Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 4,6 Kb. Pdf görüntüsü
|
Игтисади сийасят: методолоэийа вя практика 277 - dövlət büdcəsinin formalaşmasında birbaşa və dolayı ver- gilərin paritetli nisbətlərinin təmin olunması vasitəsi ilə vergi yükünün optimal bölüşdürülməsi; - əhalinin pul gəlirlərinin xərcləri üstələməsi meylinin gücləndi- rilməsi üçün dövlət bölməsində çalışanların orta aylıq əməkhaqqının minimum istehlak büdcəsi səviyyəsini ötməsinin təmin olunması; - təsərrüfat mexanizminin şəffaflığını artırmaqla qarşılıqlı öhdəliklərin yerinə yetirilməsi və ödəmə intizamının qeyri-şərtsiz qorunmasının təmin olunması; - real iqtisadiyyatın normal fəaliyyəti üçün pul-kredit siyasətinin iqtisadi şəraitə adekvatlığının təmin olunması. II. Real sektorun yenidən qurulması vəzifələri. slahatların müasir mərhələsində iqtisadi inkişafın sürətləndi- rilməsi mövcud təbii-iqtisadi ehtiyatların aktiv təsərrüfat dövriy- yəsinə cəlb olunmasını intensivləşdirilməsini tələb edir. Buna nail olmaq üçün müasir tələblərə cavab verən və dünya iqtisadiy- yatında müşahidə olunan strateji meyilləri nəzərə alan yeni sənaye siyasətinin həyata keçirilməsi zəruridir. Sənaye siyasətinin aparıcı prinsiplərini ayrı-ayrı sahələrin cari ödəmə qabiliyyətinin təmin olunması, enerji ehtiyatlarının qənaətli istifadəsi, dünya bazarında likvidli məhsul istehsalı üzrə ixtisaslaşma və təsərrüfat mexa- nizminin şəffaflığı təşkil etməlidir. Sənayenin mühüm bölməsi olan yanacaq-enerji kompleksi iqtisadiyyatın həlledici sahələrindən biri kimi qalır. Eyni zamanda o yüksək enerji tutumlu digər sahələrin fəaliyyəti və perspektiv inkişafı üçün çox vacib rol oynayır. Ona görə də, iqtisadi siyasətdə neft faktoru aparıcı mövqe tutur. Bu sahələrin intensiv inkişafı iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətini artırır və həm də dünya təcrübəsində məlum neft sindromlarının ölkəmizdə baş verməməsinə zəmin yaradır. Neft müqavilələrinin uğurla reallaşdırılması Azərbaycanda de-fakto dünya əhəmiyyətli neft bazarı yaranmasına səbəb ol- muşdur. Belə şəraitdə neftayırma sənayesinin inkişafı bir sıra digər sənaye sahələrinin də intensiv inkişafını təmin edir. Расим Щясянов 278 Neftayırma sənayesinin inkişafı istehsal gücünün bərpasını təmin edəcək və neft məhsullarının maya dəyərini aşağı salmaqla onların dünya bazarında rəqabət qabiliyyətliliyini artıracaqdır. Fikrimizcə, neftayırma sahəsi dövlət büdcəsinin əsas gəlir kanallarından biri olmaqla bərabər, gələcəkdə beynəlxalq neft müqavilələrindən daha çox xeyir əldə etmək vasitəsinə çevrilmə- lidir. Ona görə də, neftayırmanın xüsusi nkişaf Proqramının həyata keçirilməsi zəruridir. Hələ ötən əsrin 70-ci illərində ölkə rəhbərliyinin ciddi səyləri sayəsində Azərbaycanda enerji müstəqilliyini təmin edə biləcək sistem yaradılmışdır. Son illərdə xeyli zəifləmiş bu sistemin bər- pası üçün radikal addımların atılması təqdirəlayiq hesab olunur. Kənd təsərrüfatı siyasəti ölkənin daxili istehlak bazarının tə- min olunması, iqtisadiyyatın neftdən asılılığının