Azərbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet

Игтисади сийасят: методолоэийа вя практика 
 
273 
Азад  рягабят  вя  мцлкиййят  чохнювлцлцйцнцн  тямин 
олунмасы  бцтцн  постсосиалист  юлкяляри  кими  Азярбайcан  цчцн 
дя сон дяряcя актуал вя щялледиcидир. Юлкядя апарылан бу ваcиб 
ислащатларын  йетяринcя  нятиcялилийини  артырмаг  цчцн  мцвафиг 
сийасятя  ашаьыдакы  мягамлар  призмасындан  коррексийа  верил-
мяси зяруридир: 
- игтисадиййатын дювлятсизляшдирилмяси вя дювлят мцлкиййя-
тинин  юзялляшдирилмяси  просеси  йени  игтисади  мцнасибятлярин  фор-
малашдырылмасы  васитяси  кими  дяйярляндирилмялидир.  Буна  яща-
линин  сосиал  вязиййятинин  йахшылашдырылмасы  вя  дювлят  бцдcясиня 
ялавя  эялир  каналы  йарадылмасы  кими  бахмаг  онун  стратеjи 
ящямиййятини хейли ашаьы салыр; 
- мцлкиййят мцнасибятляринин ясаслы трансформасийасы игти-
садиййатын  идаря  олунмасыны  йени  ясаслар  цзяриндя  гурмаьы 
тяляб  едир.  Чцнки  яввяла,  игтисади  фяалиййят  субйектляринин,  о 
cцмлядян  юлкядя  игтисади  вязиййятя  тясир  эюстяря  биляcяк  суб-
йектлярин  мигдарынын  кяскин  артымы  баш  верир.  Бу  субйектлярин 
игтисади  мянафеляри  бир-бириндян  фяргляндийи  цчцн  онларын  сивил 
координасийасы системинин йарадылмасы зярури олур; 
- мцлкиййят мцнасибятляринин дяйишмяси бир тяряфдян милли 
сащибкарларын  йаранмасы  иля  обйектив  олараг  ящали  арасында 
тябягяляшмя доьурур, диэяр тяряфдян ися юлкядя хариcи капиталын 
иштиракыны  эенишляндирир.  Она  эюря  дя,  бу  просесин  эцcлц  тяб-
лиьатла дястяклянмяси ваcибдир; 
-  мцлкиййят  мцнасибятляринин  дяйишмяси  щям  дя  ики  мц-
щцм игтисади эюстяриcини 
−
 цмуми милли мящсул вя цмуми да-
хили  мящсулун  нисбятляринин  дяйишмясини  доьурур.  Бу  обйектив 
просесдир.  Лакин  Азярбайcанда  щямин  эюстяриcилярин  фярги 
експерт  гиймятляндирмяlяrinя  эюря  40%-я  чатыр.  Бу  хцсусиля 
игтисади артым динамикасында даща габарыг якс олунур. Щесаб 
едирик ки, бу фяргин индики мярщялядя щеч олмаса 10%-я гядяр 
ендирилмяси мягсядяуйьундур; 
-  мцлкиййят  мцнасибятляринин  базар  принсипляриня  ясасян 
формалашмасынын  сцрятляндирилмяси  «кюлэя  игтисадиййат»,  о 
cцмлядян,  «криминал  игтисадиййат»  вя  щямчинин,  верэилярдян 
Расим Щясянов 
 
