tuna istehsalın qiymətləndirılməsi idarəetmənin rnatrisa struktur-
larının inkişafma gətirıb çıxannışdır, onlar daha sıx əlaqo və mü-
əssisələrin texniki və peşəkar heyətinin dəyişməsini nəzərdə tu-
tur, bu onların biliklərinin və təcrübəsinin isteblakçıların ehtiyat-
calarına sorğusunun yapışmasını təıııin edir.
İstebsahn təchizat vasitəsi ilə yenilənməsi ilə bağlı tələbatları
idarəetmənin şəbəkə struktuurlarmın inkışafmı toyin etmişdir.
Ənənəvi təşkilati strukturlar istehsal üçün bütün lazımi mallarla
və xidmət ehtiyyatlarına sahib olmaq istəyirdi. Şəbəkə təşkili la-
yihələrin şirkətlər tərəfındən kontragentlərlə və digər ieraçılarla
müqavilələr və digər razılaşmalar əsasmda satışını nəzərdə tutur.
Bu zaman podrat tipli münasibətlərlə yanaşı kooperasiya əlaqəlo-
ri, səhmlərin çarpaz sahib olması və s. inkişaf edir.
M üəssiələr daxilində xətti, marketinq, könıəkçi və digər
strukturlann işinin təşəbbüsünü və effektivliyini artırmaq istəyi
XX əsrin sonunda XXI əsrin əvvəlində həmin strukturlara təsər-
rüfat müstəqliiyinin verilməsi təcrübəsinın yayılmasına ifadə
olunmuşdur.
İerarxiya strukturları həm müəssisə daxilində, həmdo ondan
kənarda mal və xidmətlər alan və satan daxili müessisələrə çcv-
rilməyə başladı. Onların təsərrüfat fəaliyyətinin nəticələri özlori-
nin effektiliyindən asıhdır.
Bu zaman şirkətin idarə etmə strateqiyası ümıımilikdə və ayrı-
ca bölmələrin fəaliyyətmə ümumi nəzarət şirkətin ali rahbərliyi
həyata keçirir.
Web-texnologiyalann inkişafı korporasiyalara geniş miqyasda
strukturlaşmanı həyata keçirməyə və bir çox funksiyalardan azad
olmağa, onlan ixtisaslaşdırılmış fırmalara və formal müstəqil mü-
əssisələrə verir, tutulmaların əhəmiyyətli dərəcədə azalmasına
nail olur. Bununla bərabər korporasiyaların qorunması və inkişafı
intellektual məhsulun hazırlannıası və istifadəsi və müştərilərlə
əlaqə qorunması hesabma təmin olunur.
Aynca bölmələrin inkişafı virtual korporasiyalann yaradılması
ideyasına səbəb olmuşdur, Sifarişçiyə iş istehlakçılara məhsullara
və xidmətlərə öz tələblərinin formalaşması yolu ilə birbaşa isteh-
salata təsır edir, bunu hətta İnternet vasitəsı ilə həyata keçirır. Bu
şirkətlor bir qayda olaraq bırgə müiki>
7 ətə əsaslanıb. Öz fəalıy-
yətinin əhəmiyyətlı hissəsini onlar ana şirkətdən kənarda hoyata
keçirir.
Assosiatıv və inteqrasiya oiunmuş idarə etmə strukturları milli
və transmiüi sanaye və maliyyə-sənaye qrupları, korporasiyalar,
holdinqlər, konsorsiumlar, konqlomeratlar, birgə müəssisolor ve
s. şəklində geniş yayılrmşdır.
İqtisadi inkişafın əhəmiyətli amili sahibkarhq nnkanlarıdır,
onlar vətəndaşiann müstəqil təşəbbüs fəaliyyətini təmin edən sə-
nayenin təşkilinə istiqamətlənmış gəlir və ya şəxsi mənfəot oldə
etmək üçün fəaliyyətdır. Onlar müəssisələnn uğurlu fəaliyyətini
istehsalın müasir strukturlaşdirılmasını təmin edır. Bazar iqtisa-
diyyatı şəraitində bu müəyyən sosial-psixoloji keyfıyyətlərin; sa-
hibkarhq fəaliyyətinə tələbləri imkanlannm nəzarət, istehsal sa-
hibi hissinin inkişafı.
17.6. İqtisadi potensialın yığılnıası
Ölkənin milli sərvəti ənənəvi anlayışda mallarm və xidmətlo-
nn istehsahm təmin edən sərmayə fəaliyyətinin nəticosində artır.
