20.3. Bizim çox böyük imkanlarımız
Bır aiim dcmişdir: “İnsan beyni öyrənməyə qadir olduğu daha
ixtisaslaşmış hərəkətlor müxtəlifliyi ilə fərqlənir”. Hesablama
texnikasında “aparat” termini kompüterə proqramçı torəfındən
daxil edilən funksiyalardan forqli olaraq müəyyən olunan sxemlo
təyin olunan quraşdırılmış xüsusiy>'ətləro aiddir. Bir ekspert ya-
zır: ' ‘İnsana qarşı ”aparat vasitələr" ifadəsi işlədildikdə anadan-
golmə xüsusiyyətləri nəzərə alımr”. İnsanlarda müxtəlif sahələr-
də bilik əldə etmək üçün imkanlar vardır. Heyvanlar iıısandan
fərqli olaraq uaparat” instinktiv müdrikliyə malikdır, lakin onlann
yeni nəyisə öyrənmək imkanları məhduddur.
The Universe Within kıtabında qeyd olunur ki, “ən ağıllı hey-
van heç vaxt isnan əqlinə yaxm fıkir aşkar etmir. Çünki ona bizdə
olmayan çatışmıyır: bizim nevral aparat gördüyümüzdon anlayış-
Iar formalaşdırmağa, dilimiz eşitdiyimizdən anlayışlar formalaş-
dırmağa, fıkirlərimiz isə bizim təəssuratlardan anlayışiar forma-
Iaşdırmağa proqramlaşdırılıb”, Lakin biz ətraf mühitdən informa-
sıya daxil edərək beyni proqramlaşdırmalıyıq, həmin kitabda ya-
zılır: “insan fıkrinə oxşar heç nə inkişaf edə bilməzdiEBu təəssü-
ratlann böyük axını olmadan yəqin ki intellekt inkişaf etmozdi”.
Demək insan beyninə quraşdırılmış imkan bizə intelektimizi inki-
şaf etməyə imkan verir.
20.4. Dil - yalnız insan xüsusiyyəti
“A paraf’ imkanlann ən gorkəmli nümunəsi dildır. Mütəxos-
sislər bir fıkirdə həmrəydir ki, “insan beyni qenetik cohətdən dil
inkişafı üçün proqramlaşdırılıb” və nitqi “beynimizdə dilin emalı-
nın anadangəimə xüsusiyyəti ilə izah etmək olar”. Heyvanlann
instinktiv davramşında Özünü bimzə verən dəyişməmədən fərqli
olaraq insan bu “aparat” dil imkanın çox gözəl istifadə edir.
Beynimizdə hər hansı bir müəyyən dil “quraşdırılmayıb”, ilkin
olaraq isə dilləri öyrənmək bacarığı proqramlaşdmlıb. Evdə iki
dildə danışırlarsa, uşaq hər ikisini öyrənə bilər. Uşağın ətrafmda
üçüncü diidə danışırlarsa, uşaq həmin dilidə öyrənə bilər. Bir
uşaq uşaqiıqdan bir neçə dıllə ünsiyyətdə olmuşdur. Beş yaşında
o artıq səkkız dildə sərbəst danışırdı. Beİə anadangəlmə imkanla-
rı nəzərə alaraq bir dilşünas demişdır: “şimpanze və jestlor dili ilə
təcrübələr göstərir kı, şimpanze insan dilınin ən elementar forma-
larma malik deyil”.
Belə bir qəribə imkanlar heyvan xorultusundan və nəriltisin-
dən əmələ gələ bilərdimi? Ən qədim diiiərin tədqiqatı dillərin bu
cür təkamülün istisna edir. Bir tədqiqatçı demişdir ki, “primitiv
dillər yoxdur”. Antropoloq Eşli Monteqyu bununia razıdır, bunu
belə izah edir ki, primitiv adlanan diliər “bəzən yüksək sivilizasi-
yaiarın dillərindən daha mürəkkəb və ifadəli olur”.
Bir nevroloq aşağıdaki fıkrə gəlir: “Biz dil mexani?.mini nə qə-
dər tədqiq etməyə çahşsaq da bir o qədər onun inkişaf prosesi sir-
li qalır”. Digər tədqiqatçı deyir: “Sintaksik nitqin yaranması bu
günə qədər sirr olaraq qalır”. Üçüncüsü qeyd edir ki: “Nitqin heç
bir digər q üw ənin bacarmadığı insan vo xalqlan horokətə gətir-
mə imkam ınsanları heyvaniardan ayırır. Bununla bclə dilin mən-
bəyi beynin ən çətin sirlərindən biridir”. Lakin bunda Yaradanm
qüvvəsini görənlər üçün bu sirr deyil.
