Pulun
diktaturası
96
etmişdir və qura bilmədiyimiz cəmiyyətin bütün eybəcərlikləri-
ni onun adına yazanlar da az deyildir.
Q
əribədir, vaxtilə dünyanın az qala çoxunu öz varlığı ilə
titr
ədən sosializm (kommunizm) haqqında görəsən Marks hansı
əsərində dəqiq, elmi, birmənalı, hökmlü fikirlər söyləyib? Gö-
r
əsən bəşəriyyəti lərzəyə salan sosializmin hansı ölkədəki re-
sep
tini Marks vermişdi?
F
əlsəfə elmləri doktoru V.Mejuev məntiqi olaraq göstərir ki,
kimin «kommunizm» sözünd
ən xoşu gəlmirsə, onu başqası ilə
əvəz edə bilər. Burada söhbət cəmiyyətdən gedir. İnsanlar elə
c
əmiyyətdə yaşamaq istəyirlər ki, azad olsunlar, heç kəsdən
asılı olmasınlar və yüksək səviyyəli mədəni həyat tərzi
keçirsinl
ər. Marks hər şeyi qabaqcadan görüb fikir söyləyə
bilm
əzdi, lakin bir sıra məsələlərin vaxtında, zamanında həll
olunacağını söyləmişdir. Baxdığı problemlərə, tarixi proseslərə
m
əntiqi yanaşmışdır. Bu baxımdan o, nəinki öz dövründə, hətta bu
gün d
ə elmin zirvəsində dayanır və maraq doğurur
1
.
Bir qrup aliml
ər və siyasətçilər marksizm deyəndə sırf
Mark
sı nəzərdə tuturlar. İnsaf naminə demək lazımdır ki,
marksizml
ə Marksı eyniləşdirmək elmi cəhətdən ədalətsizlik-
dir.
İngiltərənin sabiq baş naziri Toni Bleyer çıxışlarının birində
qeyd etmişdir ki, kapitalizm dayanıqlı deyil. Mən K.Marksı
oxuyub sosialist partiyasına daxil olmuşam. 2004-cü ildə Vene-
suela prezidenti Uqo Çaves Moskvada Rusiya Elml
ər Aka-
demiyasının Fəlsəfə İnstitutunda çıxışı zamanı demişdir ki,
Mark
sın ideyaları və onun fəlsəfəsi heç bir zaman ölməyəcək
2
.
Dünya ölk
ələrinin dövlət xadimlərinin həyatından belə misallar
çox ç
əkmək olar.
Vaxt öz işini görür, hər şey köhnəlir və yeniləri meydana
g
əlir. Marksın ideyaları da zamanın hökmündən kənarda
1
Bax:
Марксово наследие и современная экономическая наука
(«
круглый стол» журнала «Вопросы экономики»). «Вопросы
экономики». 2005, № 1, с. 120-121.
2
Ba
х: Российский экономический журнал. 2005, № 1, с. 61.
Pulun
diktaturası
97
deyildir. H
ər şeyə yaradıcı, inkişaf edən bir hadisə, proses kimi
yanaşıldığı kimi Marks ideyalarının da yeniləşməsinə, dövrün
ab-
havası ilə nəfəs almasına ehtiyacı vardır. Amma antimark-
sistl
ər bundan belə nəticə çıxarırlar ki, artıq o yaramır, onu bir
k
ənara atmaq lazımdır. Bu kor-koranə inkardır. Marksın tərəf-
dar
ları isə onu olduğu kimi qəbul etmiş və yeniləşdirməyə güc-
l
əri çatmamışdır. Bu isə ehkamçılıqdan xəbər verir. Marksizm
bu iki qüvv
ənin – inkar edənlərlə ehkamçıların arasında sı-
xılıb boğulmuşdur.
Marksizmi elm kimi, elmi c
ərəyan kimi qəbul etmək
olar, lakin ideologiya kimi yox. Elm kimi onun müsb
ət və
m
ənfi cəhətləri mövcuddur. Dövründən asılı olaraq onları şərh
etm
ək olar. Marksizmi tamamilə inkar etmək isə sağlam düşüncə
t
ərzinin məhsulu deyil. Pol A.Samuelson yazır: «Marksizm (mar-
xism)
– XIX
əsrdə Karl Marks tərəfindən işlənib hazırlanmış
sosial-siyasi v
ə iqtisadi konsepsiyaların cəmidir. İqtisadi nəzəriyyə
kimi marksizm daxili ç
əkişmələrin kəskinləşməsi, xüsusilə də
z
əhmətkeş siniflərin istismarı meyillərinin nəticəsində kapi-
talizmd
ə fəhlə sinfinin sıxışdırılması etimadı, əməkhaqqının dəmir
qanununa (bu qanuna gör
ə əməkhaqqı minimum yaşayış sə-
viyy
əsinə qədər aşağı düşə bilməsi meyli hökm sürür) əsaslanır»
1
.
