Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 5,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XVI f əsil. Dünya iqtisadiyyatının inki şafında V m ərh əl ə: “informasiya iqtisadiyyatı”
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
444
4.
sistemə” transfer edir. 5.
Qloballaşma (neoliberal bazarla birlikdə) qlobal geniş təkrar istehsal prosesinin gedişində kəskin “separatizm” meyilləri doğurmaqda davam edir. Qlobal maliyyə sferası “özündə şeyə” çevrilməklə “isti pullar” (həmçinin, real mövcud olmayan pullar), “möhtəkir əməliyyatlar” dalınca qaçmaqdadır. Araşdırmalarımız göstərir ki, qloballaşmanın gətirdiyi naqisliklərin əsaslı səbəblərdən qaynaqlanmasında istinad edilən neoliberal bazar modelinin həlledici rolu vardır. Belə ki, neoliberal bazar modeli: 1. Seçim və manevr imkanlarını ifrat dərəcədə məhdudlaşdırır. Strateji qərarların qəbulu prosesi çox dar çərçivəyə salınır. 2. Bu model alternativsizlik keyfiyyətini ortalığa qoyur ki, nəticədə də milli səviyyədə siyasi pessimizm qaçılmaz olur. 3. Dayanıqlı inkişafın başlıca sütunlarından olan orta təbəqə eroziyaya uğrayır. 4. Əhalinin ifrat təbəqələşməsi və marginallaşması prosesi sürətlənir və s.
Araşdırmalarımız belə bir qənaətə gəlməyə imkan verir ki, qloballaşmanın neoliberal modeli tam şəkildə yararlı deyildir və onun (yəni, qloballaşmanın) struktur prinsiplərinin real gerçəkliyə adekvat olaraq dəyişdirilməsi zərurəti mövcuddur.
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
445
XVI fəsil. Dünya iqtisadiyyatının inkişafında V mərhələ: “informasiya iqtisadiyyatı” §16.1. nformasiya iqtisadiyyatı: mahiyyəti və xüsusiyyətləri
nformasiya iqtisadiyyatına keçid (postindustrial cəmiyyətin altsistemi kimi) təbiidir ki, “qəflətən” baş verməmişdir. nformasiya və iqtisadiyyat (yaxud, cəmiyyət) anlayışlarının tarixinə nəzər salmaqla prosesin daxili məntiqinin özəlliklərini anlamaq mümkündür. Əslində, “informasiya” anlayışı bəşəriyyətin özü qədər qədimdir. nformasiya- ictimai varlığın istənilən tarixi inkişaf prosesində ayrılmaz atribut keyfiyyətində çıxış etmişdi. Başqa sözlə, bizim qəbul edib- etməməyimizdən asılı olmayaraq sosial təşkilin ən qədim formları ilə formalaşmaqda olan postindustrial sivilizasiya arasında genetik əlaqə mövcuddur. Bizim məxsusi olaraq “əlaqə” sözünü işlətməkdə məqsədimiz ümumdünya tarixi-iqtisadi prosesin vahidliyinin qəbul edilməzliyini bir daha vurğulamaqdır. Bu aspektdən N.Vedinin 201 “.... Hələ ki, iqtisadçılardan heç kim primitiv icma ilə müasir sivilizasiyanın zirvəsi arasında varislik əlaqəsini araşdırmağa cəhd göstərməmişdi” tipli deyimini “varsliyin” absolyuta yüksəldilməsi cəhdi kimi qəbul etmək olar. Aydındır ki, bəşəriyyət özünün uzun tarixi boyu gələcəkdə baş verə biləcək (və baş verən ) transformasiyaların “genofondunu” yaratmışdır, lakin yekun etibarilə baş verən transformasiyanı təbii-tarixi prosesin məntiqi yekunu çərçivəsində şərh etməyə çalışmaq yalnışlıqdır. Əks- təqdirdə, dünya iqtisadiyyatı həm bütövlükdə, həm də ayrı-ayrı ölkələr və regionlar bölümündə mahiyyət və məzmunca homogen olardı: -Tam fərqli məzmuna malik yaranışla – heterogenliklə üz-üzəyik; - Müasir dünya iqtisadiyyatı ən yaxşı halda (yəni, ifrat optimist nöqteyi-nəzərdən) ifrat müxtəlifliklərin kontiniumu kimi
mövcuddur; - Ümumbəşəri tarixi-iqtisadi prosesdə kəmiyyət çoxalmaları avtomatik olaraq keyfiyyət yenilənməsinə gətirib çıxarmır. Kəmiyyətin keyfiyyətə keçidi
idarəolunan proses
kimi məqsədyönlü fəaliyyətin məntiqi nəticəsi formasında baş verir və s.
