Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 5,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
456
prosesləri fundamental səciyyəli sabit keyfiyyətlərlə birmənalı olaraq bağlılıqda deyildir. Zaman axıcılığı subyektiv istəkdən asılı olaraq pozula, dayandırıla, gücləndirilə yaxud ləngidilə bilər. Başqa sözlə, keçmişdən indiyə və gələcəyə yönəlik zaman hərəkəti mütləq dəyişmə statusu daşımır. Yəni, prosesin istənilən nöqtəsində geriyə dönüş mümkündür. Qeyd edilən aspekt virtual reallığın anlaşılmaz, qəribə xassələr kəsb etməsini, gerçəklikdə mövcud olan səbəbiyyətlə izahı mümkünsüz olan “hoqqalar” doğurmasını sərtləndirən əsas cəhətdir. Beləliklə, virtual reallıq ifrat fenomenallıq xarakteristikası daşıyır. Hadisə - onu doğuran səbəblərdən uzaqlaşaraq – mütləq müstəqillik əldə edir və gerçək münasibətlər sistemindən tamamilə fərqli məzmun daşıyan qarşılıqlı təsir və qarşılıqlı əlaqələr kompleksi formalaşdırır. Virtual reallığın polisemantikliyi onda təzahür edir ki, bir tərəfdən şəxsi identiklik problemini gərginləşdirir, digər tərəfdən, onu tam şəkildə aradan qaldırır və şəxsiyyəti obyektiv varlığa qarşı etinasız edir. Bəzi hallarda virtuallığın əsas keyfiyyəti kimi interpretasiyanın üzərində dayanırlar. Məhz bu mövqedən qiymətli kağızlar hesabına sərvət toplamanın mexanizmini anlamaq
mümkündür. Məhz
sosial fenomenlərin virtuallığı insanın daxili eksistensiyasının ikiliyi, hətta çoxluğu keyfiyyətini doğurmaqdadır. Virtual reallıq bir-biri ilə keçid münasibətləri olmayan çoxlu sayda ontoloji nöqteyi-nəzərdən müstəqil reallıqların model imitasiyasını yaradır. Fizikada olduğu kimi, sosial fenomenlər və iqtisadiyyat sferasında da virtual “hissəciklər” gerçəklikdə mövcud olan “hissəciklərin” (öz xassələri kompleksi nöqteyi-nəzərindən) analoqları deyildirlər: “... onlar konkret varlıq keyfiyyətinə sahib deyillər, ani olaraq potensial vəziyyətdən çıxış edir və heç vaxt tam şəkildə aktuallaşmırlar” 204
“...Belə varlığın paradoksallığı ondadır ki, “mövcud” olan həqiqətdə yoxdur” 205 .
qtisadiyyatın spesifik xassələrə malikliyi, əsasən konkret və gerçək varlıqlar şəkilində mövcudluğu, sabitlik və dayanıqlılıq keyfiyyətinin vazkeçilməzliyi virtual reallıq adlanan aldanışa aludəçiliyi birmənalı şəkildə rədd edir. Müəyyən sərhədlərə qədər (bu sərhədlərin maksimumu gerçək varlıqdan uzaqlaşma məsafəsi ilə müəyyənləşir; təəssüf ki, böhranlar
204
Севальников А.Ю. Виртульная рельность и проблемы ее описания // Смирнов- ские чтения – М., 1999.- С 226 205 Yenə orada, s.227 Dünya iqtisadiyyatının tarixi
457
şəklində) virtual reallığın subyektiv iradəyə tabeçiliyi yaxud belə bir görüntünün yaradılması idarə edən subyektdə - insanda qələbə eyforiyası doğurur. “Gerçəklikdən uzaqlaşma, xəyallar aləminə” daxil olmaqla virtual reallıq rasional yozumu mümkünsüz olan təmayüllər doğurmaqla sanki gerçək bir prosesin inkişafını əks etdirir Virtuallaşma – fundamental xarakterli paradiqmaları (klassik liberalizm çərçivəsində) yararsızlaşdırmaqda davam edir. Fikrimizcə, problemin əsas mahiyyəti məhz bu aspektlə (bəzilərinin postmodernizm adlandırdıqları reallıqla) bağlıdır. Bazarın hər şeyi əhatə etməsi həm klassik, həm də müasir liberalizm mövqeyindən doğru deyimdir. Lakin, deyimin müasir yozumu klassik yanaşmadan mahiyyətcə əsaslı sürətdə fərqlənir. Belə ki, bazarın tam mütləqləşdirilməsi və bazar qiymətlərinin birja dövriyyəsinə qədərki proseslərin nəzərə alınmadan qoyuluşu əsl həqiqətdə bazar reallığını mifoloji yaranış, xüsusi instansiya (varlığı idarəedən) kimi səciyyələndirir və qeyd edilən yanaşmanın real bazası kimi “virtual qanunauyğunluqlara”??? istinad edilir. Başqa sözlə, anlama müstəvisində antoloji nöqteyi-nəzərdən son dərəcə ciddi dəyişiklik baş verir. Bazar – artıq təsərrüfat prosesinin, yaxud tsiklinin yekunu kimi deyil, səbəbi keyfiyyətində çıxış edir. Digər tərəfdən, məlumdur ki, klassik yanaşmada hər bir şeyin varlığı tələb → təklif münasibətləri sistemində təzahür edir, onunla birbaşa bağlılıqda müəyyənləşir. Müasir yanaşma isə şeyin varlığını tələb → təklif münasibətləri sistemindən tam şəkildə təcrid etməklə, birjanın virtual məkanında kortəbii fasiləsizliklərə daxil edir. Buna görə də, təəccüblü deyildir ki, qeyd edilən şəraitdə “isti pullar”, valyuta əməliyyatları, virtual pullarla (iqtisadi prosesdən təcrid olunmuş formada) aparılan əməliyyatlar prioritet xarakter kəsb etməyə başlayır. Təsadüfi deyildir ki, yalnız maliyyə kapitalı qlobal şəbəkə təşkilinə malikdir. Əgər nəzərə alsaq ki, dünya maliyyə bazarının strukturunda dövriyyədə olan vəsaitlərdə “isti pulların” xüsusi çəkisi 90%-dir (möhtəkir əməliyyatları ilə əlaqədar), onda qlobal elektron şəbəkənin “sərvətyaratma”da əhəmiyyətli rolu üzə çıxacaqdır. 206
kapitallaşması 2 trln. dollardan 20 trln. dollara qədər artmışdır. Hələ o dövrdə mütəxəssislər hesab edirdilər ki, yeni informasiya texnologiyaları növbəti 8-10 il ərzində kapitallaşma dərəcəsini 10 dəfə (200 trln.dol)
206 Погорлецкий А.И. Экономика зарубежных стран. СПБ., 2000.- С.47 Yüklə 5,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|