465
14.5. Şagird kollektivində şəxsiyyətin tərbiyəsi
Kollektivin təqdiri və məzəmməti, sağlam tənqidi öz üzvlərin-
də Ģəxsiyyətin inkiĢafına təsir edir, qüsurların aradan qaldırılmasına
səbəb olur. Odur ki, müəllim və tərbiyəçilər Ģagird Ģəxsiyyətinin
formalaĢmasında kollektivin imkanlarından istifadə etməyə çalıĢ-
malıdırlar. Düzgün təĢkil olunmuĢ kollektiv yüksək tərbiyələndirici
qüvvəyə malik olur.
YaxĢı təĢkil edilmiĢ Ģagird kollektivində ictimai həmrəylik,
ictimai rəyə hörmət, yoldaĢlıq və dostluq, yüksək ideya inamı, hu-
manizm və s. kimi yüksək əxlaqi hisslərin formalaĢmasına geniĢ
imkan yaranır.
ġagird kollektivində yoldaĢlıq və dostluq hissinin formalaĢ-
ması üçün geniĢ imkanlar yaranır. Burada Ģagirdlərin bir-birinə
qarĢı həssaslığı, qayğıkeĢliyi xüsusi yer tutur.
Kollektiv möhkəm olduqda onun bütün normaları öz üzvlə-
rinin normalarına çevrilir. Kollektiv üzvlərində yüksək ideya inamı
yaranmıĢ olur.
Kollektiv özü Ģagirdlərdə kollektivçilik hissinin formalaĢma-
sına da gətirib çıxarır ki, nəticədə həmin Ģagirdlərdə onları əhatə
edən yoldaĢlarına qarĢı əsl humanist münasibətlərin yaranmasına
səbəb olur.
Onlarda empatiya (baĢqa adamların psixi halətlərini baĢa düĢ-
mək və onların dərdinə Ģərik olmaq qabiliyyəti), identifikasiya,
mehribanlıq və s. kimi sosial keyfiyyətlər baĢ qaldırır.
Deməli, məktəb ilk kollektivlər toplusu olmayıb, Ģagirdləri
ümumi məqsəd və birgə fəaliyyətdə birləĢdirən vahid kollektivdir.
Məktəb Ģagird Ģəxsiyyətinin formalaĢmasını istiqamətləndirən əsas
mərkəzdir.
Təcrübə göstərir ki, fəaliyyət növlərinə və baĢlıca vəzifələ-
rinə görə müxtəlif kollektivlər olur. Məsələn; əmək kollektivləri,
idman kollektivləri və s. təlim-tərbiyə müəssisələri kollektivləri
sırasında məktəb kollektivi xüsusi yer tutur. Məktəb kollektivi iki
kollektivin, yəni müəllim və Ģagird kollektivlərinin üzvi vəhdətidir.
466
ġagird kollektivinin özləri də müxtəlif olur: sinif kollektivi,
Ģagird komitəsi, uĢaqların maraqları zəminində pedaqoji Ģuranın
qərarı ilə yaradılmıĢ klublar, studiyalar, dərnəklər və özünüidarə
prinsipi əsasında fəaliyyət göstərən digər növ Ģagird birləĢmələri.
Bu kollektivlərdən hər biri Ģagirdlə çoxluğun mənafeyi ilə
Ģəxsi mənafeylə ictimai mənafeyi Ģüurlu surətdə əlaqələndirir, öz
fəaliyyətində məqsəd ümumiliyinə və dostluq-yoldaĢlıq münasibət-
lərinə əsaslanır, məktəblilərin
bütöv Ģəxsiyyət kimi boya-baĢa çat-
masına əhəmiyyətli kömək göstərir.
Məktəbdə təlim-tərbiyənin keyfiyyətinin yaxĢılaĢmasına, inti-
zamın möhkəmlənməsinə, uĢaqların yaradıcı özfəaliyyətinin inkiĢa-
fına müsbət təsir göstərir. Ġlk kollektivlərdə Ģagirdlər arasında ya-
xınlıq, ünsiyyət, əlaqə daha sıx olur. Bu kollektivdə hər bir uĢağa öz
imkanına, bacarıq və qabiliyyətinə uyğun iĢ tapmaq, Ģəxsiyyətlər-
arası münasibəti düzgün tənzimləmək xeyli asandır.
Belə olmasa, Ģagirdlərdə vətəndaĢlıq Ģüurunu lazımi Ģəkildə
formalaĢdırmaq, onları faydalı ictimai-siyasi fəaliyyətə qoĢmaq, ge-
niĢ sosial həyata hazırlamaq çox çətin olar. BaĢqa bir təhlükə də
var: kollektivdə iĢ düzgün təĢkil edilməzsə, üzvlər arasında səmi-
miyyət olmasa, müvəkkillərlə üzvlər arasında konflikt yaranarsa,
onlar bir-birinə qarĢı dursalar, vəzifə baĢçıları ləyaqətsiz, səviyyəsiz
adamlardan seçilmiĢ olsa, habelə onlar qalanlarını özlərinə zorla
tabe etməyə çalıĢsalar, kollektiv tərbiyəvi rolunu itirər.
