Azərbaycan Respublikası Tohsil Nazirliyi Azərbaycan Ə m ək və Sosial Münasibətlər Akademiyası G.İ.İsmayılov İnformasiya iQTİsadiyyati (Dərslik)

lisi  olan  və  ərazisi  böyük  olan  dövlətlordə  təhsil  sistemləri  və 
mütəxəssıslorin  hazırlıq  sistemləri  daha  universal,  kompleks  ol- 
masıyla o qədər də çətin  həll  edilməsidir.
Bu  səbəbin -  təhsilin sosial-iqtisadi  və elmi-texnikı  inkişaf tcn- 
densiyalarına  qeyri  adekvatlığı  peşə  təhsilınin  tez  köhnəlməsi 
probleminin kəskinliyini azaltmağa imkan verəcəkdır.
Ölkə  üçün gərgin  olan  90-cı  illər  ərzındə  təhsil  sistemi  nəinkı 
neqativ, hətta pozitiv dəyişiklərə  məruz qalmışdır.  Statistik məlu- 
matlara və  məktəblərdə  və  ali  məktəblərdə  hazırlıq proqramları- 
na  baxaraq  buna  da  əmin  olmaq  olar  ,  baxmayaraq  ki,  təhsil  vo 
elm  müəssisələrində  əmək  haqqı  milli  iqtisadiyyat  üzrə  orta 
əmək  haqqından  azdır,  90-cı  illər  ərzində  isə  alıcıhq  qabiliyyəti 
durmadan azalmışdır,  bu sahədə məşğul olanların sayı  1980-cı  ilə 
nisbətən  artmışdır,  bu  burada  işləmənin  cazibəsi  hoınçinin  onun 
nəticələrinin bazar təiəbatı  haqqında bildirir.  Əlbəttə  bütün  milli 
iqtisadiyyatm  bohran vəziyyətində  olması  “ Elm vo elmi  xidmət” 
sahəsində  90-cı  illərdə  çalışanlann  sayını  azaltmışdır,  bu  həm  is- 
tehsalatın,  həm  elmin  sahə  strukturunun  dəyışməsi  ilo  olaqədar- 
dır.  Amma  “Təhsil,  mədəniy>'ət,  incəsənət”  sahəsində  məşğul 
olanlann  sayı  23,2%  artınış,  Azərbaycan  iqtisadiyyatında  bu gös- 
tərici  ümumiyyətlə  9,9%  düşmüşdür.
Cədvəl 9
1980-1996-cı illər ərzində  iqtisadiyyatda 
məşğııl  olanların  dinamikası
1
1980
1990
1996
1
I
min.no f.
%
min.nəf.
%
min.nəf.
%
|
Cəmi  iqtisadiyyat- 
da moşgiil
73275
100
73275
100
66000
!
100
0  cümlodon təhsil, 
mədəniyyət vo in- 
cəsənət
6021
8,2
7231
9,6  j 7420
11,2
i
I
Elm və elm tohsili  ı
2976  ! 4,1
2804
3,7
1600
2,4
1
jÜmumiyyətlə elmi-1 
Itohsil kompleksi 
i
8997  |
i
İ
:  12,3
10035
13,3
9020
13,6

---

Azorbaycan  təhsıl  sistemindo  vacib  pozitiv  dəyişikliyi  univcr- 
sitetlərın  sayının  və  onların  payının  ali  tədris  müəssısələrinin 
ümumi  sayında  artmasıdır.  Yeni  universitetlərin  boyük  hissəsi 
hər-hansı  bır  sahə  institutlarının  yenidən  qurulması  nəticəsindo 
yaranmış,  onların  sırasında  təşkılatı  dəyişiklərlə  borabər  mütə- 
xəssislərin  humanitar  təhsil  kurslarının  artması  tərəlındə  köklü 
dəyişikliyinin baş  verməsidir.
Təhsil prosesində vacib tendensiya odur ki,  ağırlıq mərkəzi ay- 
rıca  şəxsiyyətə  keçır,  onun qabiliyyətlərinin  aşkar olunmasına və 
intellektual  potensialının  aşkar  olunmasına  yönəlir,  buda  müasir 
ETT-nin  mərhələsinin  ehtiyaclarını  və  informasiya  iqtisadiyyatı- 
na xas şəxsi tələbatın fərdiləşməsini  göstərir.  Əməyin humanıtar- 
laşmasjnda,işçinin  şəxsiyyətinin  səviyyəsinin artmasında  osas  ro- 
lu  şirkətlərin  mədəni  mühiti  oynayır,  bunun  əsas  səbəbi  avtoritar 
idarə  etmo  üsullarından  və  ıerarxiya strukturlarmdan  imtina cdib, 
müasir İT-nin  köməyi  ilə  qurulan  demokratik  şəbəkə  təşkilatları- 
nın  qurulmasıdır.  İşçi  qüvvəsinin  hasilatı  ilk  növbədə  adekvat 
mədəniyyət və  əm ək etikası  ilə  formalaşmasıdır.  İri  mıiəssisələr- 
də  mütəxəssislərin  hazırlığına  onun  çox  profıli  olmasına  böyük 
diqqət aynlır.
Tədris  və  təhsilə  fənlərarası  yanaşma  istehsalat prosesindo  bi- 
liklərin  inteqrasiyasınm  artması  ilə  şərtlənib.  Bu  cür  yanaşma 
həm  strateji,  həm  taktiki  əhəmiyyət  daşıyır.  Strateji  cohotdən  o 
tədris  alanda  geniş dünya  görüşünün  formalaşmasına  kömək  edir, 
ümumi  problemləri  başa  düşməyə  və həli  etməyə,  yenilikləri  ob- 
yektiv  qiymətləndinnəyə  komək  edir,  taktiki  isə  problemi  dəqiq 
ifadə etməyə,  bu və ya digər yeniliyin mümkün nəticəlorini  proq- 
nozlaşdırmağı  öyrədir.
Fasiləsız təhsiiin  təmini  probleminin  uğurlu  həilinin  ən  parlaq 
nümunələrindən biri “Motorola” şirkətidir.  1982-ci ildə  akkumul- 
yatorların  istehsalı  üzrə  müəssisə  kımi  əsası  qoyulmuş  “Motor- 
la”bu  gün  nəinki  portativ  televizorların  və  radioəlaqə  vasitoləri- 
nin istehsah  sahəsində,  hətta peşakar təhsil və tədris  sahəsində  li- 
derə çevrilmişdir.  Artıq  1939-cu ildə o özünün Mühondis klubunu 
yaratmış,  bu  klub  sonradan  ali  təhsilə  malik  olan  mütəxəssisləri-

