Игтисади сийасят: методолоэийа вя практика
197
orqanları və təşkilatlardır. Sosial siyasətin əsas subyekti sosial
siyasəti həyata keçirən dövlətdir.
Dövlətin sosial siyasəti – dövlətin sosial sferada müəyyən
mərhələli nəticələrə hədəflənən, zəruri maddi, təşkilati - təbliğat
resurslarla təmin olunan və konkret tarixi-ictimai şəraitə müvafiq
məqsədləri ehtiva edən fəaliyyətidir.
Müasir dünya təcrübəsində isə sosial siyasət demokratik
dövlətlə vətəndaş cəmiyyətinin birgə funksiyası hesab olunur.
Bununla bərabər cəmiyyətin bütövlükdə və tərkib hissələri kəsi-
mində sosial vəziyyətinin dəyişməsində dövlət hakimiyyətinin
tarixi məsuliyyəti qaçılmaz hesab olunur.
Sosial siyasətin mahiyyətinin dəyərləndirilməsində mühüm
meyarlardan biri fəal sosial siyasət subyektlərinin öz qarşılarına
qoyduqları məqsədlər sistemi, başqa sözlə, ictimai vəziyyətin
gözlənilən, arzu olunan nəticələridir.
Totalitar cəmiyyətdə sosial siyasətin real subyekti yalnız
dövlət və hakimiyyət olmaqla yeganədir. Cəmiyyətin bütün digər
elementləri siyasətin obyektləridir. Demokratik cəmiyyətdə isə
faktiki bir subyektlilik ola bilməz. Subyektlər çoxluğunun isə
vahid məqsədi ola bilməz. Ona görə də, demokratik vətəndaş cə-
miyyətində sosial məqsədlərin çoxluğu normal hal hesab olunur.
Sosial siyasətin əsas funksiyaları və ya ictimai vəzifələri
aşağıdakılar hesab olunur:
1. Sosial siyasət cəmiyyətin sosial dayanıqlığının, sosial təh-
lükəsizliyinin təmin olunmasına istiqamətlənir. Müxtəlif cəmiy-
yətlərdə sosial struktura bir çox səbəblərdən fərqli ola bilər.
Lakin bu struktura müəyyən dayanıqlığa və özünü bərpa xüsusiy-
yətlərinə malik olmalıdır, əks halda cəmiyyətin mövcudluğu
təhlükə altına düşə bilər.
2. Sosial siyasət – hakimiyyətin siyasi dayanıqlığını təmin
etməlidir. Müxtəlif cəmiyyətlərdə və tarixi inkişaf mərhələlə-
rində, hakimiyyətin siyasi dayanıqlığı fərqli üsullarla təmin edilir.
Lakin belə vəziyyətin təmin olunmasının mahiyyəti həmişə, ha-
kim sosial qrupun siyasi qərarların qəbulunda həlledici iştirakı-
nın təmin edilməsidir. Əks halda, hakimiyyətin sinfi əsası dəyişir
Расим Щясянов
198
və cəmiyyətdə inqilabi dəyişikliklər şəraiti yaranır. Sonuncu dəyi-
ş
ikliklər isə yenə də hakimiyyətin, lakin artıq yeni hakimiyyətin
dayanıqlığını təmin olunmasına xidmətə istiqamətləndirilir.
3. Sosial siyasət – təsərrüfatçılıqda (mülkiyyət münasibət-
lərində) hakimiyyətin elə bölgüsünü təmin etməlidir ki, bu bölgü
ə
ksəriyyət tərəfindən ədalətli bölgü kimi qəbul edilsin, yəni, ye-
nidən bölgü tələb olunmasın.