Marksizmin müasir dünyadakı yeri və rolu qızğın diskussi-
yaların predmetidir. Bununla bağlı mülahizələr aşağıdakılardır:
1.
Marksizm ümum
ən öz zəmanəsinə müvafiq idi, lakin
sonrala
r aktuallığını itirdi və ona dair hər bir klassik təlimə qar-
şı olan münasibəti sərgiləmək lazımdır.
2.
Marksizm c
əlbedici prinsipləri irəli sürsə də, onların tət-
biqi mexanizml
ərini işləyib hazırlamadı.
3.
Marksist proqnozlar ümum
ən düzgündür, lakin bəşəriy-
y
ətin uzaq gələcəyinə dairdir.
2
1
Ба
х: Пол А.Самуэльсон, Вильям Д. Нордхаус. Экономика. Пер. с
англ. – М.: «БИНОМ», «Лаборатория Базовых Знаний», 1999, с. 786.
2
Bax: Sirota N.M. İdeologiya və siyasət: ali məktəblər üçün dərs vəsaiti /
Rus dilind
ən tərcümə. Bakı: “İqtisad Universiteti”, 2013, s. 152.
Pulun
diktaturası
98
T
əəssüf ki, SSRİ-də qurulan totalitar dövlət sosializminin
bütün eyb
əcərliklərini Marksın adı ilə bağlayanlar, az deyil.
Mark
sı oxumayanlar, bilməyənlər, onun dərin elmi nəzəriy-
y
əsindən xəbəri olmayanlar Marksı, hətta bir alim kimi in-
kar edir, lağa qoyur və XX əsrdə baş verən bütün bəlaları
onun adı ilə bağlayırlar.
Dig
ər bir tərəfdən müasir dövrdə marksizm nəinki Çinin,
C
ənubi Şərqi Asiyanın bir sıra ölkələrində (bu ölkələrdə dünya
əhalisinin təxminən dörddə biri yaşayır), hətta ABŞ-ın, İngiltə-
r
ənin, Fransanın, Almaniyanın nüfuzlu və hörmətə layiq univer-
sitetl
ərində tədris olunur. Marksın elm adamı kimi böyüklüyü
mübahis
əsizdir. Ona görə də Almaniyada hal-hazırda Marksın
əsərlərini orijinaldan çap edirlər. Marksa qayıtmaq lazımdır,
marksizm
ə yox
1
. Miçiqan Dövl
ət Universitetinin sosiologiya
professoru, iqtisad elml
əri doktoru V. Şlyapentox K.Marksı
c
əmiyyət tarixində dahi mütəfəkkirlərdən biri hesab edir
2
.
Az
ərbaycanda isə daha dərinə və irəliyə gedildi.
Mark
sı alim kimi qəbul edən bütün dünya ölkələrinin ağıllı
adam
larından fərqli olaraq onun heykəlini uçurub yerində
benzindoldurma m
əntəqəsi tikdilər. Marks yaradıcılığı
az
ərbaycanlıların gözündə və nəzərində bir benzindoldur-
ma m
əntəqəsinə də dəymədi.
H
ələ bu azmış deyə, sanki bəzi müəlliflər K.Marks yaradıcı-
lığına açıqca, əslinə qalanda heç bir məntiqə sığmayan səviyyədə
hücuma keçmişlər. Məsələn, İslam Nakamoğlu yazır: «…
K.Marks elmin elmi t
ərəfini öyrənməmiş, yüksək ideal xül-
yalardan b
əhs etmişdir; başa düşməmişdir ki, məntiqi yaradılmış
mexaniki h
ərəkətdə bir düyməni basmaqla mexanizm necə
h
ərəkətə gətirilibsə, eynilə ictimai orqanizm də elə hərəkətə
1
Ба
х: Марксово наследие и современная экономическая наука
(«
круглый стол» журнала «Вопросы экономики»). «Вопросы
экономики». 2005, № 2, с. 118, 123, 136.
2
Bax: В. Шляпентох. Егор Гайдар – марксист?! (о книге Е.Гайдара
«Долгое время»). «Вопросы экономики». 2005, № 10, с. 154.
Dostları ilə paylaş: |