azaldılması, əmək ehtiyatlarından səmərəli istifadə olunması kimi ciddi sosial problem- lərin həllinə istiqamətləndirilməlidir. Belə siyasət və onun realizasiya mexanizmi bazar iqtisadiyyatı prinsipləri, aqrar və torpaq islahatının mənafeyini əsas tutmaqla həyata keçirilməlidir. Aqrar islahatlarının ötən dövrdəki təcrübəsinə əsaslanaraq deyə bilərik ki, kənd təsərrüfatında normal iş ahənginin bərpası üçün ilk növbədə, aşağıdakılar həll olunmalıdır: * meliorasiya və irriqasiya sisteminin və torpaq fondunun məhsuldar iş qabiliyyətinin bərpası; * emal güclərinin modernləşdirilməsi və yenilərinin yara- dılması; * müasir xidmət sferasının, o cümlədən ipoteka, maliyyə-sı- ğ orta sisteminin inkişafı; * ayrı-ayrı istehsal və infrastruktura vəsilələri arasında stabil iqtisadi münasibətlər sisteminin yaradılması. III. Geosiyasi mövqeyin iqtisadi potensialının reallaşdırıl- ması. Yaxın illər ərzində dövlətin iqtisadi siyasətinin mühüm isti- qamətlərindən biri ölkəmizin geopolitik mövqeyinin yaratdığı tranzit potensialının genişləndirilməsi, onun iqtisadiyyatın inki- ş afının əsas faktorlarından birinə çevrilməsi olmalıdır. Bu məq- sədlə son illərdə əsası qoyulmuş bir sıra beynəlxalq və regional layihələrin reallaşdırılmasının sürətləndirilməsi zəruridir. Игтисади сийасят: методолоэийа вя практика 279 Məşhur pək yolunun bərpası üçün aparılan genişmiqyaslı tədbirlər, bu yolun özünün geosiyasi əhəmiyyəti ilə yanaşı iqtisadi inkişaf vasitəsinə çevrilə bilər. pək yolu Qərblə Şərq arasında körpü olmaqla Azərbaycan məhsullarının satış bazarının genişlən- məsinə, daxili bazarın təminatının yaxşılaşmasına və onun tutu- munun artmasına, əhalinin məşğulluğunun çoxalmasına və belə- liklə, iqtisadiyyatın gəlirliliyinin yüksəlməsinə səbəb olacaqdır. Lakin bizim fikrimizcə burada «çoxqütblü» siyasət aparıl- ması zəruridir. Belə ki, ölkənin tranzit potensialının genişləndiril- məsi üçün Şimal-Cənub istiqamətində də müvafiq strateji layi- hələrin reallaşdırılması son dərəcə aktualdır. Tranzit imkanlarının genişlənməsi üçün nəqliyyat növlərinin hamısının iştirakı ilə ölkədə vahid nəqliyyat sisteminin sürətli inkişafı təmin olunmalıdır. Son dövrlərdə regionumuzun təbii ehtiyatlarının istifadəsi istiqamətində həyata keçirilən beynəlxalq layihələrin tərkib his- səsi kimi neft və qaz kəmərlərinin yeni regional sisteminin yara- dılmasında istismarında Azərbaycanın aparıcı mövqeyinin təmin edilməsi çox vacibdir və bu baxımdan, dövlətinin mövqeyi düz- gün, iqtisadi cəhətdən əsaslandırılmış və ədalətlidir. Neft müqavilələrinin və tranzit layihələrinin reallaşdırılması Azərbaycanda bir sıra fəaliyyət sahələri üçün beynəlxalq mərkəz- lərin, o cümlədən, neft, qaz və neft məhsulları bazarı, maliyyə- kapital bazarı iş qüvvəsi bazarlarının yaranmasına, infrastruktura və xidmət sferasının sürətli inkişafına əlverişli şərait yarada bilər. Fikrimizcə hökumət orqanları artıq bu istiqamətdə konkret fəaliyyətə başlamalıdır. IV. nvestisiya siyasətinin vəzifələri. Son illərdə Azərbaycanda investisiya prosesinin