Dünya iqtisadiyyatının tarixi
463
Cə
dvə
l 17.1
Qlobal Mə
cmu Mə
hsulun artım dinamikası
(ə
vvə
lki ilə
nisbə
tə
n - %-lə
)
llə
r
QMM ABŞ
-ın
ÜDM
(%)
Avrozona-
nın
ÜDM (%)
Almaniya-
nın
ÜDM(%)
Böyük
Britaniyan
ın ÜDM
(%)
Yaponiya
nın
ÜDM (%)
Çinin
ÜDM
(%)
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
4.2
2.9
3.7
4.5
2.2
2.4
2.9
2.5
3.2
3.2
4.5
4.2
4.4
3.7
0.8
1.6
2.5
3.9
3.2
3.3
2.3
2.9
2.8
3.5
1.6
0.9
0.8
1.7
1.5
2.6
1.4
2.0
2.0
2.9
0.8
0.2
-0.1
1.6
0.9
2.4
3.3
3.1
2.9
3.9
2.3
1.8
2.2
3.2
1.8
2.6
0.6
-1.0
0.9
2.9
-1.2
0.1
1.8
2.3
2.6
2.7
8.1
7.8
7.2
8.0
7.3
7.5
7.5
8.5
8.0
10.6
Qlobal Məcmu Məhsulda ən yüksək xüsusi çəkiyə ABŞ sahibdir –
21.69%, o cümlədən A -21.4%, Çin – 12%, Yaponiya 7.0%, Hindistan –
6.0%! MDB ölkələri Baltikyanı dövlətlərlə birlikdə QMM-in 5%-nə
sahibdirlər.
Dünya Bankının apardığı proqnoz hesablamalarına görə yaxın 25 il
ərzində inkişaf etməkdə olan ölkələr inkişafın əsas hərəkətverici
qüvvəsinə çevriləcəklər. Məhz inkişaf etməkdə olan ölkələrin sürətli
inkişaf tempi 2030-cu ildə QMM-in iki dəfə artmasına səbəb olacaqdır.
2030-cu ildə QMM-in mütləq həcmi 72 trln. dollara çatacaq ki, bu
artımda da inkişaf etməkdə olan ölkələrin xüsusi çəkisi 38%-dən çox
olacaqdır. Eyni zamanda, QMM-də sözügedən ölkələr qrupunun xüsusi
çəkisi 22%-dən 31%-ə qədər yüksələcəkdir. Həmçinin, ayrı-ayrı ölkələrin
inkişaf səviyyələri arasındakı uçurum tədricən aradan qalxacaqdır. Yəni,
Asiya, Şərqi Avropa ölkələri (ilk növbədə) inkişaf səviyyələrinə görə
inkişaf etmiş ölkələrə yaxınlaşacaqlar. Çində, Meksikada və Türkiyədə
adambaşına ÜDM istehsalı bugünkü spaniya səviyyəsinə (15000 dol.)
çatacaqdır. Dünyada yoxsulluğun səviyyəsi əhəmiyyətli dərəcədə aşağı
düşəcəkdir. Dünya əhalisinin sayı 6.5 mlrd nəfərdən 8 mlrd. nəfərə qədər
artsa da (artımın 97%-i inkişaf etməkdə olan ölkələrin payına düşür),
gündəlik gəliri bir dollardan az olan insanların sayı (1.1mlrd. nəfər) iki
dəfə azalacaqdır. nkişaf etməkdə olan ölkələrdə illik 4000-17000 dollara
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
464
qədər gəliri olan insanların sayı (400 mln nəfər) 3 dəfə artaraq dünya
əhalisinin 15%-ni təşkil edəcəkdir.
Dünya ticarətinin həcmi iki dəfə artaraq 27 trln. dollara çatacaq,
ticarətin QMM-də xüsusi çəkisi 25%-dən 30%-ə qədər yüksələcəkdir.
Bu artımın 50%-dən çoxu inkişaf etməkdə olan ölkələrin payına
düşəcəkdir. 25 il əvvəl sözügedən ölkələr qrupunun emal sənayesi
məmulatlarının idxalatında xüsusi çəkisi 14% təşkil etdiyi halda, bugün
həmin göstərici 40%, 2030-cu ildə isə 65%-ə çatacaqdır.
Digər proqnoz variantına görə Braziliya, Hindistan, Çin və Rusiya
2035-ci ildə 6 ən inkişaf etmiş ölkələri (ABŞ, Almaniya, Yaponiya,
Fransa, Böyük Britaniya, taliya) ötüb keçəcəklər.
Başqa sözlə, dünyada yeni güc mərkəzi formalaşacağı gözlənilir.
Son 30 il ərzində Çinin iqtisadi potensialı 15 dəfə, xarici ticarət
dövriyyəsi isə 100 dəfə artmışdır. Proqnozlara görə 2020-ci ildə Çinin
QMM-də xüsusi çəkisi 23%-ə çatacaq, (ABŞ-18%).
§17.2. Dünya iqtisadiyyatı: paradiqmal yeniləş
mə
zə
ruriliyi
Adəm peyğəmbərdən tutmuş müasir dövrə qədər dünyanın rasional
idarəedilməsi problemi problem olaraq qalmaqdadır.
Bütövlükdə qlobal səviyyəni əhatə edə biləcək universumun
yoxluğu (oxu: mümkünsüzlüyü) hadisə və proseslərin interpretasiyasında
ifrat müxtəliflik doğurmaqla, onsuz da kifayət qədər problematik olan
qlobal situasiyanı daha da mürəkkəbləşdirir. Sanki, dünya keçmişini
unudub və gələcəyinin necə olacağını bilmir yaxud qlobal səviyyədə
klassik xaos situasiyası formalaşmışdır.
qtisadi proseslərdə və ümumiyyətlə, inkişafın dayanıqlılığı
aspektində mühüm rol oynayan ətalətlilik – miqyas genişlənməsi və
ümumdünya səviyyəsinə çıxışla daha da çox “ətalətlilik” doğurur ki, bu
da bəzi tədqiqatçıların optimizmini əsaslandıran başlıca amil kimi çıxış
edir. Ətalətlilik – “fəlakətin” sovuşması deyil, əksinə onun daha da dərin
qatlara işləməsi üçün müəyyən zaman sırası ortalığa çıxaran bir
konseptdir. Ətalətlilik – dayanıqlılığın əlverişli fonu rolunda o vaxt çıxış
edə bilər ki, qlobal inkişaf paradiqması yanılmalardan “təmizlənsin”, real
gerçəkliklə gələcəkdə əsaslandırılmış arzuedilən arasında optimal
uyğunluğa söykənsin...
ndustrial cəmiyyətin formalaşmağa başladığı və real bazar
münasibətlərinin qərarlaşdığı son 150 il ərzində dünyada 20-ə yaxın