Azərbaycan Respubliкası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti bank əMƏLİyyatlari dərs vəsaiti
| ƏDƏBİYYAT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
|
|
7 7 9 11 13 22 22 31 31 39 55 57 61 61 68 70 74 96 101 108 108 110 114 114 115 117 119 120 121 121 123 124 124 133 154 154 155 157 159 161 161 164 165 167 167 168 171 174 177 178 180 183 186 191 197 197 200 201 206 206 208 210 |
GİRİŞ
Bank sisteminin fəaliyyəti qəbul olunmuş “Mərkəzi Bank haqqında” və “Banklar və bank fəaliyyəti haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanunları ilə nizamlanır. Azərbaycan Respublikasının ərazisində kommersiya banklarının açılması, qeydə alınması və ləğvi həmin qanunlarla müəyyən olunur. Azərbaycan ərazisində bu qanuna görə lisenziyalaşdırılmış bank fəaliyyəti qaydası mövcuddur, yəni bank fəaliyyəti yalnız Mərkəzi Bankın xüsusi lisenziyası əsasında aparıla bilər. Bank fəaliyyətinə Mərkəzi Bank tərəfindən xüsusi icazə verilməsi bank əməliyyatları üzrə yüksək dərəcəli risklə əlaqədardır. Bankın nizamnaməsi Mərkəzi Bankdan qeydiyyatdan keçdikdən sonra kommersiya bankı yaradılmış hesab edilir və hüquqi şəxs statusu qazanır. Kommersiya banklarının yaradılması təşəbbüsünü onun təsisçiləri irəli sürürlər.
Qanuna görə kommersiya bankları istənilən mülkiyyət formasında yaradıla bilər. Onun təsisçiləri isə bankın nizamnamə kapitalının formalaşmasında iştirak etməyə tam hazır olan hüquqi və fiziki şəxslər ola bilərlərdir. Qanuna görə siyasi təşkilatlar və ixtisaslaşmış ictimai fondlar müstəsna olmaqla bütün hüquqi və fiziki şəxslər kommersiya banklarının təsisçiləri ola bilərlər. Likvid balansı olmayan və eləcə də, ödəmə qabiliyyətsiz elan olunmuş müəssisə və təşkilatlar bankın təsisçisi ola bilməzlər.
Təsisçilər bankın yaradılması üçün lazım olan bütün sənədlərin hazırlanmasını öz üzərlərinə götürürlər. Təsisçilər, yəni fiziki və hüquqi şəxlər təsis müqaviləsini hazırlayır və onu imzalayırlar.
Təsis müqaviləsində bankın xarakteri (pay və ya səhmdar), nəzərdə tutulan nizamnamə kapitalının məbləği və təsisçilərin həmin kapitalda olan payı, üzərlərinə götürdükləri öhdəliklər üzrə tərəflərin cavabdehlik səviyyələri, mövcud ola biləcək münaqişələrin həlli qaydası və s. öz əksini tapmalıdır.
Kommersiya banklarının yaradılmasında əsas sənəd kimi onun nizamnaməsi qəbul edilir və nizamnamədə bankın adı, onun hüquqi ünvanı, apara biləcəyi əməliyyatların siyahısı, nizamnamə fondunun və bank tərəfindən yaradılacaq digər fondların məbləği, təsisçilər haqqında məlumat və bankın idarəçiliyi haqqında əsasnamə təqdim olunmalıdır.
Bazar iqtisadiyyatına keçid dövründə banklar iqtisadiyyatın daha sürətlə inkişaf edən sahəsinə çevrilmişdir. Güclü maliyyə potensialına malik banklar olmasa iqtisadiyyatı inkişaf etdirmək olmaz. Onlar ölkənin sosial – iqtisadi inkişafına maliyyə təminatı yaratmaqla iqtisadi islahatların reallaşmasında böyük rol oynaya bilərlər. Mahiyyət etibarilə bankların başlıca funksiyası ölkənin iqtisadi inkişafına xidmət etməkdir.
Banklar yerinə yetirmiş olduqları əməliyyatların xarakterinə görə üç əsas tipə bölünürlər: emissiya, səhmdar – kommersiya və ixtisaslaşdırılmış banklar.
Mərkəzi Bank adətən ayrı-ayrı müəssisələr, firmalar və sahibkarların kreditləşdirilməsi ilə məşğul olmur. Bu əməliyyatların həyata keçirilməsi səhmdar – kommersiya banklarının səlahiyyətlərinə aid edilir. Belə ki, səhmdar – kommersiya bankları müəssisələr, firmalar və ayrı-ayrı vətəndaşların kreditləşdirilməsini həyata keçirir.
Səhmdar – kommersiya bankları əmanətlərin kredit sisteminə cəlb edilməsi, müəssisələrə, firmalara, şirkətlərə kreditin verilməsi, göstərilən strukturlar arasında haq – hesablar üzrə yuxarıda göstərilən əməliyyatların mühüm kütləsini yerinə yetirir, həmçinin də fond-komisyon və valyuta əməliyyatları ilə məşğul olur.
Səhmdar – kommersiya banklarının şəbəkəsi bazar iqtisadiyyatına keçidlə əlaqədar olaraq genişlənir. Lakin, eyni zamanda maliyyə vəsaitinin çatışmazlığı və ölkə iqtisadiyyatının böhran keçirməsi ilə əlaqədar olaraq tez bir zamanda iflasa uğrayırlar. Bunlarla yanaşı bir sıra xarici özəl banklar güclü rəqabət aparma qabiliyyətinə malik olduqlarına görə respublikanın maliyyə - kredit sistemində aparıcı mövqe tuturlar.
Dostları ilə paylaş:
