468
liyyət göstərir.
Həmin təĢkilatlara rəhbərlik iĢini əsas etibarı ilə onların özlə-
rinin seçdikləri müvəkkillər və təĢkilatlar həyata keçirir. Məsələn;
tədris-təlim kollektivinə-Ģagird komitəsi, Ģagird əmək kollektivinə -
həmin kollektivlərin Ģuraları və müvəkkilləri; dərnəklərə, bölmə və
klublara isə onların seçdikləri Ģuralar və səlahiyyətli Ģəxslər rəh-
bərlik edirlər.
Ancaq bu heç də Ģagird kollektivinin iĢinə müəllimin pedaqoji
rəhbərliyini istisna etmir. UĢaq kollektivləri öz iĢlərinin məzmun və
məqsədini, təĢkili formalarını, istiqamətlərini, həyata keçirmə üsul-
larını, metodikasını dəqiq müəyyənləĢdirməkdə daha təcrübəli Ģəxs
olan müəllimlərin köməyinə möhtacdır.
Əks halda onlar belə məsələlərdə müəyyən səhvə yol verə
bilərlər. Digər tərəfdən, Ģagird kollektivləri müəllimlərlə əlaqə sax-
lamasalar, öz iĢlərini onların tərbiyəvi təsiri ilə uzlaĢdırmasalar, bir-
birinin köməkçisi olmazlar və hərtərəfli inkiĢaf etmiĢ Ģəxsiyyət-lər
yetiĢdirmək vəzifəsini lazımi səviyyədə yerinə yetirə bilməzlər.
UĢaq kollektivinə səmərəli rəhbərliyin bir mühüm Ģərti də
Ģagird fəalları ilə müntəzəm iĢ aparmaqdan, “vəzifəli” Ģagirdlərə öz
səlahiyyətlərini, iĢlərinin mahiyyətini və metodikasını dərindən baĢa
salmaqdan ibarətdir.
Bu məqsədlə Ģagird kollektivi orqanlarına seçilmiĢ uĢaqlara
təlimatlandırıcı söhbət və seminarlar təĢkil etmək, məsləhətlər ver-
mək, onların iĢtirakı ilə kollektiv müzakirələr keçirmək, belə uĢaq-
lar arasında təcrübə mübadiləsi aparmaq kimi üsullardan geniĢ isti-
fadə edilməlidir.
Ənənələrdə kollektivin ümumi zövqü və ictimai rəyi daha tam
həyata keçirilir. Kollektiv mütəĢəkkil, idarə orqanlarına malik, inti-
zamlı və məsuliyyət hiss edən qrupdur. Kollektiv sağlam bəĢər
cəmiyyətində ictimai orqanizmdir. Kollektivin gücü ilə uĢaqlarda
olan yaxĢı cəhətləri aĢkar etmək olur. UĢaqlarda daha yaxĢı, daha
maraqlı cəhətlər layihə halında nəzər almaq, görmək kimi bacarıq-
ları tərbiyə edir. Kollektiv hər bir Ģagirddə gizli halda olan qurucu-
luq qüvvəsinin üzə çıxmasına, inkiĢaf etməsinə Ģərait yaradır. Odur
ki, kollektiv üzvləri kollektivin mənafeyini həmiĢə üstün tutmalı-
dırlar.
469
Suallar və tapĢırıqlar
1.
ġagird kollektivi nəyə deyilir?
2.
A.S.Makarenko kollektivin hansı inkiĢaf prinsiplərini müəyyən
etmiĢdir?
3.
ġəxsiyyət və kollektiv arasında münasibətlərin hansı inkiĢaf
modelləri vardır? Onları Ģərh edin.
4.
ġagird Ģəxsiyyətinə kollektivin təsiri nədən ibarətdir?
5.
Kollektivin hansı mühüm istiqamətlərini tanıyırsınız?
6.
Kollektivin zəruri xüsusiyyətləri hansılardır?
7.
Kollektiv haqqında alimlərin fikirlərini söyləyin.
8.
ġəxsiyyətin tərbiyəsində Ģagird kollektivinin rolu nədən ibarət-
dir?
9.
Kollektivin Ģagird Ģəxsiyyətinin formalaĢmasına təsiribarədə
açıqlama verin.
10.
ġagird kollektivinin əlamətləri haqqında nə deyə bilərsiniz?
11.
Kollektivin mərhələlər üzrə formalaĢması texnologiyasının
Ģərhini verin.
12.
Kollektivin istiqamətləri və əlamətləri barədə danıĢın.
13.
Kollektivin təĢkilinə dair müxtəlif baxıĢlar barədə nə bilirsiniz?
