Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 5,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- §17.2.2. qtisad elmi böhran müst əvisind ə
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
471
pozulmasıdır. Milli iqtisadi təhlükəsizlik nöqteyi-nəzərindən mühüm əhəmiyyət kəsb edən “milli bütövlük” konseptinin inkarı, zənnimizcə, ABŞ-ın dövlət siyasətinin əsas elementlərindən biri olmaqla, ABŞ-ın əgər belə demək caizdirsə, “qloballaşmasına”, planetdə baş verən hər şeyin ona aidiyyəti olmasına və s. xidmət edir. Başqa sözlə, ABŞ-ın geniş təkrar istehsal prosesi tamlıq, bütövlük halında mövcud deyildir və bu gün müşahidə etdiyimiz və “qlobal bütövləşmə” adlandırdığımız proses sistemlilik prizmasından elmi abstraksiya çərçivəsindən kənara çıxmır. “Qlobal bütövləşmə” dediyimiz şey yalnız maliyyə sferasını (gerçək funksional mahiyyət daşıma nöqteyi-nəzərindən) əhatə edir. Məlumdur ki, digər sistemyaradan istiqamət yaxud sfera – xarici ticarət dünya səviyyəsində böhran yaradan səbəblər sırasında çox nadir hallarda çıxış edə bilər. Maliyyə sferasından inteqrasiya olunaraq qlobal
Yəni, dünya ölkələrinin nə iqtisadi sistemləri, iqtisadiyyatları, nə də geniş təkrar istehsal prosesinin əksər fazaları deyil, yalnız maliyyə sferası birləşmə əzmindədir və birləşir. Beləliklə, əslində nə baş verir: 1. Bu gün inkişaf etmiş ölkələr artıq “klassik ölkə” anlamında mövcud deyillər. Ölkə → “ölkə sistem” yaranışına transfer olunmuşdur. 2. Geniş təkrar istehsal prosesinin milli tamlığı, milli bütövlüyü qəti olaraq pozulmuş, prosesin transmilliləşməsi geniş vüsət almış, iqtisadi təhlükəsizliyin görünən və görünməyən bütün sərhədlərini aşıb-keçmişdir. 3. Ucuz kredit və maliyyə “köpüyünə” əsaslanan sərvətyaratma modeli iflasa uğramışdır. 4. Neoliberal paradiqmanın struktur prinsipləri (maksimum mənfəət, maksimum hakimiyyət) yararsız hala gəlmişdir. 5. Dünya müxtəlif iqtisadi, sosial-siyasi və mədəni modellər bazasında parçalanma istiqamətinə qədəm qoymuşdur. 6. Postindustrial iqtisadiyyatın formalaşması və inkişafının ilkin – mahiyyət qanunauyğunluqları milli dövlətlər çərçivəsində deyil, qlobal səviyyədə təzahür etməkdədir. Ölkələrarası əlaqələr (inkişaf səviyyəsindən asılı olmayaraq) artıq
törəmə xarakteri kəsb etməyə
başlayır. Qanunauyğunluq dediyimiz şey
qlobal səviyyədə Dünya iqtisadiyyatının tarixi
472
formalaşır, yaxud qlobal qanunauyğunluq dominant səviyyəyə yüksəlir və s. Bu sıranı xeyli uzatmaq da olar. Lakin, təfərrüata varmadan da belə bir qənaətə gəlmək mümkündür ki, artıq köhnəlmiş iqtisadi, sosial-siyasi və mədəni ehkamlardan uzaqlaşmasaq dünya öz tarixinin növbəti “qaranlıq” dövrlərindən birinə qədəm qoyacaqdır.