Deməli, Ģagird kollektivinin elmi əsaslar üzərində qurulması-
na, kollektivdə Ģəxsiyyətlərarası münasibətlərin normallığına, kon-
fliktlərə səbəb ola biləcək hallara yol verilməməsinə nail olun- ma-
lıdır. Bu baxımdan kollektivdə vəzifələrin düzgün bölüĢdürül- məsi-
nin əhəmiyyəti böyükdür. ġagird kollektivinin müxtəlif növləri
mövcuddur.
Onların ümumi məqsədləri eyni olsa da, konkret məqsəd-
lərində, eləcə də quruluĢ və təĢkilində müəyyən fərqlər var. Kollek-
tivdə yaradılmıĢ ənənələr Ģagirdləri bir-birinə daha da yaxınlaĢdırır,
onların arasında möhkəm dostluq münasibətlərini bərqərar edir.
Təcrübə və müĢahidələr göstərir ki, Ģagird Ģəxsiyyətinin mə-
nəvi cəhətdən formalaĢması daha uğurlu Ģəkildə, məhz yaxĢı təĢkil
olunmuĢ kollektivdə baĢ verir. Həm də bu formalaĢma kollektivin
inkiĢaf mərhələlərinə uyğun olaraq gedir. Yəni Ģagirdlərin fəallığı-
467
mənəvi cəhətdən az əhəmiyyətli olandan baĢlayıb onların vətəndaĢ-
lıq mövqeyinə qədər yüksəlir.
ġagird Ģəxsiyyətinə kollektivin tərbiyəvi təsiri xeyli dərəcədə
məhz kollektivin üzvləri arasındakı qarĢılıqlı əlaqə ilə, yəni Ģəxsiy-
yətlər arası ünsiyyət və münasibətlərlə ĢərtlənmiĢ olur. ġagird kol-
lektivi Ģəxsiyyətlərarası ünsiyyət və münasibətlər humanist və iĢgü-
zar səciyyə daĢıyır.
Aparılmış elmi tədqiqatlar həmin münasibətlərin aşağıdakı
əlamətlərini müəyyənləşdirmişdir:
Kollektivin üzvləri arasında dostluq, mehribanlıq, qarĢı-
lıqlı anlaĢma, bir-birinin qayğısına qalmaq, bir-birinin ehtiyacına,
kədərinə və sevincinə Ģərik olmaq kimi xüsusiyyətlər üstünlük təĢkil
edir;
UĢaqların bəzilərinin rəftar və hərəkətlərində özünü gös-
tərən laqeydlik, lovğalıq, dikbaĢlıq, təkəbbürlük, yaxud tənha- lığa
meyl kimi mənfi hallar tamam aradan qaldırılır, ya da aĢağı səviy-
yəyə endirilmiĢ olur;
Kollektiv, ümumi məqsəd və ideya naminə digər kollek-
tivlə qaynayıb qarıĢmağa səy edir, böyük kollektivlərlə sıx əlaqə
saxlayır;
Bütün bu əlamətlər həm eyni kollektivin üzvləri, həm də
müxtəlif kollektivlər arasında səmimi ülfət yaradır, iĢgüzar ünsiy-
yəti və ümuminin xeyrinə olan iĢlərdə bərabər iĢtirak etmək meylini
formalaĢdırır, həmin keyfiyyətlərə emosionallıq verir və onları ide-
ya zənginliyi ilə cilalayır. Bu sahədə daha yaxĢı nəticələr qazan-
maqdan ötrü hər bir Ģagirdin güclü və zəif cəhətlərini nəzərə al-
maqla kollektivin bütün üzvlərinə eyni gözlə baxmaq lazımdır.
Kollektivin Ģagird Ģəxsiyyətinə tərbiyəvi təsirinin psixoloji
mexanizminə gəldikdə, bu belədir: kollektiv öz üzvünün, yəni Ģagir-
din hərəkətini bəyənib təqdir edəndə, tərifləyib yüksək qiymətlən-
dirdikdə uĢaq (Ģagird) sevinir və bu sevinc hissini təkrar-təkrar ya-
Ģamaq üçün səyini, qüvvəsini həmiĢə yaxĢı iĢ və hərəkətlərə sərf
edir.
Kollektiv öz üzvünün hərəkətini tənqid etdikdə, pislədikdə isə
uĢaq (Ģagird) utanır, xəcalət çəkir, belə vəziyyətə bir daha düĢmə-
məkdən ötrü pis hərəkətlərdən çəkinir. Məktəbdəki müxtəlif növ Ģa-
gird kollektivləri demokratik əsasda, özünüidarə prinsipi üzrə fəa-
Dostları ilə paylaş: |