274 
 
йайынмалар  вя  гейри-легал  капитал  ахыны  кими  хошаэялмяз  щал-
ларла мцбаризяни эцcляндирмяйи тяляб едир  vя s. 
Азярбайcанын  мцасир  инкишаф  сявиййясинин  характерини 
нязяря  алараг  сонунcу  груп  проблемляр 
−
  хариcи  игтисади  тящ-
лцкясизлийин  тямин  олунмасы  проблемляри  цзяриндя  даща  эениш 
дайанмаьы  мягсядяуйьун  щесаб  едирик.  Хариcи  игтисади  яла-
гяляр  сащясиндя  танынмыш  алим  проф.  И.Фамински  ачыг  игтисади 
системдя  хариcи  игтисади  тящлцкясизлийин  тямин  олунмасыны 
ашаьыдакы кими шяртляндирир: 
−
 яввяла, юлкянин дцнйа тясяррцфат 
ялагяляриндя иштиракы милли истещсалын инкишафы цчцн ялверишли шяраит 
йаратмалыдыр; икинcи ися дцнйада баш верян сийаси вя игтисади дя-
йишикликлярин  милли  игтисадиййата  мянфи  тясирляри  минимума 
ендирилмялидир. 
Бир-бирини  тамамлайан  бу  шяртляри  Азярбайcан  цчцн  дя 
тамамиля  мягбул  щесаб  етмяк  олар.  Лакин  щямин  шяртлярин 
конкрет  реализасийасына  хидмят  едян  вязифялярин  мцяййянляш-
дирилмяси  юлкянин  потенсиал  вя  cари  хцсусиййятлярини  нязяря 
алмалыдыр. Мцасир дцнйа тясяррцфат системинин ясас инкишаф тен-
денсийасы 
−
  игтисадиййатын  бейнялмиляllяшмясинин  дяринляшмяси, 
онун миллиляшмяси вя дцнйа тясяррцфат комплексинин формалаш-
масынын сцрятлянмяси игтисади тящлцкясизлийин тямин олунмасына 
стратеjи йюнцмдян бахылмасыны тяляб едир. 
Hesab  olunur  ki,  мцстягил  Азярбайcан  Республикасынын 
хариcи  игтисади  фяалиййятинин  вя  игтисади  тящлцкясизлийинин  тямин 
олунмасынын  идеолоjи  ясасларыны  ашаьыдакы  cящятляр  тяшкил  ет-
мялидир:  яввяла,  хариcи  игтисади  сийасят  стратеjи  планда  Азяр-
байcанын  дцнйанын  мцяййян  реэиону  вя  дцнйа  базарынын 
мцяййян  секторларында  игтисади  инкишафын  истигамятвериcи  ро-
лунун формалашмасына йюнялмялидир. 
Тактики  планда  ися  хариcи  игтисади  сийасят  дярин  игтисади 
бющранын сянэимясиня, структур дяйишмяляринин сцрятлянмясиня, 
тясяррцфат  механизминин  дцшцнцлмцш  трансформасийасына  вя 
сосиал-игтисади эярэинлийин арадан галдырылмасына хидмят етмялидир. 

---

Игтисади сийасят: методолоэийа вя практика 
 
275 
Икинcиси  -  хариcи  игтисади  тящлцкясизлийин  тямин  олунмасы 
Азярбайcан игтисадиййатынын дцнйа тясяррцфат системиня сцрятли 
вя расионал гошулмасына принсипиал манеяляр йаратмамалыдыр. 
Йухарыда  гейд  олунан  мейарлар  ясасында  Азярбайcан 
Республикасынын  хариcи  игтисади  тящлцкясизлик  консепсийасы, 
проблемин  бир-бири  иля  цзви  олараг  баьлы  ики  cящятинин  хариcи 
игтисади  фяалиййятин  ясас  истигамятляринин  мящдудлашдырыcы  вя 
инкишаф  принсиплярини  мцвафиг  фяалиййятин  игтисади-тяшкилати  ме-
ханизминин ясасларыны ящатя етмялидир.  
 
8.5.  Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişaf  
strategiyasının perspektivləri 
 