Etiraf etmək lazımdır ki, qlobal böhran iqtisad elminə, onun bugünü və sabahına iflicedici təsir göstərdi. Mövcud metodoloji arsenalın ümidsiz şəkildə köhnəldiyini, yeni dövrün tələblərinə adekvat olmadığını, kardinal dəyişikliklərin zəruriliyini ortalığa qoydu. Bu gün iqtisad elminin istinad etdiyi situasion məkan – az və ya çox dərəcədə təzahür edən təmayüllər və refleksiyalar “yığımından” ibarətdir. Reallıqla adekvat ola biləcək sistemli yekun (Niyə? Nə üçün? və Sonra nə? suallarının cavabı nəzərdə tutulur) əldə etmək mövcud nəzəriyyələr çərçivəsində mümkünsüzdür. Belə ki, bugünə qədər dominant mövqeyini qoruyub saxlaya bilmiş effektiv bazar nəzəriyyəsinin və bütövlükdə neoliberal paradiqmanın özünün böhranı ilə üz-üzəyik. Beləliklə: 1.Bu günkü iqtisad elmi “sabahı” görmək qabiliyyətində deyildir: - Texnogen müdaxilənin hüdudsuzluğu elmi aparatı eroziyaya uğradıbdır; - Ümumiləşdirici sintez öz yerini “təkcə”nin fasiləsiz parçalanmasına veribdir. - Artıq iqtisadi anlamda tam və hissələrin dialektikası nonsensə çevrilmişdir. Belə ki, iqtisadi tam artıq hissələrdən nə çox , nə az, nə də onların cəminə bərabər deyil. O, sadəcə olaraq, başqa bir şeydir. 2. qtisad elmi bütövlükdə “özündə şeyə” çevrilibdir. Çılpaq praqmatizmin hüdudsuz tətbiqi, fəlsəfədən, ələlxüsus elm fəlsəfəsindən uzaqlaşma (zatən, yaxınlıq heç olmamışdır) iqtisadiyyatı istehsal xatirinə istehsal tipli primitiv hesabçılıq sxemində ortalığa qoyur ki, bu da, son nəticədə (digər təsirlərlə yanaşı) iqtisadi artımın sosial əsaslarını dağıdır. 3.Reallıqla bağlı olmayan “nəzəri müddəalar” irəli sürülür və qəbul etdirilir.Yanaşmanın yalnışlığı, əldə edilən nəticələrin
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
473
gerçəkliyə adekvat olmaması digər səbəblərlə yanaşı, həm də ekstrapolyasiyaya istinaddan qaynaqlanır. Köhnə biliyin yeni predmet sahəsinə yaxud, gələcəyə ekstrapolyasiyası həqiqəti aşkarlamağa imkan verirmi? Əsla! Belə olan tərzdə çat vermiş məlum paradiqmanı proses və hadisələrin geniş sferasına tətbiq (yenidən) etməyə ehtiyac varmı?Yaxud, bunun üçün ən azı kafi şərt kimi qəbul edilən məsələ - paradiqmanın tətbiqinin ziddiyyətsizlik sərhədləri müəyyən olunubmu? Göründüyü kimi, əldə edilən nəticələrin həqiqəti əks etdirməməsinin çox dərin kökləri vardır və bunlara biganə münasibət elmi tədqiqatların “çıxılmaza” düşməsinin başlıca səbəblərindən biri kimi çıxış edir. 4.Həm klassik, neoklassik və həm də sistemli paradiqmaların (postneoklassik) eyni vaxtda istifadəsi yaxud mövcudluğu yeni yaranan xassələr, imkanlar və
qarşılıqlı əlaqələrin rəngarəngliyini və mürəkkəbliyini yüksəldir. mkanların artımına paralel olaraq risklər də artır. Burada ən təhlükəli risk sistemli paradiqmanın maliyyə oliqarxıyasının, elitasının mənafelərinə xidmətə keçməsidir ki, yekunda da xətti güc siyasəti vüsət alır. Bu qəbildən olan və elm (iqtisad) niyə acizdir? sualının cavabını çoxlu sayda arqumentlərlə əsaslandırmaq mümkündür. Fikrimizcə, qlobal iqtisadi gerçəkliyin adekvat dərki və gələcəyi ilə bağlı iqtisad elmi sırf metodoloji anlamda ən azı iki problemli situasiya ilə üz-üzədir: 1. qtisadi sistemin transformasiyası prosesində qloballaşmanın yeri və rolunun, eləcə də milli iqtisadiyyatın inkişaf strategiyasının seçilməsində mümkün təsiri imkanlarının adekvat qiymətləndirilməsi problemi; 2. nkişaf dinamikasının ağlabatan tərzdə interpretasiyası və gələcəyin proqnozlaşdırılması problemi: Sübut etməyə ehtiyac yoxdur ki, keçmişdən gələcəyə doğru istiqamətlənmiş ənənəvi yanaşma problemin öhdəsindən gəlməkdə acizdir. Ən azı ona görə ki, qeyd edilən baxış proqnozlaşdırmanın özünün mahiyyətindən çıxış etmir. Bu aspektdə metatarixilik (metaistorizm) nəzəriyyəsindən çıxış etmək, başqa sözlə, gələcəyi gələcəkdə araşdırmaq yaxud gələcəkdən → gələcəyə yönümlü yanaşmadan istifadənin mümkünlüyü hələ ki,
aprobasiyadan keçməmişdir. Digər tərəfdən, nəzərə alınmalıdır ki, qlobal iqtisadi Yüklə 5,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|