76
1453-cü ilin baharında CahanĢah böyük qoĢunla Ģərqə doğru hərəkət etdi.
Onun oğlu Pirbudaq Qum Ģəhərini zəbt etdi və Ġsfahana yönəldi. Qaraqoyunlu
qoĢunu Ġsfahanı tutaraq ġiraza yollandı. Bu Ģəhər müqavimət göstərmədən
CahanĢaha tabe oldu.
1454-cü ildə Qa raqoyunlu qoĢunu Pirbudağın baĢçılığı ilə Kirman və Yə zd i
zəbt etdi. 1457-ci ildə isə Xorasan hakimi Babur Mirzənin ölü mündən sonra taxt-
tac çəkiĢ mələrindən istifadə edən CahanĢah Ġranın Ģərqinə doğru hərəkət etdi. O,
Xəzər sahili ilə irə liləd i, Mazandaran və Astrabadı zəbt etdi. Qaraqoyunlu padĢahı
MəĢhədi və NiĢapuru keçərək Teymurilərin paytaxtı olan Herat Ģəhərinə daxil oldu.
1458-c i il iyunun 28-də CahanĢah Teymuri hökmdarı ġahru xun ta xt ında əyləĢdi.
Xarici dövlətlərin elçiləri Herata gəlib onu salamlayır, ənam və hədiyyələrini
təqdim ed irdilər. Lakin həmin ildə CahanĢah Heratı tərk etməli o ldu.
60-cı illərin ortala rında Qa raqoyunlu dövləti Azərbaycandan baĢqa
aĢağıdakı əraziləri özündə birləĢdirird i: Ġraq ın hər iki hissəsi, Fars, Girman və
Ermənistan. Lakin CahanĢahın qurduğu dövlət daxili çəkiĢ mələr və feodal
özbaĢınalığı nəticəsində getdikcə zəifləy irdi.
Təbrizdə Həsənəlin in üsyanını yenicə yatırmıĢ CahanĢah o biri oğlu
Pirbudağın ġirazdakı q iyamın ı da yatırmalı oldu (1462). Fars dan qovulmuĢ
Pirbudaq Bağdadda da atasına qarĢı çıxıĢ etdi (1464) və bir il sürən ağır
müharibədən sonra öldürüldü (1466).
Azərbaycan Qaraqoyunlu dövləti 1467-ci ilin sonunda süquta uğradı və
Azərbaycan zəminində yeni siyasi quru m - Uzun Həsənin Ağqoyunlu dövləti
təĢəkkül tapdı.
ġirvanĢah I Ġbrahimin birləĢ dirici siyasəti. Gürcüstanla ittifaq. XV əsrin
əvvəllərində Azərbaycanın Teymuri hakimiyyəti altından çıxması və birləĢməsi
üçün çox əlveriĢli Ģərait yaranmıĢdı. O zaman beynəlxalq mübarizələr meydanında
Azərbaycan üçün təhlükə yarada biləcək qüvvə yox id i. Tey murun vəfatından sonra
(1405) onun iĢğalçı siyasəti nəticəsində yaranan Teymurilər dövləti tezliklə
dağılmağa
baĢladı.
Müxtəlif
ölkələrdə
hökmranlıq
edən
Teymuri Ģahzadələri arasındakı ixtilaflar nəticəsində bir sıra əyalətlər bu xanədanın
təsir dairəsi altından çıxmıĢ , müstəqillik qazan mıĢdı. Tey murilər arasındakı feodal
hərc-mərcliy i davam edirdi. Bu vəziyyət Azərbaycanda da hökm sürməkdə id i.
Hələ atası Tey murun sağlığında Azərbaycandakı hakimiyyətindən (Qarabağ və
Muğan istisna olmaq Ģərti ilə) kənar edilmiĢ MiranĢah atasının ölüm xəbərini
eĢidən
kimi
bir
sıra
əyalətlərdə
hökmranlıq
edən
doğma
oğlu
Mirzə Ömərə qarĢı müharibəyə baĢ ladı. Bu iĢdə marağ ı olan Mirzə Əbubəkr də
kiçik qardaĢının əleyhinə atası MiranĢahla birləĢdi. Bu çəkiĢ mələr və döyüĢlər
77
nəticəsində Teymurilərin Azərbaycandakı hakimiyyəti zəifləməyə baĢladı. Ölkədə
xalq kütlələri arasında xarici əsarətdən azad olmaq meyilləri qüvvətləndi. Təbriz,
Marağa və Qarabağda həyəcanlar artdı. Mü xtəlif əyalətlərin birləĢ məsi üçün
əlveriĢli Ģərait yarandı.