Müasir  mərhələdə  müstəqil  Azərbaycan  Respublikasının 
sosial-iqtisadi inkişaf strategiyası 1995-2008-cu illərdə əldə olun-
muş nəticələrə söykənməli və bu dövrdə başlanmış sosial-iqtisadi 
transformasiyanın  yeni  keyfiyyət  mərhələsinə  keçirilməsinə  isti-
qamətlənməlidir. 
Yaxın gələcəkdə iqtisadi inkişaf strategiyasının əsas məqsədi  
aparılan  iqtisadi  islahatları  dərinləşdirmək  yolu  ilə  müasir  bazar 
münasibətləri və dünya təsərrüfat sisteminin inkişaf meyilləri əsa-
sında  ölkənin  iqtisadi  sisteminin  yeni  inkişaf  səviyyəsinə  keç-
məsinin təmin edilməsi olmalıdır. 
Nəticə etibarı ilə ölkənin iqtisadi qüdrətinin sürətli yüksəlişi-
ni  təmin  edəcək  bu  strateji  məqsəd,  ölkənin  əsas  təbii  iqtisadi 
ehtiyatlarının  aktiv  təsərrüfat  dövriyyəsinə  cəlb  olunmasının 
sürətləndirilməsi,  o  cümlədən:  Xəzərin  neft  və  qaz  ehtiyatlarının 
iqtisadiyyatın  kompleks  inkişafının  təminedicisinə  çevrilməsi; 
ölkənin  tranzit  potensialının  genişləndirilməsi  və  ondan  istifadə-
nin  səmərəliliyinin  yüksəldilməsi,  yeni  torpaq  münasibətlərinin 
möhkəmləndirilməsi  vasitəsilə  əhalinin  torpağa  bağlılığının  güc-
ləndirilməsi  və  insan  ehtiyatlarından  istifadənin  səmərəliliyinin 
artırılması kimi əsas vəzifələrin həllini nəzərdə tutur. 
Bu vəzifələrin müvəffəqiyyətli həlli fikrimizcə iqtisadi inkişaf-
da aşağıdakı kimi bir sıra keyfiyyət dəyişikliklərini yarada biləcəkdir: 
Расим Щясянов 
 
276 
 
-  dinamik  inkişaf  edən  və  bazar  münasibətlərinə  əsaslanan 
iqtisadiyyatın formalaşdırılmasının əsasən başa çatdırılması; 
- sənayenin aparıcı sahələrinin, o cümlədən yerli xammalla 
işləyən və dünya bazarında likvidli tələbə malik məhsullar isteh-
sal  edən  baza  sahələrinin  müasir  texnoloji  əsasda  dinamik 
inkişafının təmin olunması; 
-  ölkədə  azad  rəqabət  və  mülkiyyət  çoxnövlülüyün  sərbəst 
fəaliyyətini təmin edən və sahibkarlığı stimullaşdıran çevik təsər-
rüfat mexanizminin formalaşdırılmasının başa çatdırılması; 
-  ölkə  iqtisadiyyatının  dünya  təsərrüfat  sisteminə  inteqra-
siyasının dərinləşdirilməsi və genişləndirilməsi; 
- iqtisadiyyatın dövlətsizləşdirilməsi vasitəsilə dövlətin bila-
vasitə  iqtisadi  faliyyətdəki  rolunun  azaldılmasının  davam  et-
dirilməsi  ilə  yanaşı,  müasir  və  çevik  iqtisadi  idarəetmə  sistemi, 
tənzimləmə  vasitələrilə  dövlətin  iqtisadi  inkişafda  istiqamət-
ləndirici rolunun yüksəldilməsi; 
-  ölkənin  ayrı-ayrı  bölgələrinin  dinamik  inkişafını  təmin 
edəcək məqsədəyönlü regional siyasətin həyata keçirilməsi ; 
-  əhalinin  etibarlı  sosial  müdafiə  və  sosial  təminat  siste-
minin  müasir  tələblərə  uyğun  təkmilləşdirilməsi  və  iqtisadi  yük-
səliş  hesabına  əhalinin  həyat  səviyyəsinin  daha  yüksək  pilləyə 
qaldırılmasının təmin olunması. 
Qeyd  olunan  strateji  məqsədlərə  nail  olmaq  üçün  ölkənin 
iqtisadi  siyasəti  məqsədli  proqramlar  vasitəsi  ilə  yaxın  illərdə 
aşağıdakı konkret vəzifələrin həllinə yönəldilməlidir: 
I. Makroiqtisadi hədəflər. 
1989-cu ildən başlayan və 1991-94-cü illərdə xüsusilə dərin-
ləşən iqtisadi böhranın aradan qaldırılması üçün son beş ildə mü-
ş
ahidə olunan sürətli  artımı daha da sürətləndirərək stabil inkişaf 
dinamikasına nail olmaq, o cümlədən: 
-  ÜDM  istehsalının  orta  illik  artım  sürətinin  10%  yuxarı 
olmasını təmin etmək; 
- iqtisadiyyatın strukturunun təkmilləşdirilməsi yolu ilə əsas 
fəaliyyət  sahələrinin  ÜDM-in  formalaşmasında  mütənasibliyini 
təmin etmək;  

---