14.
Kollektivin səciyyəvi xüsusiyyətlərini göstərin.
Ədəbiyyat
1.
Abbasov A.N., Əlizadə N.Ə. Pedaqogika. Bakı, 2000.
2.
Əlizadə H.Ə., Qasımova L.N., Əliyev B.H. Məktəbdə tərbiyə
iĢinin metodilası. Bakı, 1990.
3.
Əliyev P.B., Əhmədov H.H. Təhsil müəssisələrində tərbiyə
iĢinin metodikası. Bakı, 2010.
4.
Hüseynzadə R.L. Sinif saatı və onun təĢkili metodikası. AMĠ-
nin “Elmi əsərləri”, 1999, № 7.
5.
Hüseynzadə R.L., Ġsmayılova M.C. Tərbiyə iĢi və onun
metodikası (Dərs vəsaiti). Bakı: ADPU, 2012.
470
XV fəsil
SİNİFDƏNXARİC VƏ MƏKTƏBDƏNKƏNAR
TƏRBİYƏ İŞİ
Əhatə olunan məsələlər:
15.1. Sinifdənхаric və məktəbdənkənаr tərbiyə işinin mahiyyəti,
məqsədi və məzmunu.
15.2. Sinifdənхаric tərbiyə işinin fоrmаlаrı və təşkili prinsipləri.
15.3. Sinifdənxaric işlərdə dərnəklərin yeri.
471
15.1. Sinifdənхаric və məktəbdənkənаr tərbiyə işinin
mahiyyəti, məqsədi və məzmunu
Pedaqoji ədəbiyyatda “sinifdənxaric iĢ və “məktəbdənkənar
iĢ” analıĢları tez-tez iĢlədilir. Bəziləri bu ifadələri fərqləndirməkdə
çətinlik çəkir, əksər hallarda onları sinonim anlayıĢlar kimi baĢa dü-
Ģürlər. Halbuki, aralarında müəyyən oxĢar cəhətlərin olması ilə
yanaĢı, fərqli xüsusiyyətləri də vardır. OxĢar cəhət budur ki, hər iki
halda tərbiyənin ya dərsə qədər, ya da dərsdən sonra (yəni təlim
fəaliyyəti çərçivəsindən kənarda) həyata keçirilir. Hər ikisi məktəb-
lilərlə aparılan ümumi tərbiyə iĢinin tərkib hissəsi və ya davamıdır.
Fərqli cəhətləri isə aĢağıdakılardır:
Sinifdənxaric iş – məktəbin apardığı təlim-tərbiyə prosesinin
zəruri tərkib hissəsidir. Bu iĢi dərsdən əvvəl (əgər dərslər ikinci
növbədə keçilirsə), yaxud dərsdən sonra (əgər dərslər birinci növbə-
də keçilirsə) ya pedaqoji kollektivin üzvləri (məktəbin rəhbər iĢçi-
ləri, fənn müəllimləri, sinif rəhbərləri və s.) ya da müхtəlif növ Ģa-
gird özünüidarə təĢkilatları, uĢaq və gənclər təĢkilatının rəhbərləri
təĢkil edib həyata keçirirlər.
Sinifdənxaric iş prosesi Ģagirdlərin tədris materialları üzə-
rində və onlar müəyyən fakt və hadisələri öyrənərkən əldə etdikləri
bilik, bacarıq və vərdiĢ səylərini möhkəmlətməkdə böyük rol oyna-
yır. Belə ki, məktəbdə təĢkil olunan müəyyən xarakterik iĢ priyom-
larının, tərbiyələndirici tədbirlərin müstəqil təĢkilinə xidmət edən
qabaqcıl üsul və tərzlərin tətbiqi sinifdənxaric iĢ prosesində daha
geniĢ təzahür imkanlarını tapır.
Bu yönümdə tərbiyələndirici sinifdənxaric tədbirlərə yanaş-
ma aĢağıdakı istiqamətlərlə həyata keçirilməlidir:
Sinifdənxaric tərbiyəvi tədbirlər üzərində iĢ apararkən bu
prosesdə müəllimin iĢtirakı bilavasitə təmin olunmalıdır;
Sinifdənxaric tədbirlərin gediĢi, bir qayda olaraq, Ģagird-
lərin fakt və hadisələri müstəqil fəaliyyət süzgəcindən keçirib, mə-
lum və məchulları təhlil etməsi, nəticələri özlərinin ümumiləĢ- dir-
məsi, tərbiyənin mənbələri üzərində müstəqil və fərdi qaydada iĢ
aparılması zəminində qurulmalıdır;
Dostları ilə paylaş: |