20.5. Yalnız yaranma ilə izah olunan şeylər
Encyclopedia Britannica (Britaniya ensiklopediyası) kitabında
deyilir ki, “insan beynı bir insan həyatında istifadə oluna bilinə-
cəkdən daha böyük potensiala malikdir,\ Bundan əlavaə qeyd
edilir ki, ınsan beyni tədris və yadda saxlama proseslərinin istəni-
lən yükləməsinə tab gətirə bilər və bundan milliard dəfə çoxuna
gücü çatar! “Bu həqiqətəndə yeganə mövcüd olan nümunədir ki,
nümunə həiədə təmamilə ıstifadə etməyi öyrəno bilmədiyi or-
qanla təchiz olunmuşdur’". Sonradan o soruşur: “Bunu təkamülün
fundamental tezisi ilə nece uyğunlaşdırmaq olar: təbii seçim kiçık
addımlarla baş verir, bu addımlardan hər biri minimal, lakin ölçü-
lən xeyir verir?M
İnsan beyninin inkişafı “təkamülün ən izah olun-
maz aspektidir”. Beynin sona qədər istifadə olunmayan tutunıu-
nun yaranması və mıras üzro ötürülmosini təkamül proscsi ilo
izah etmək olmaz, buradan belə bır nəticəyə gəlmək olar ki, in-
san özünün daima öyrənmək bacarığı ilə daim yaşamaq üçiin qu-
raşdırılıb?
İnsan beyninin “təxmınon iyinni millıon tom doldura bıləcək”
informasiyanı tutmaq faktına təəcüblənən Karl Seyqan demişdir:
“Təəcüblüdür bu qədər informasiya beynimizin sıx məkanında
necə yerləşir,?. Bu sıx məkanda baş verənlər isə insan anlayışına
tab gətirmir. M əsələn təsəvvür edin, pianistin biitün barmaqlan
klavişlərlə uçan zaman, o mürəkkəb musiqi kompozisiyasın ifa
etdiyi zaman onun beynində nə baş verir. Beynin necə mükəm-
məl hərəkət hissinə malık olmalıdır ki, barmaqlar lazım olan anda
müəyyən güclə məhz o klavişlərə vursun ki, bu onun yaddaşında
olan notlara müvafıq olsun. O düz not ifa etmədikdə, bcyin bu
haqda ona məlumat verir. Bütün bu mürəkkəb əmeliyyatlar onun
beynində çox illik təcrübə sahəsındə proqramlaşdırılmışdır.
Heç bir heyvan öz beyni ilo belə əşyaları qəbul edə bilməzdı,
hələ biz bu hərəkətlərin həyata keçirilmosindən damşmırıq. Heç
bir təkamül nəzəriyyəsi buna izah vermir. Aydın deyil ki, insanın
əqli keyfıyyətləri AIi İdrakın əqli keyfıyyətlərin əks ctdirir. Bu
öz əksini Bıibliyada 1:27 Öz əksini tapır: Burada deyılir: “Allah
insanı öz oxşan olaraq yaratdı”. Heyvanlar Allahın oxşan kimı
yaradılmayıb. Baxmayaraq heyvanlar əvvəlcədən təyin olutımuş
dəyişməz instinktlər sahəsində təəcüblü şeylor həyata keçırir, on-
lar təfəkkürə malik insanlarla müqayisə oluna bılmoz.
Təkamül üçün digər problemi digərlərinın səadətı haqqmda
təmənnasız qayğı gÖstərən altruizm digər problem təşkil edir. Bir
təkamülçü qeyd etmişdir ki: “Hər şey təbii seçim yolu ilə təkamül
olduğundan hər şey eqoistlik olm alıydr. Əlbəttə bir çox insanlar
eqoistdir. Lakin sonradan o qəbul etmişdir: “Mümkündür ki, insa-
nın daha bir unikal keyfıyyəti onun səmimi, təmənnasız, saxta ol-
mayan altruizmə m a lik d ifD ig ə r alim əlavə etmışdir: “Altruizm
bizim içimizdədir”.
Yüklə Dostları ilə paylaş: |