Pulun
diktaturası
99
g
ətirilə bilər, əgər elm qayda üzrə ictimai orqanizmə şamil
edilirs
ə, əgər haşiyə çıxılırsa, onda haşiyə çıxılmış qədər elmdə
qeyri-
elmilik olacaqdır»
1
. Yaxud kitabın bir çox yerində müəyyən
m
əsələləri şərh edərkən «… K.Marks bundan xəbərsizdir»
2
. «
…
K.Marks buna diqq
ət yetirmir»
3
v
ə s. ifadələr işlətmişdir.
Bu gün n
əinki marksist nəzəriyyəyə, hətta XX əsrin müasir
n
əzəriyyələrinə (keynsçiliyə, monitarizmə, neoliberalizmə və s.)
münasib
ət birmənalı deyildir. Xüsusən dünya təcrübəsində
n
əticələrinə görə ən açıq iqtisadi böhran, ipoteka böhranı kimi
başlayan müasir iqtisadi böhran dövründə bazar iqtisadiyyatı
n
əzəriyyələri ciddi tənqid hədəfinə çevrilib. Dünya ölkələrində
t
ətbiq olunan bazar iqtisadiyyatı modellərinin bir çox problemləri
(inflyasiya, işsizlik, yoxsulluq, dinamik iqtisadi artım, iqtisadi
t
əhlükəsizlik və s.) həll edə bilmədiyi artıq bir reallıqdır. Beləliklə,
h
əm marksist, həm də keynsçi, monetarist və digər
n
əzəriyyələrdən dərin mahiyyətinə görə fərqlənən alternativ
n
əzəriyyələrin irəli sürülüb tətbiq olunmasına ehtiyac yaranıb.
XXI
əsrin əvvəllərindən başlayaraq ümumdünya iqtisadi
fikir tarixinin t
əhlili göstərir ki, artıq bu cür nəzəriyyələr yaran-
maq
dadır. Yeni yüzillik sosial bir əsr kimi təsvir olunur. İnsan
amili özünün bütün spektrl
ərində diqqət mərkəzində durur. Bazar
iqtisadiyyatı, dövlət iqtisadiyyatı, sosialist iqtisadiyyatı anla-
yışları daha güclü və modern sayılan insan iqtisadiyyatı, geniş
m
ənada insana xidmət edən iqtisadiyyata transformasiya olunur.
Yeni alternativ n
əzəriyyələrin qarşısına sanki sinfi mən-
subiyy
ətindən, irqindən, cinsindən, məşğuliyyət sferasından,
müxt
əlif iqtisadi maraqlarından, mülkiyyət mənsubiyyətindən
asılı olmayaraq insana xidmət etmək və onu tam reallaşdırma
v
əzifəsi qoyulur. Yeni yaranan bu cür nəzəriyyələrdən biri türk
iqtisadçısı və din xadimi Haydar Başın “Milli İqtisadi Mo-
1
Bax: İslam Nakamoğlu. Mücərrəd elm. Bakı.: Çaşıoğlu. 1999, S. 135.
2
Yen
ə orada, s. 134.
3
Yen
ə orada, s. 158.
Pulun
diktaturası
100
del”idir
1
. Burada bu yeni modeli h
ərtərəfli təhlil etmək fikrində
deyilik. Lakin qeyd etm
əliyik ki, iqtisad elminin fəlsəfəsində
köklü d
əyişikliyi ifadə edən bu modeldə həm marksizmdə, həm
d
ə müasir bazar iqtisadi nəzəriyyələrində kifayət qədər nəzərə
alınmamış, həmçinin mənfi nəticələr doğuran bir çox ele-
mentl
ər, xüsusən din, mənəviyyat, dövlət və digər institusional
amill
ər ön plana çəkilmişdir.
Kitabda çoxsaylı müsbət cəhətlərlə yanaşı, bizi qane et-
m
əyən bir sıra ideyalar mübahisə, diskussiya doğuran müddəa-
lar mövcuddur.
Türk alimi prof. Dr. Haydar Baş «Milli İqtisadi Model»
kita
bında dünya iqtisadçılarını, marksizmi, kapitalizmi, sosia-
lizm-kommunizm sistemini alt-üst edir v
ə özünün ideyalarını
ir
əli sürür. Sanki bəşəriyyəti onun qurduğu model xilas edəcək.
