədə doğrudur? Həqiqətin aşkarlanması və əsaslandırılması kriteriyalarının müxtəlifliyi inkar edilmədiyi təqdirdə - bu həqiqətən də belədir - hansı əsasla gəlinən qənaətin gerçək olduğu iddia edilir? kincisi, vətəndaş cəmiyyəti heterogen xassəli funksional yaranış olmaq etibarilə (düzdür, vətəndaş cəmiyyəti quruculuğu prosesinin müəyyən mərhələsində determinləşmiş dinamika müşahidə edilir, yaxud edilə bilər) özündə ifrat dərəcədə parçalanmış mənafe qruplarının “mənə məxsus olmalıdır” prinsipi əsasında aparılan qarşılıqlı rəqabət müstəvisində göstərdikləri fəaliyyətlərinin məcmusunu ehtiva edir. Axı, vətəndaş cəmiyyətinin əksər struktur bölmə və elementlərini özündə birləşdirə biləcək “ümumi məqsəd” olmur. Əgər məqsəd ümumiliyi yoxdursa, “bəlkə də qaytardılar” prinsipinə güvənmək, ümid etməklə hansı sinergetik effektdən danışmaq olar? Dövlət → vətəndaş cəmiyyəti tandemi dayanıqlı inkişafın mühüm amillərindən biridir – yalnız o halda ki, dövlət vətəndaş cəmiyyətinin struktur bölmələri arasında, eləcə də fərd-vətəndaş Dünya iqtisadiyyatının tarixi
443
cəmiyyəti, fərd-dövlət və nəhayət, dövlət-vətəndaş cəmiyyəti arasında mənafe tarazlığını təmin edə bilsin. Başqa sözlə, vətəndaş cəmiyyətinin, bir sıra tədqiqatçılar tərəfindən formalaşdırılmış “ideal simasının” real məzmun kəsb etməsi birbaşa və bilavasitə dövlətin “davranış tərzindən” funksional asılılıqdadır. Başqa sözlə,vətəndaş cəmiyyətini beynəlxalq və milli səviyyədə dövlətə bərabər aktor kimi səciyyələndirmək nəinki yalnışdır, hətta çox ağır nəticələrə gətirib çıxara bilər. Həmçinin, şübhə yoxdur ki, qloballaşma (neoliberal model çərçivəsində) ayrı-ayrı strukturların azadlıq dərəcəsi ilə onların planetar səviyyədə mənafe tarazlığının formalaşdırılması arasında birbaşa və tərs mütənasib asılılığın olduğunu üzə çıxarır. radə azadlığı → sosial məsuliyyət cütlüyünün isə həqiqi bir “cütlük” olmadığı, daha çox arzuedilən funksional bağlılıq keyfiyyətinə sahibliyi və ifrat dəyişkən xarakterə malikliyi adi gözlə müşahidə edilməkdədir. Problemi qəlizləşdirən əsas məsələ ondan ibarətdir ki, qloballaşma ictimai sistemin açıqlıq dərəcəsini kəskin şəkildə genişləndirir və yüksəldir. Bu prosesə paralel olaraq ayrı-ayrı fəaliyyət sferalarının (qlobal miqyasda) nataraz yönümlü inteqral qovuşması baş verir ki, nəticədə alınan “inteqral bütövlük” daha çox anklav xarakteri kəsb edir və geridönməzliyi ilə səciyyələnir. Məsələn, qlobal maliyyə bazarının artıq ayrı-ayrı ölkə, yaxud region çərçivəsində spontan qaydalı əlahiddələşməsi mümkünsüzdür. Yaxud, mümkündür, amma çox ağır nəticələrlə sonuclana bilər. Məhdud zaman çərçivəsində müvəqqəti olaraq müəyyən əlahiddələşmələr baş verə bilər. Lakin, yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, müstəsna hallar bir qayda olaraq dayanıqlı xarakter daşımır. Digər tərəfdən, anklav xarakterli “inteqral bütövlüklərin” yaranması bütünlükdə bəşəriyyətin davamlı və sabitqədəmli inkişafı nöqteyi- nəzərində fəsadlar kompleksi doğurur: 1.
Hər şeydən əvvəl, planetar miqyasi əhatə edə biləcək “qlobal ümumilik” daha çox pərakəndəliklərin süni bütövlüyü təsirini bağışlayır. Belə ki, maliyyə sferasını çıxmaq şərti ilə qlobal bütövlük anlamına gələn ikinci bir sferanın adının çəkilməsi problematikdir. 2.
Müasir qloballaşma prosesi nəinki “müxtəlifliklərin”, hətta “müxtəlif sürətlilərin” belə ortaq məxrəcini tapmaqda acizdir. 3.
Geniş təkrara istehsal prosesinin milli tamlığı, bütövlüyü pozulur; Yüklə 5,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|