78
Azərbaycanın siyasi cəhətdən dağınıq və bir-biri ilə heç bir əlaqə saxlamayan
əyalətlər Ģəklində olması iĢğalçı qonĢuların xeyrinə id i. A zərbaycanın vahidliy i isə
onu qarətçi hücumlardan qoruyardı.
Mənbələrden məlu m olur ki, I Ġb rahimin Azərbaycanın cənub vilayətlərinə
təyin etdiyi məmurlar ədalətlə hərəkət edird ilər. Lakin I Ġbrahimin birləĢdirmə
siyasəti uğursuzluqla nəticələndi. Sultan Əh məd Cəlairi və Qara Yusif
Qaraqoyunlunun qoĢunlan Təbriz üzə rinə hücuma keçdilər. ġirvanĢah öz yaxın
adamları ilə məsləhətləĢdikdən sonra belə qərara gəldi ki, Arazın Ģimal sahilinə
qayıtmaq zəruridir. Bu qərarın məqsədi tamamilə ayd m id i: Məlu mdur ki, o zaman
I Ġbrahimin yaxĢ ı silah lan mıĢ döyüĢçüləri A zərbaycanın feodal əyanlarından ibarət
idi və onlarda "vətən" məfhumu yalnız yaĢadıqlan ərazi ilə məhdudlaĢırdı. I
Ġbrahimə kö mək edən baĢqa tayfa əmirləri də A zərbaycanın birləĢməsində maraq lı
deyildilər və daha qüvvətli sərkərdələrə xid mət etmək mey li onlan xəyanətə vadar
edirdi.
1406-c ı ilin iyulunda ġirvandan gələn döyüĢçülər Təbrizi tərk etd ilə r və
beləliklə, A zərbaycanı birləĢdirmək uğrunda I Ġbrahimin etdiyi ilk cəhd uğursuz
oldu. Ġkinci cəhd isə 1410-cü ildə edild i. Hə min ilin birinci yarısında Azərbaycanın
cənub ərazilərində Sultan Əh məd Cəlairinin rəsmi hökmdar olmasına baxmayaraq,
Qara Yusifin də xüsusi nüfuzu və təsiri var id i. Qara Yusifin iĢtirakı o lmadan
Azərbaycanda hakim olmaq meylinə düĢən Sultan Əhməd Qara Yusif in Ağqoyunlu
köçəri qəbilələrin in baĢçısı Qara Osman la döyüĢə getməsindən istifadə etdi və
Təbrizə qoĢun yeritdi. O, eyni zamanda ġirvanĢahdan kömək göstərməsini xahiĢ
etdi. I Ġbrahim oğlu Kəyumərsin baĢçılığ ı altında Təbrizə qoĢun yolladı.
Qara Yusifin ġirvana da hücum edəcəyini baĢa düĢən I Ġbrahim Təbrizə
qoĢun göndərməklə həm Cəlairilərlə müttəfiq olar, həm də Azərbaycanda qalıb öz
mövqeyini möhkəmləndirə bilərd i. Lakin hələ ġirvan qoĢunu gəlib çatmamıĢ,
1410-cu il avqustun 30-da ġənbi-Qazan ya xınlığında Sultan Əh mədlə Qara Yusif
arasında baĢ verən həlledici döyüĢdə Cəlairilər məğlub edildilər. Beləliklə, ġir-
vanĢah I Ġbrahimin Cənubi Azərbaycan vilayətlərin i ġirvana birləĢ dirmək üçün
etdiyi ikinci cəhdin də sə mərəsi o lmadı.
Qara Yusif ġirvanĢahın tam müstəqilliy ini aradan qaldırmaq və onu
özündən asılı vəziyyətə salmaq üçün bir neçə cəhd etdi. Həmin cəhdlər I Ġbrahim
tərəfindən etirazla qarĢılandı. Çünki ġirvanĢah çətinliklə əldə etdiyi istiqlaliyyəti
itirmə k istəmird i və ölkəsini müs təqil surətdə idarə etmək ə zmində idi. O, eyni
za manda Qara Yusiflə müharibə olacağını labüd hesab edir və özü də buna
hazırlaĢırdı.