əhəmiyyətli fəallaşması bu prosesin gələcəkdə sürətləndirilməsi üçün möhkəm ə sas yaradır. Ötən dövrdə investisiya prosesinin bütövlükdə təhlili investisiya mühitinin yaxşılaşması, sahə quruluşunun və mənbəə müxtəlifliyinin genişlənməsini sübut edir. Lakin son 4-5 ilin təcrübəsi göstərir ki, investisiyaların multiplikativ effekti bizim iqtisadiyyatımızda, xüsusilə böyük gecikmə addımlarına malikdir. Ona görə də, çıxış yolu investisiyanın daha tez səmərə verə biləcəyi sahələrə, xüsusilə qeyri-neft bölməsinə yönəldilməsi çox Расим Щясянов 280 vacibdir. Təcrübə göstərir ki, belə sahələrə qoyulan investisiya qısa müddətdə real inkişafı təmin edir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi son dövrlərdə bu meyil güclənir. Ancaq hazırki sürəti qə- naətbəxş hesab etmək olmaz. nvestisiya siyasətində daha bir yeni addım fikrimizcə in- vestisiyaların sığortalanması sisteminin yaranması, investisiya fondları və qiymətli kağızlar bazarının formalaşdırılmasının sürət- ləndirilməsi vasitəsilə ölkəyə portfel investisiyaların axınının stimullaşdırılmasıdır. Bütövlükdə, investisiya siyasətinin indiki mərhələdəki ən mühüm şərtlərindən biri onun real sektorun sağlamlaşdırılması və restrukturizasiyasının sürətləndirilməsinə istiqamətləndirilməsidir. qtisadiyyatın inkişaf sürətinin və əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi üçün fikrimizcə yaxın beş ildə aşağıdakıların həya- ta keçirilməsi nəzərdə tutulur: - istehsal və infrastruktur fondları potensialının əsaslı mo- dernləşdirilməsi və yenilərinin yaradılması üçün məcmu yığı- mının stimullaşdırılması siyasətinin aparılması; - xarici və yerli investorlar üçün daha əlverişli investisiya mühitinin yaradılması; - real iqtisadi imkanları nəzərə alaraq dövlət investisiyasının həcminin, o cümlədən, qaytarıla bilən xarici və daxili kreditlərin cəlb olunması hesabına artırılması; Azərbaycan iqtisadiyyatına xarici kapitalın cəlb olunması siyasətində ölkənin maraqlarını maksimum qorumaqla beynəlxalq təcrübədə qəbul olunmuş əsas prinsiplər tətbiq edilməlidir. Yaxın illərdəki investisiya siyasətinin xüsusiyyəti yerli investorların milli iqtisadiyyatın inkişafında iştirakını stimullaşdı- rılması olacaqdır. Bunun üçün: vergi qoymağın ağırlıq mərkəzinin tədricən istehsal sferasından istehlaka keçirilməsi; müəssisələrin yenidənqurulması; əsas fondların yenidən qiymətləndirilməsindən sonra amortizasiya ayırmalarının payının artırılması; kommersiya banklarının kredit ehtiyatlarının istehsala cəlb olunması; əhalinin yığımının səviyyəsinin qaldırılması nəzərdə tutulmalıdır. V. qtisadi inkişafın sosialyönümlülüyünün gücləndirilməsi. Dövlətin iqtisadi siyasətinin ən vacib vəzifəsinin əhalinin maddi-rifah halının yaxşılaşdırılması olduğunu nəzərə alaraq, Игтисади сийасят: методолоэийа вя практика 281 yaxın gələcəkdə iqtisadi siyasətin sosial yönümlülüyünün güclən- dirilməsi zəruridir. Bunun üçün bütün prinsipial iqtisadi qərarların strateji baxımdan sosial xarakterinin təmin olunması nəzərdə tutulur və bu real iqtisadi şəraitə