201
Ведин Н.В. Постиндустриальное общество: становление новой системы при- своения// Проблемы современной экономики.- 2002.- N1.- C.63-65 Dünya iqtisadiyyatının tarixi
446
Bu sıranı xeyli uzatmaq da olar. Söhbət ondan gedir ki, ümumbəşəri tarixi – iqtisadi prosesin “dayanacaqları” arasında “varislik” dediyimiz şey ümumzaman axıcılığının mikrohissəciklərindən biri kimi - yalnız biri kimi – təzahür edir və onun keyfiyyət yeniləşməsindəki rolunu yalnız ən güclü mikroskop altında müşahidə etmək mümkündür... Beləliklə, informasiya iqtisadiyyatının təşəkkülü proses olmaq etibarilə universal xarakter daşımır və bu keyfiyyətə nə vaxtsa yiyələnəcəyi hələ ki, naməlumdur. Bununla belə, inkişaf etmiş ölkələrin sürətlə informasiya iqtisadiyyatına keçidi
bütövlükdə dünya
iqtisadiyyatında yeni iqtisadi düzənin formalaşmasına gətirib çıxarmışdı. nformasiya iqtisadiyyatı - ənənəviçiliyin sonu, tamamilə yeni mahiyyətdə, yeni məzmunda yaranışlar deməkdir. nformasiya və elmi bilik strateji resursa çevrilirlər. nformasiyanın istehsalı, emalı və yayılması sferasında çalışanların xüsusi çəkisi maddi istehsal sferasında çalışanların xüsusi çəkisini üstələməyə başlayır. Hələ 1980-ci ildə bu 50:50 nisbəti kimi qərarlaşmışdı. nformasiya və elmi biliklərin yayılması məhsuldar qüvvələrin ərazicə yerləşməsində əhəmiyyətli dəyişikliklərə gətirib çıxarır. Məsələn, məlumdur ki, aqrar iqtisadiyyatın hökmran olduğu (industrializmə qədərki dövr) dövrdə şəhərlər ticarət yollarının kəsişdiyi ərazilərdə, industrial dövrdə xammal və enerji mənbələrinin yaxınlığında yaranırdı. Postindustrial dövrdə isə texnopolislər bir qayda olaraq elm mərkəzlərinin və iri tədqiqat laboratoriyalarının (texnoloji vahə) ətrafında formalaşırlar. nkişaf etmiş ölkələrdə “bilik sənayesinin” sürətli inkişafına paralel olaraq maddi istehsalın sərhədlərinin “sıxılması” prosesi gedir. nformasiya iqtisadiyyatının təzahür aspektləri çoxsaylıdır: 1. stehsal sferası (informasiya istehsalı); başqa sözlə, iqtisadi fəaliyyət növüdür; 2. nformasiya – istehsalın amili, istənilən iqtisadi sistemin fundamental resurslarından biridir; 3. nformasiya - əmtəədir, yəni alqı-satqı obyektidir; 4. nformasiya (bəzi hissəsi) – ictimai nemətdir, cəmiyyətin əksər üzvləri tərəfindən istifadə olunur: 5. nformasiya – bazar mexanizminin elementidir; Qiymət və faydalılıqla birlikdə iqtisadi sistemin optimallığı və tarazlığının müəyyənləşdirilməsinə təsir göstərir; 6. nformasiya – rəqabət mübarizəsinin mühüm amillərindən biridir; Yüklə 5,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|