4. Sosial siyasət
−
iqtisadi resursların və qazancın, cə-
miyyətin əsas hissəsini bu və ya başqa dərəcədə təmin edəcək
bölgüsü sistemini formalaşdırmalıdır. Cəmiyyət üzvlərinin maddi
vəziyyəti və müxtəlif sosial qrupların problemlərinin həlli bir
çox hallarda məhz belə bölgüdən asılıdır. Məsələn, investisiya və
onun strukturu, gəlirlərin səviyyəsi və onların diferensiasiyası,
sosial xərclərin illik məcmu həcmi və strukturu, sosial yardım və
köməklərin göstərilməsi şərtləri və miqdarı və s. kimi iqtisadi
parametrlər mühüm sosial mahiyyətə və əhəmiyyətə malikdir.
5. Sosial siyasət
−
cəmiyyət və dövlət tərəfindən, ekoloji
təhlükəsizliyin zəruri və qənaətbəxş səviyyəsinin təmin olunma-
sına istiqamətləndirilməlidir.
6. Sosial siyasət
−
əhalinin bütövlükdə və hər bir sosial qrup
səviyyəsində zəruri və qənaətbəxş sosial müdafiəsinin cəmiyyət
və dövlət tərəfindən təmin edilməsinə istiqamətlənməlidir.
Sosial siyasətin bir elm kimi predmeti –cəmiyyətdəki mü-
nasibətlərin mahiyyəti (davamlı olaraq yaranan və mahiyyəti
ifadə edən), qanunauyğunluqlar; xüsusiyyətləri və həmçinin, so-
sial qrupların cəmiyyətdəki münasibətlərini ifadə edən qarşılıqlı
fəaliyyətini əhatə edən proseslər və ictimai birgəyaşayış forma-
larıdır. Siyasi rəhbərlik cəmiyyətin sosial inkişafının məqsədlərini
müəyyənləşdirir, onların realizasiyası isə sosial siyasətin vəzi-
fələridir.
Dövlətin sosial siyasəti aşağıdakı əsas faktorlarla müəyyən-
ləşən bütöv sistemi təşkil edir:
- Cəmiyyət tərəfindən sosial inkişafın strateji məqsədi və
vəzifələrinin, sosial prioritetlərin müəyyənləşdirilməsi;
Игтисади сийасят: методолоэийа вя практика
199
- Əhalinin bütün təbəqələrini əhatə edən və bütöv sosial fəza
formalaşdıran vahid qanunvericilik;
- Sosial sferanın maliyyələşdirilməsinin təmin olunması ba-
xımından dövlətin və sosial siyasətin digər subyektlərinin hima-
yədarlığı;
- Vahid sosial infrastruktura, vahid kadr və informasiya
təminatı.
Sosial siyasıtin ıhımiyyıtliliyini göstırın faktorlardan
vı bıııri inkiıafın müasir mırhılısini sıciyyılındirın
mühüm ılamıtlırdın biri, iqtisadi yüksıliı dinamikasına
olan tılıblırin xarakterinin yeni keyfiyyıt almasıdır.
Klassik yüksıliı vı ya artım parametrlıri son dövrlırdı
ıksır ölkılırdı vı mühüm beynılxalq tııkilatlarda
qiymıtlındirmı yox, sadıcı, ölçü göstıricilırinı çevrilmiıdir.
ınkiıafın müasir göstıricilıri isı iqtisadi inkiıafın
davaml l
, dayan ql
v tarazl
ilı qiymıtlındirilir.
Bu yeni iqtisadi inkiıaf paradiqmasında ısas dominantlardan
biri mıhz sosial inkiıaf mısılılıridir.
Müasir iqtisadi inkiıaf konsepsiyası bütövlükdı
iqtisadi inkiıafı
−
ıhalinin hıyat sıviyyısinin davamlı
yüksıliıi kimi dıyırlındirir. “ Davamlı inkiıaf “
kateqoriyası vı ya termini ilk dıfı 1987-ci ildı ıtraf mühüt
vı inkiıafa dair Beynılxaq Komissiyanın (Brutland
komissiyası) hesabatında iılıdilmiıdir. Bu hesabata görı
davamlı inkiıaf, yalnız sosial hıdıflırı istiqamıtlınmiı
uıurlu vı rıqabıt qabiliyyıtli iqtisadiyyatda mümkündür.