adekvat olmalıdır. Bütövlükdə, son illərdə iqtisadiyyatda stabil inkişafın təmin olunması, iqtisadi siyasətin sosialyönümlülüyünün artırılması üçün son dərəcə əlverişli şərait yaratmışdır. Hazırda dövlət büdcəsindən ayrılan sosialyönümlü xərclərin həcminin və orta əməkhaqqının artım sürəti təmin olunsa da, ölkədə aparılan iqtisadi siyasətin sosial istiqamətliliyi ilə kifa- yətlənmək olmaz. Çünki ən azı minimum istehlak səbəti ilə orta ə məkhaqqı arasında fərq hələ də qalır. Ona görə də, əhalinin ödəmə qabiliyyətli tələbi və imkanları sürətlə artmır. Hər bir ölkədə iqtisadiyyatın aparıcı qüvvəsi hesab olunan orta təbəqə ölkəmizdə getdikcə azalır və bu təhlükəli meylin qarşısı alınmalıdır. Fikrimizcə, sosial siyasətin parametr- ləri formalaşdırılarkən yoxsulluq həddini müəyyən edən təminat səviyyəsini artırmaq vacibdir.Hətta bu, yeni hökumət proqramının aparıcı elementinə çevrilməli, bu və ya bütün digər göstəricilər bu prizmadan qiymətləndirilməlidir. VI. qtisadiyyatın idarə olunması. Qarşıdakı beş ildə iqtisadi siyasətin başlıca vəzifələrindən biri də dövlətin iqtisadi fəaliyyətdəki rolunun müəyyənləşdiril- məsidir. Bazar münasibətləri şəraitində dövlət idarəetmə orqan- larının iqtisadi fəaliyyətin təşkil olunmasında ümumi ictimai xidmətlərin təminatçısına çevrilməlidir. Yaxın vaxtlarda yeni iqtisadi idarəetmə sisteminin formalaşdırılması başa çatdırıl- malıdır. Çevik və azsaylı dövlət idarəetmə orqanlarından ibarət olacaq bu sistemin əsas vəzifəsi iqtisadi siyasətin formalaşdı- rılması, onun həyata keçirilməsi üçün zəruri qanunvericilik baza- sının yaradılması, nəzarətedici və stimullaşdırıcı mexanizmin qu- rulması olmalıdır. Расим Щясянов 282 Ə dəbiyyat 1. A.Abdullayev. qtisadiyyat və iqtisadi siyasət. Bakı, 2003. - 227 s. 2. Аникин А.В. История финанасовых потрясений, Москва , 2002, - 448с. 3. Алле Морис. Условия эффективности в экономике. М ., НИЦ « Наука для общества», 1998. - 304 с. 4. Bayramov Ə.Ə. Regional iqtisadi inteqrasiya – nəzəriyyə və praktika. Bakı, 1997. 5. Бьюкенен Д.М. Сочинение. Пер.с англ. Серия «Нобелевские лауреаты по экономике” М.: Таурус Альфа, 1997. - 560 с. 6. Вельфенс П. Основы экономической политики. Учебник . Пер. нем. СПб, 2002. – 495 с. 7. Брайцева Т.В. Государственные финансы, СПб, 2001. - 288 с. 8. Финансы в вопросах и ответах. Под ред. В.В.Иванова и В .В.Ковалева. Москва, 2005. - 272 с. 9. Фридмен М. Если бы деньги заговарили Москва, 1999. - 160 с. 10. Государственное регулирование рыночной экономики: Под ред. И.И.Столярова. Учебное пособие. – М.: Дело, 2001. -280 с. 11. Гаджиев Ш.Г. Азербайджан на пути к мировому сооб- ществу : стратегия внешнеэкономического развития. Киев , 2000. - 504 с. 12. Гасанов Р.Т. и другие. Социальная политика в постсо- циалистическом обществе: задачи. противоречия. Меха- низмы . Под ред. aкад. К.Микульского. М.: Наука, 2001. – 648 с. 13. Ротбард М. Государство и деньги как государство зав- ладело денежной системой общества. Москва, 2003.