79
I Ġbrahim hə min məqsədlə ġəki hakimi Seydi Əh məd və gürcü çarı II
Konstantinlə dostluq əlaqələrini davam etdirird i.
Qara Yusif və I Ġbrah imin hərbi hazırlıqları iki il davam etdi. 1412-ci ilin
noyabr-dekabr aylarında Kür çaymın sahilində Qa raqoyunlu və ġirvan qoĢunları
arasında böyük döyüĢ baĢ verdi. Qara Yusif tərəfində Qarabağın, Muğanın və
Naxçıvan əyalətinin sayca çox olan qoĢunları, 1 Ġbrahimin tərə fində isə 2 min atlı
ilə ona qoĢulmuĢ II Konstantinin məhdud miqdarda aznaurları (hərbçiləri)
döyüĢürdülər. Qüvvələrin qeyri-bərabərliy i nəticəsində ġirvanĢah I Ġbrahim, onun
oğulları, qardaĢları, əmirləri və məĢhur sərkərdələri, habelə II Konstantin əsir
alındılar. Tezliklə gürcü çarı və 300 aznaur edam edildilər, I Ġbrahim isə 1413-cü
ilin baharında həbsdən azad olundu və ġirvana qayıtdı.
Ağ qoyunlu dövlətinin yaranması. XIV əsrdə Kiçik Asiyanın Ģərqində
məskunlaĢ mıĢ Qaraqoyunlulardan qərbdə Ağqoyunlular yaĢay ırdılar. Cənubda -
Urfada, Mardində, Ģimalda - Bayburdda, Dəclə çayın ın mü xtəlif qollara ayrıldığı
sahələrdə qıĢlaq və yaylaq həyat tərzi keçirən Ağqoyunluların mənĢəyi mübahisələr
doğurur.
Ağqoyunlu ittifaqına daxil olmuĢ qəbilə və etnik qruplar da Qara-qoyunlu
tayfaları kimi oğuz mənĢəlidir. Ağqoyunlu etnik birliyin in baĢında Bayandur
qəbiləsi dururdu və bununla əlaqədar olaraq Ağqoyunlular "Bayanduriyyə" də
adlandırılırd ılar. Bu ittifaqa Pörnak, Mosullu, ƏfĢar, Bayat və b. tayfalar, boylar da
daxil id i. Mah mud KaĢğari (XI əsr) ad larını b ir-bir sadaladığı 24 oğuz qəbiləsi
içərisində Kınık və Kayıdan sonra Bayandur qəbiləsinin də olduğunu qeyd
etmiĢdir.
RəĢidəddinin (XIV əsr) məlu matına görə, X əsrdə Sırdərya çayı sahillərində
hökmran olan Yabqu oğuzlarının həyatında Bayandur qəbiləsi böyük rol
oynamıĢdır.
Əbubəkr Tihrani "Tarixi-Diyarbəkriyyə" kitabında (1471-ci ildə yazmıĢdır)
Ağqoyunlu sülaləsinin məĢhur hökmdarı o lmuĢ Uzun Həsənin Ģəcərəsini vermiĢdir.
Bu Ģəcərə məlu matının ço xu tarixi həqiqətdən uzaqdır, lakin onun verdiyi bəzi
tarixi adların (məsələn, Turəlinin Trab zon imperatorunun qızı ilə evlən mə hekayəti
- VI boy) "Kitabi-Dədə Qorqud" əsərindəki adlarla uyğun gəlməsi ma raqlıdır. Bu
tarixç inin təsdiqinə görə, Uzun Həsənin əcdadlarından biri Qutlu bəy Trabzona
hücum etmiĢ, yerli hökmdarı məğlubiyyətə uğratmıĢ və onun qızını əsir
götürmüĢdü.
Bu hekayət "Dədə Qorqud" surətlərin i xatırladır, tarixi həqiqətlə uzlaĢır.
Məlu mdur ki, Qutlu bəy Ağqoyunlu 1352-ci ildə Trab zon imperatoru III Aleksisin