Dünyanın tanınmıı iqtisadçıları iqtisadi inkiıafın ısas
vızifılırini
−
böyüyın iqtisadiyyatda yoxsulluıun, ıdalıt-
sizliyin vı iısizliyin aradan qaldırılması kimi ifadı edirlır.
Davamlı inkiıafın elementlırinin seçimindı yanaımaların
fırqliliyinı baxmayaraq bütövlükdı davamlı inkiıaf
konsepsiyası (o cümlıdın, BMT-nin Davamlı inkiıaf
komissiyasının müvafiq konsepsiyası), özündı dörd mühüm
aspekti: iqtisadi, ekoloji, sosial vı institusional quruculuq
mısılılırini birlııdirir.
Расим Щясянов
200
Lakin nızırı almaq vacibdir ki, sosial siyasıtin
ıhımiyyıti onun bıyan edilmısi vı ya hıtta onun hıyata
keçirilmısinı ardıcıl sıylır göstırilmısi ilı mıhdudlaıdırıla
bilmız. Belıki, sosial siyasıt mısılılıri inkiıaf sıviyyısindın
vı seçilmiı iqtisadi inkiıaf modelindın asılı olmayaraq,
bütün ölkılırdı ınınıvi olaraq siyasi mübarizı vasitısidir,
hımiıı ictimai fikrin diqqıt mırkızindıdir vı xarakterindın
asılı olmayaraq, reallaıdırılan sosial siyasıti hımiıı
hansısa prizmalardan tınqid etmık mümkündür. Bununla
belı, yuxarıda ıırh olunan yanaımadan da aydın olduıu
kimi, hıtta “ın yaxıı” sosial siyasıt iqtisadi inkiıafa adekvat
olmalıdır, daha doırusu, sosial siyasıt inkiıafdan doımaqla
yanaıı, inkiıafın tamamlayıcısına çevrilmıli vı bununla da
faktiki olaraq inkiıafın mühüm tıminedicisi olmalıdır. Belı
olduqda isı, sosial siyasıtin sımırıliliyi vı nıticıliliyi onun
maliyyılııdirilmısindın ciddi ııkildı asılıdır. Dünya tıcrü-
bısindı sosial siyasıtin maliyyılııdirilmısinı yanaımalar
olduqca müxtılifdir vı belı yanaımalar bir çox faktorların
tısiri ilı müıyyınlııir. Lakin, ıvvılki bölmılırdı qeyd
olunduıu kimi, ilk sosial siyasıt nümunısi olan O.Bismarkın
“nöqtıvi tısir strategiyasından” indiyıdık mövcud olan
bütün sosial siyasıt modellırindı aparıcı maliyyılııdirilmı
prinsiplıri, demık olar ki, dıyiımımiıdir – xırclırin sımı-
rıliliyi, qınaıtcilliyi vı nıticıliliyi. Faktiki olaraq bu prinsip-
lır iqtisadi fıaliyyıtdı universal meyarlar olsa da sosial
siyasıt modellırindı onların prioritetliyi daha mühüm
ıhımiyyıtı malikdir. Çünki digır iqtisadi fıaliyyıt
sahılırindın fırqli olaraq sosial sferada nıticılırin
yaranması böyük zaman tılıb edir (uzunmüddıtli laqa
malikdir) vı yaranan nıticılırin dıyiıdirilmısi daha böyük
xırclır (maddi, mınıvi) vı müddıt tılıb edı bilır. Ona görı
dı hır hansı sosial siyasıti xarakterizı etmık üçün ilk
növbıdı onun maliyyılııdirilmısi modelini qiymıtlındirmık
vacibdir.
6.2. Sosial siyasətin müxtəlif modellərinin
Dostları ilə paylaş: |