Geniş hasilat zamanı gəlirin bir hissəsi hasil olunan kapıtalın artı-
rılmasına istiqamətlənir. Kapitahn yığılması rezidentlər tərəfın-
dən milli sərvət obyektlərinə gələcəkdə gəlir əldə etmək məqsə-
di ilə xaratkerizə edir. Kapitahıi tam və təmız yığılmasını fərq-
ləndirirlər.
MİS-ə müvafıq olaraq kapitahn ümumi yığılmastna aiddir: mad-
dı əsas kapitalın ümumı yığılması, maddi dövriyyə vəsaitlərinin
ehtiyyatlannm dəyişməsi, dəyərlərin təmiz əldə olunması, qeyri
maddi, istehsal olunmamış, qeyri maddi aktivlərin dəyışməsi.
Kapitahn təmiz yığıimasi kimi əsas kapitalın korlanması no-
zərə aimmadan ümumi yığılması başa düşülür.
Əsas kapitalın ümumi yığılmasmm komponentləri aşağıdakı-
lardır: yeni və mövcüd osas fondlann əldə olunması, istehsal
olunmuş maddi aktivlərin yaxşılaşdınlmasma xərclər7 istehsal
olunmamış maddı aktivlərin yaxşılaşdırılmasına xərclor, mülkıy-
yot hüquqlarının istehsal olunmamış aktivlərə keçməsi ılə bağlı
xərclər. Əsas kapitahn yığılmasma həmçinin aiddir: hərbi hava li-
manlarının, tərsanələrin, yolların, bina və qurğuların istfıadosi
aiddir, onlar həmçinin mülki məqsədlər üçün istifadə oluna bılər,
Qiymətlilərın təmiz əldə olunması dəyərin qorunması məqso-
di ilə əldə olunan aktivlərin əldə olunması hesabına milli sərvətin
artmasını xarakterizə edir.
Azərbaycanda yığılmalar həcmində UDM istıfadəsi struktu-
runda xoşagəlməz dəyişiklər neqativ təsir edir, burada ev təsərrü-
fatlanmn son ıstehlakma xərclər və təmiz ıxrac əhəmiyyətlı də-
rəcədə artmışdır, bu zaman ÜDM nisbətən sərmayələrin ölçüsü
kimi təyin olunan xərclərin norması kəskin azalır.
Eyni zamanda ıqtisadiyyata qeyri sərmayə yükləməsi artmışdır.
İri məbləğlər xarici borcun xıdmətınə və ödənilmosinə, qızıl val-
yuta ehtiyyatlannın yığılmasına, kapitahn xaricə çıxarılmasma və
Sabitləşmə fondunun yaradılamsına gedir. Müvafıq olaraq vəsait-
lərin artmasının əsas istiqamətləri aşağıdakılardır: xarici borcun
azalmasına və xidmətə xərclərin azalmasma yönəlmiş səmərəli is-
tifadəsi, kapitalm çıxarılmasmın azalması və xarici kapitalın colb
edılməsi üzrə tədbirlərin hazırlanması və reallaşması. Bu ümumi
yığımın normasını əhəmiyyətli dərəcədə artırmağa imkaıı verə-
cəkdir. Ölkədə baş verən hasilat prosesiəri və yığtnıın xaraktcri
həiəlik optimizm üçün əsas vermir. İnkişaf etmiş Ölkələrə az gerı
qalan ÜDM məxsus olan Azərbaycan daha az əlverişii struktura
malikdir. Burada sənayenin, nəqliyvat infrasturkturuııun inkişafına
yönəlmiş pay daha çoxdur, və elmin, təhsilin, səhiyyənin, mədə-
niyyətin, maliyyə-kredit sahəsinin və digər sahələrin inkişafına
xərciərin payı azdır. İrıkişaf etmiş ölkələrin bu sahəlorində və sck-
toriannda yığılma yığılmaların ümumi həcminin 60-65% təşkil
edir. Azərbaycanda oniann payı dövrdə birdən azdır. Sənaye isxch-
salı strukturundada hiss edılən dəyışiklər baş vermir.
ÜDM tərkibi olan elementlərin öiçüsündən və keyfıyyotindən
yayınsaq, Azərbaycanda ÜDM istifadə strukturu inkişaf etmiş öl-
kəlordən tomiz ixracın yüksək payı hesabma fərqlənir.
Dostları ilə paylaş: |