Azərbaycanın, eləcə də ġirvanın müstəqilliyin i qoru maq və yadellilərin
iĢtirakı o lmadan hakimiyyəti ö z əlində cəmləĢdirmək üçün I Ġbrah im ciddi
fəaliyyətə baĢladı. O, Bərdə yaxınlığında Teymuri dövlətinin səlahiyyətli
nümayəndələri ilə sülh saziĢi bağlamıĢ və bu saziĢdə ġirvanın daxilən müstəqil
olduğu qeyd edilmiĢdi.
Ġbrahim tezliklə ġəki, Dərbənd, Qəbələ Ģəhərlərində də (Qarabağ
düzənliy inə qədər) ö z nüfuzunu möhkəmləndirmiĢ, müttəfiq i olan Seydi Əlinin
oğlu Seydi Əh məd i ġəki hakimi etmiĢdi.
I Ġbrahim feodal təbəqələrinin mənafeyin i güdmək və bütün Azərbaycanda
müstəqil hakim o lmaq niyyəti ilə ölkəni dağıntılardan xilas etməyə cəhd göstə rdi.
O, yaran mıĢ Ģəraiti nəzərə alaraq mü xtəlif siyasi qrupların vəziyyətindən bacarıqla
istifadə etdi, ço xdan nəzərdə tutduğu məqsədin - Araz çayının cənubunda yerləĢən
torpaqların ġirvan ətrafında birləĢdirilməsi p lanın ın həyata keçirilməsi üçün
qətiyyətlə fəaliyyətə baĢladı.
Bəzi feodallar və Ģəhər əyanları da öz mənafeləri baxımından I Ġbrahimin bu
planını müdafiə etdilər. Təbriz tacirləri də onu öz hakimləri kimi görmək
istəyirdilər. Çünki I Ġb rahim ticarət və sənətkarlığı inkiĢaf etdirməyə çalıĢırdı.
Azərbaycan torpaqlarının vahid siyasi qurumda olması isə ticarətin geniĢlənməsinə
labüd imkan və Ģərait yaratmalı id i.
I Ġbrah im ö zünün birləĢdirmə siyasətini həyata keçirmək üçün gürcü çarı II
Konstantin, ġəki əyalətin in hakimi Seydi Əh məd, Gəncə hakimi Yarəh məd
Qaraman lı və Ərdəbil hakimi Bestam Cakirlə ittifaq bağladı. Onların birləĢ miĢ
qoĢunu Kür çayı sahilində toplandı. O zaman Təbriz hakimi olan Ömər ĢirvanĢahı
qabaqlamaq məqsədilə hücu ma keçdi. Bir həftə davam edən döyüĢlər həlledici
nəticə verməd i. M irzə Ömərin Kür sahilinə getməsi xəbərini eĢidən MiranĢah və
oğlu Əbubəkr Təbriz üzərinə hücuma keçdilər. Təbriz əhalisi onlara müqavimət
göstərərək üsyana qalxdı. Üsyançılar kö mək üçün I Ġbrahimə müraciət etdilər. Bu
isə ġirvanĢaha sərhədi keçmək üçün əlveriĢli imkan yaratdı.
1406-c ı ilin may ay ında ġirvanĢahın döyüĢçüləri maneəsiz Təbrizə da xil
oldular. Təbrizin I Ġb rahimin əlinə keçməsi A zərbaycan torpaqlarının vahid
hakimiyyət altında birləĢ məsi demək id i. Bütün Azərbaycanın ġirvana
birləĢdirilməsi I Ġbrah imin böyük diplo matik qələbəsi olsa da, bu birləĢ mə
Azərbaycanın bir sıra güclü qonĢularının mənafeyi ilə ziddiyyət təĢkil ed irdi. Çünki