Prof. Dr.Haydar Başa görə: «İstər kapitalizm, istərsə də
sosializm modell
ərinin heç biri bəşəriyyətə səadət gətirə bil-
m
əz… Milli İqtisadi Model yalnız ölkəmizi deyil, bəşəriyyəti
d
ə rifaha qovuşduracaq»
2
. «
… bu gün
ə qədər insanın ehtiyacla-
rı qeyri-məhdud, ehtiyatlar isə məhdud hesab olunmuşdur. Ehti-
yatlar qeyri-m
əhdud, insan ehtiyacları məhduddur. Bu dövrü-
müz
ə qədər tətbiq olunan iqtisadi modellərin və siyasətlərin
ina
nılmaz səhvlərindən irəli gəlir»
3
. «Milli İqtisadi Model milli
dövl
ətin olmasını tələb edir və qloballaşmanı aradan qaldırılma
t
ədbirlərindəndir»
4
v
ə s.
Q
ərb iqtisadçısı C.Helbreytin ifadəsini xatırlatmaq istər-
dim:
ən yaxşı iqtisadi sistem – insanların çox ehtiyac duyduğu
şeylərlə, onların maksimum tələbatını ödəməyə qadir olan sis-
tem
dir. Əvvəla, bu məsələyə dair dünya iqtisadçılarının əvəz-
edilm
əz xidmətləri çoxdur və dünya iqtisadiyyatı onların sayə-
1
Bax: Prof. D
r. Haydar Baş. Milli İqtisadi Model. «Bakı Dövlət
Universiteti» n
əşriyyatı. Bakı.: 2005, 306 с.
2
Yen
ə orada, s. 61.
3
Yen
ə orada, s. 62.
4
Yen
ə orada, s. 28.
Pulun
diktaturası
101
sind
ə bugünkü vəziyyətdədir. Bəzi siyasətçilərin və dövlət baş-
çılarının şəxsi ambisiyaları bəzi ölkələrdə xoşagəlməz mənzərə-
l
ər yaradırsa, bu o demək deyildir ki, iqtisadçıların ideyaları
m
əntiqsizdir.
İkincisi, kommunizm bəşəriyyətin ideyası, arzusu kimi,
g
ələcəyin xoşbəxt günləri kimi şərh edilirdi. Cəmiyyət kommu-
nizmi utopik bir c
əmiyyət kimi qiymətləndirirdi və o xəyallar-
dan, yaddaşlardan sanki silinmək üzrədir. Hansı ki, hər bir kəs
bel
ə bir ideal cəmiyyətdə yaşamağı arzulayardı. Lakin, müm-
kün olmayan c
əmiyyət haqqında danışmaq xəyalpərəstlikdən
başqa bir şey deyil. Bəlkə də hələ bunun vaxtı deyildir.
Son zamanlar dahi müt
əfəkkirlərdən heç biri Marks kimi
hörm
ətdən salınmamışdır. O bütün bunlara layiqdirmi? Daha
k
əsərli desək, onu tənqid edənlərin buna haqları və elmi səviy-
y
ələri çatırmı?
Orta
əsrlərdə Qalileyi yer kürəsinin fırlanması barədə nə-
z
əriyyəsindən imtina etmədiyinə görə tonqalda yandırmaq istə-
yirl
ər. Tonqalda yanmaqdan xilas olmaq üçün Qaliley öz nəzə-
riyy
əsindən imtina edir. Amma elə ki, tonqalın üzərindən düşür,
yen
ə «Yer kürəsi fırlanır» deyir.
H
ər bir elm kimi iqtisadiyyat da nəinki tanınmış elm
korifeyl
ərinin əsərləri sayəsində, eyni zamanda bəzən o qədər
d
ə məşhur olmayan bir çox alimlərin səyləri nəticəsində in-
kişaf etmişdir. Bəzən isə təsadüf nəticəsindəki kəşflər elmin
inkişafına güclü təkan vermişdir. Məsələn, ağacdan düşən alma
İshaak Nyutona ümumi cazibə qanununu, vannada suyun
s
əviyyəsinin qalxması Arximedə üzən cisimlər qanununu, Maykl
Faradey maqnit sah
əsinin qüvvə xətlərini eninə kəsən məftildən
h
ərəkət zamanı elektrik cərəyanının induksiya edildiyini
gördükd
ə, mexaniki enerjini bilavasitə elektrik enerjisinə çe-
virm
əyin mümkün olduğu qənaətinə gəlmişdir.
Marks n
əzəriyyəsini siyasiləşdirməklə yox, yaradıcı
ya
naşmaqla həqiqəti üzə çıxarmaq olar. Təəssüf ki, bu gün
iq
tisadiyyat haqqında yazanlar Marksın əsərlərindən istifa-
Dostları ilə paylaş: |