---

nin  yenidən  hazırlanması  üçün  tədris  mərkəzinə  çevrilmişdir. 
1986-cı  ildə Mərkəzin bazasmda daimi  fəaliyyət göstərən  “Moto- 
rola”  üniversiteti  yaradılmışdır,  burada  bütün  səviyyəli  işçilor 
təhsil  ahr.  Universitet  idarə  ctmə,  kommunikasiya,  planlaşma, 
əməyin təşkili,  kompyuter dizaynı  sahəsində  tədris  keçir.  “Moto- 
rola”nm hər bir əməkdaşı  ildə ən azı  5  gün burada peşəkar tədns- 
lə  məşğuldur.  Firmanm  rəhbərliyi  Universitetə  öz  personahnın 
əsas  inkişaf vasitəsi  kimi  baxır.  Anoloji  mərkəzlərə  praktiki  ola- 
raq  hər  bir  iri  şirkət  malıkdir,  onlar  öz  əməkdaşlannm  təhsili  və 
yenidən hazırlanması  məqsədlərinə əmək haqqı  fondunun 2 -10% 
xərcləyir.
Təhsil  müəssisələrini  saxlamağa  imkanı  olmayan  və  ya özləri 
üçün  təhsil  müəssisələrini  saxlamağı  məqsədyönlü  hesab  etmə- 
yən  iri  və  başlayan  şırkətlər  üçün  fasiləsiz  təhsilin  motivasiyası 
qərbdə ixtisaslaşmış vasitəçi fırmalar vasitəsi  ilə həll edilir.  Bura- 
da əsas  rol  şirkətlərin və universitetlərm  səylərinı  effcktiv birləş- 
dırə biləcək laboratoriyalara aynlır.
Bəşəriyyətm  qlobal  problemləri  sistemində  təhsil  məsələləri 
kompleksinin  əsas  rolu  1979-cu  ildə  Roma  klubu  iştirakçıları  tə- 
rəfındən  dərc  olunmuş  “Təhsilin  hüdudları'’  mərkəzində  qeyd 
olunmuşdur.  M əruzədə qeyd olunurdu ki,  təhsilin əsas rolu  insanı 
təşəbbüs  göstərməyə  öyrətməkdən  və  onun  üçün  yeni  və  qeyri 
adi  vəziyyətlərdən  baş  çıxartmaqdan  ibarətdir.  70-ci  illorin  so- 
nunda mövcud olan sistem “dəstəkləndirici  tədris”  adlanmışdır.
Dünya təsərrüfatmda  sürətli  inkişaf və  texnologiyalann  dəyiş- 
məsini  nəzərə  alaraq  onun  yerinə  innovasıya  təhsili  gəlməlidir. 
Onun  əsas  fərqləndirici  xüsusiyyətləri  aşağıdakılaıdır.  Birincisi, 
təhsilin  sadə  uyğunlaşmasımn  yerinə  təhsil  insanı  altemativlərin 
anlaşıqlı  seçiminə  yönəltməlidir.  Məsələn,  elmi  tədqiqat  nə  ol- 
malıdır  və  nə  lazımdır  müəyyən  edilməsinə  yönəldilməiidir. 
İkinci  xüsusiyyət  ıştirak  priıısipinin  qəbul  olunmasmda  və  real- 
laşmasmdan  ibarətdir,  ona  əsasən  hər  bir  iştirakçı  hər  bir  səviy- 
yədə  vacib  qərarların  hazırlanmasmda  aktiv  iştirak  etməyə  öy- 
rənməlidir.  Beləlıklə  Iİ-ı  təhsil  sistemində  aşağıdakı  tendensiya- 
lar qeyd olunur:

---