Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ Fəlsəfə fənni üzrə proqram

Altıncı mövzu: Yeni dövr Avropa fəlsəfəsi
Plan: 1. Yeni dövrün sosial-siyasi şəraiti.
2. Sxolastikaya qarşı mübarizə: Frensis Bekon,
Tomas Hobbs, Rene Dekart, Benedikt Spinoza,
Con Lokk, Şarl Monteskuye,
3. Subyektiv idealizm və onun nümayəndələri:
Keşiş Berkli, David Yum
4.Mexaniki metafizik materializm: Lametri,
Helvetsi, Holbax
5. Fransız maarifçiləri: Russo, Volter.
6. İnqilabi demokratik cərəyan: Melye, Kondilyak,
Didro, Dalanber.
Yeni dövrün yarandığı sosial-siyasi şərait Bekon və onun ikili həqiqət təlimi Frensis Bekon (1561-1626) metafizik materializmin banisidir. Sxolastikaya qarşı mübarizə. Burjua inqilabının hazırlanmasında xidməti. Bekon təcrübəyə əsaslanan yeni elmin carçısı idi. “Bilik qüvvədir”. “Yeni orqanon” (qanun) kitabı. Metod haqqında təlim. Təbiətin dərk olunmasına mane olan “kabuslar” var və onlar dörddür. 1. Cins kabusları. 2. Mağara kabusları. 3. Bazar kabusları. 4. Teatr kabusları. O materialist olsa da, dinə və Allaha qarşı çıxmağa cəsarət etmirdi. Yəni aşağıdan materialist, yuxarıdan idealist idi.
Tomas Hobbs (1588-1679) “Leviafan” (1651) əsərini yazmışdır. Hobbs Bekon materializmini sistemləşdirmişdir. Cəmiyyətə baxışı, “ictimai müqavilə nəzəriyyəsini” müdafiə edirdi.
Rene Dekart (1596-1650) Dualist idi. Onun təlimi Karteziançılıq adı ilə davam etdirilmişdir.
Spinoza Benedikt (1632-1677) “Etika” əsəri. Holandiya alimi Spinoza “Azadlıq dərk olunmuş zərurətdir” ideyasını ortaya atmışdır.
Con Lokk (1632-1704) 1688-ci il “Şanlı inqilabın” ideya cəhətcə hazırlanmasında xüsusi rolu olmuşdur. I, II keyfiyyətlər “Centlimen tərbiyəsi və “Ağ lövhə” İnsan zəkası haqqında təcrübə (1690) əsəri
Corc Berkli (1684-1753) subyektiv idealist idi. Esse Est Pörsipi ideyası
Davud Yum (1711-1776) aqnostik idi, həm də siyasi xadim idi. İlk siyasi partiyanı məhz o yaratmışdır.
XVIII əsr fransız maarifçiləri Fransua Mari Volter (1694-1778), Jan Jak Russo (1712-1778)
Fransız mexaniki materializmi. Lamerti (1709-1751), Helvetsi (1715-1771), Didro (1713-1784), Holbax (1723-1789)
İnqilabi-demokratik cərəyan: Melye (“Vəsiyyət”) Kondilyak, Dalamber Didro, Lametrinin ictimai-siyasi görüşləri. Dünyanı rəylər idarə edir. Dünyada hər şeyi tərbiyə həll edir və s. onlar bilmirdilər ki, “tərbiyə verənin özünü də tərbiyə etmək lazımdır”. (K.Marks)
Ədəbiyyat:
R.Mehdiyev. Fəlsəfə. Bakı, 2010
F.Ramazanov. Fəlsəfə. Bakı, 2001
Q.Yusifzadə. Marksizmədək fəlsəfənin əsas inkişaf mərhələsi. Bakı, 1966
Ə.Tağıyev, D.İsmayılov. Con Lokk. Bakı, 2010
Ə.Nicat. Dünya filosofları. Bakı, 1995
П.С.Гурeвич. Философская антропология. М. 2001
Makiavelli. Hökmdar. Bakı, 2008
N.Mehdi. Fəlsəfədən diddiklərim. Bakı, 2010