-166 с. 14. Həsənov R.T. Azərbaycan Respublikasının sosial iqtisadi inkişafının bazar modelinin konseptual əsasları. Bakı: Elm. -343 s. Игтисади сийасят: методолоэийа вя практика 283 15. Həsənov R.T. qtisadi inkişaf və makroiqtisadiyyat. Bakı, 2001. -74 s. 16. Həsənli Y.H., Həsənov R.T. qtisadi tədqiqatlarda riyazi üsulların tətbiqi. Bakı, 2002. - 303 s. 17. Корнаи Я. Социалистическая система. Политическая экономия коммунизма. Пер. с англ. М.: Вопросы экономики , 2000. - 672 с. 18. Курс переходной экономики: Учебник. Под ред. Абалкина Л.И. М.: Финстатинформ, 1997. -633с. 19. Кулиев Т. Пародоксы экономических теорий Баку, 2008. – 316 с. 20. Линдерт П.Х. Экономика мирохозяйственных связей Москва , 1992. – 520 с. 21. Məmmədov N., Barxudarov M. qtisadi təhlükəsizlik Bakı, 2006. – 452 s. 22. Монтес М.Ф., Попов В.В. Азиатский вирус или гол- ландская болезнь?. М.: Дело, 2000. - 136 с. 23. Nadirov A.A. Müstəqil Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişaf məsələləri. Bakı, 2001. - 452 s. 24. Нуреев Р.М. Теория общественного выбора: Учебное пособие . М.: Изд. дом ГУ ВШЭ, 2005. - 531 с. 25. Нуреев Р.М. Экономика развития: модели становления рыночной экономики. М.: 2001. - 240 с. 26. Чекалин А. Темнее всего перед рассветом. М. ГП Редакция газеты «Экономическая газета», 1999.- 816 с. 27. Savas E.S. Özəlləşdirmə və ictimai-özəl əməkdaşlıqlar. (ingilis dilindən tərcümə R.Sadırxanov) Bakı, 2001. 408 s. 28. Сажина М.А. Научные основы экономической поли- тики государства. М.: 2001. 224 с. 29. Səmədzadə Z. Çin qlobal dünya iqtisadiyyatında. Bakı, 2009. - 608 s. 30. Salahov S.V. Aqrar sahənin dövlət tənzimlənməsi prob- lemləri Bakı, 2004. - 503 s. 31. Социальная политика: Учебник. Под общ.ред. Н .А.Волгина. M.: Экономика, 2002. - 736 с. Расим Щясянов 284 32. Stiqlis J. Qloballaşma və onun doğurduğu narazılıqlar. Bakı, 2004. 33. Основы торговой политики и правила ВТО. – М.: Междунар . oтношения, 2005. – 448 с. 34. Xəlilov H.A. Milli ərzaq təhlükəsizliyi: bazar transforma- siyaları və iqtisadi qloballaşma amilləri Bakı: 2001, - 175 s. 35. Уткин А.И. Глобализация: процесс и осмысление М. Логос , 2001.- 253 с. 36. Экономическая безопасность. Производства, финансы, банки . Под ред. В.К.Сенчагова. М.: Финстатинформ, 1998. 37. Зиберт Хорст. Эффект кобры. Как можно избежать заблуждений в экономической политике СПб, 2003.- 246 с. 38. Qloballaşma amilləri. Bakı, 2001. -175s. Игтисади сийасят: методолоэийа вя практика 285 Няшриййатын мцдири Камил Щцсейнов Баш редактор Исмят Сяфяров Редактор Исабя Щцсейнова Корректор Сцдабя Манафова Компйутер оператору Тяраня Бахшялийева Дизайнер Вцсаля Ахундова Rasim Həsənov iqtisad elmləri doktoru, professor qtisadi siyasət: metodologiya və praktika (Dərs vəsaiti) Чапа имзаланыб 10. 03. 2010. Каьыз форматы 60х84 1/16. Щяжми 17,6 ч.в. Ш.ч.в. 16,4. Сифариш 65. Сайы 500. --------------------------------------------------------------------------- " Игтисад Университети " Няшриййаты. АЗ 1001, Бакы, Истиглалиййят кцчяси, 6 ____________________________________________________ Yüklə 4,6 Kb. Dostları ilə paylaş:
|