Azərbaycan tarixində yüzlərcə parlaq şəxsiyyət olmuşdur
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Məhəmməd Füzuli
96 Daxili sabitliyin yaranması sosial-iqtisadi və inzibati islahatlar keçirməyə imkan verdi. Keçirilmiş maliyyə tədbirləri dövlətin xəzinəsini zənginləşdirdi, məhsuldar qüvvələr canlandı. I Şah Abbasın rəhbərliyi ilə Səfəvi dövləti tədricən dirçəldi. Fəal xarici siyasət yürüdən şah Avropa və Rusiya ilə ticarət əlaqələrindən başqa, hərbi-siyasi danışıqlar da aparırdı. Almaniya və İspaniya osmanlılara qarşı başlanacaq müharibədə səfəviləri dəstəkləyəcəklərini vəd etdilər. 1597-ci ildə şah dövlətin paytaxtını cəbhə bölgəsinə yaxın olan Qəzvindən İsfahana köçürür. Bu isə İranın mərkəzi vilayətlərinin inkişafı üçün zəmin yaradır. İslahatları keçirəndən sonra 1599-cu ildə I Şah Abbas Şərqə yürüş edir. Özbək Şeybani dövləti ilk döyüşlərdəcə məğlub edilir, Xorasan və ətraf ərazilər yenidən Səfəvi torpaqlarına qatılır, Orta Asiya və Əfqanıstanın bir çox əraziləri şahın təsiri altına keçir. 1601-1602-ci illərdə şah portuqallara qarşı əməliyyatlara başlayır. İngilislərlə danışıqlar apararaq onlardan hərbi gəmilər almış şah həm dənizdən, həm də qurudan portuqalların əlində olan və Fars körfəzinə çıxışları bağlayan limanlara hücum edir. Portuqalların burada möhtəşəm istehkam yaratmalarına baxmayaraq, onların qalaları tutulur, özləri isə bu ərazilərdən qovulurlar. Şah bir sıra Bəhreyn adalarını da tutmağa müvəffəq olur. 1603-cü ildə I Şah Abbas çoxdan bəri hazırlaşdığı müharibəyə - osmanlı qoşunlarına qarşı müharibəyə başlayır. 1603 - 1607-ci illər əməliyyatlarında Azərbaycan bütünlüklə osmanlı qoşunlarından azad edilir. Doğrudur, ölkəyə bu çox baha başa gəlir. Bir çox şəhərlər viran olur, əkin sahələri, bağlar, suvarma kanalları məhv edilir. Üstəlik, "yandırılmış torpaq" taktikasından geniş istifadə edən şah düşmən hərəkət edən ərazilərdə bütün maddi varlıqları məhv edir, su hövzələrini zəhərləndirir, əhalini isə ölkənin dərinliklərinə, İsfahan ətrafına köçürür. Köçürmə elə böyük miqyasda aparılır ki, hətta əhali arasında "Böyük sürgün" adını alır. Osmanlılar bir neçə dəfə itirilmiş torpaqları qaytarmağa cəhd etsələr də, yenə də məğlub edilir, Səfəvi qoşunları Kərbəla, Nəcəf, Mosul, Kərkük, Bağdaddan tutmuş Qara dəniz sahillərinə qədər olan əraziləri tuturlar. 1621-ci ildə Qəndəhara yürüş edən 1 Şah Abbas Əfqanıstanı tutmaqla öz dövlətinin sərhədlərini Hindistan hüdudlarına çatdırır. Xalqın yaddaşında keçirdiyi islahatları, uğurlu hərbi əməliyyatları, köçürmə siyasəti ilə bərabər, I Şah Abbas apardığı geniş quruculuq işləri ilə də qalmışdır. Onun dövründə müharibədən əziyyət çəkmiş bölgələrin iqtisadiyyatı qısa müddət ərzində bərpa edilmiş, minlərlə yeni-yeni bina inşa olunmuşdur. Qeyd etmək lazımdır ki, I Şah Abbasın fəaliyyətinin müsbət tərəfləri ilə bərabər, mənfi tərəfləri də var idi. Belə ki, "Böyük sürgün" nəticəsində Azərbaycandan İsfahana köçürülmüş minlərlə usta və sənətkar ailəsinə müharibə 97 qurtarandan sonra vətənlərinə qayıtmaq icazəsi verilməmişdi. İranın daxili rayonlarının iqtisadiyyatının inkişaf etdirilməsi Azərbaycan iqtisadiyyatının zəiflədilməsi hesabına həyata keçirilmişdi. Üstəlik, qızılbaş əmirlərinə qarşı aparılmış mübarizə dövlətçilik baxımından labüd addım olsa da, azərbaycanlıların dövlətdə tutduqları mövqeyə zərbə vurulmuşdu. Məlum olduğu kimi, qızılbaş əmirlərinin əksəriyyətini məhz azərbaycanlılar təşkil edirdi. Yeni qoşun növlərində azərbaycanlıların sayının az olması, vəzifələrə məhz qızılbaşlara heç bir aidiyyəti olmayan şəxslərin təyin edilməsi son nəticədə dövlətin farslaşmasına gətirib çıxarmışdı. I Şah Abbas 1629-cu ildə vəfat etmişdir. 98 Məhəmməd Füzuli Azərbaycan ədəbiyyatının ən nəhəng simalarından biridir. Füzuli şeiri dünya poeziyasının nadir incilərindəndir. Məhəmməd Füzuli sənəti əlçatmaq zirvədir. Onun yaradıcılığı yalnız Azərbaycan ədəbiyyatının deyil, ümumən Azərbaycan incəsənitinin inkişafına güclü təsir göstərmişdir. Füzuli Azərbaycan bədii-ədəbi dilinin yaradıcılarındandır. O, Nəsimidən sonra ana dilində yaranmış şeirin ən gözəl nümunələri olan əsərləri ilə Azərbaycan bədii dilini yeni yüksək səviyyəyə qaldırmış, türdilli xalqlar poeziyasına qüvvətli təsir göstərmiş, ədəbi məktəb yaratmışlar. Məhəmməd Füzuli Azərbaycan tarixinə görkəmli şair, mütəfəkkir, tərcüməçi, Azərbaycan ədəbi-bədii dilinin yaradıcılarından biri kimi ədəbi həkk olunmuşdur. Məhəmməd Füzuli (1494-1556) Məhəmməd Füzuli 1494-cü ildə İraqın Kərbəla şəhərində azərbaycanlı ailəsində anadan olmuşdur. Onun atası Süleyman Azərbaycanın bayat tayfasından çıxmışdır. O dövrdə İraq Ağqoyunlu Azərbaycan dövlətinin tərkib hissəsi olmuşdur. Bu dövlətdə XV əsrin sonlarında baş verən çəkişmələr nəticəsində yüzlərcə azərbaycanlı ailəsi Azərbaycanı tərk edərək dövlətin ucqarlarına üz tuturmuş. Süleyman Kərbəlada oğlunu əvvəlcə məktəbə, daha sonra isə mədrəsəyə qoyur. Elm və ədəbiyyata böyük maraq göstərən oğlan Bağdada köçür və burada ali mədrəsədə təhsilini davam etdirir. Məhəmməd Füzuli hələ yeniyetmə yaşlarında gözəl aşiqanə qəzəllər yazmağa başlayır. Məntiq, nücum, tibb, riyazi və humanitar elmlərdən biliklərin əsaslarını öyrənən Məhəmməd Füzuli İraqın Nəcəf, ordan isə Hüllə şəhərinə köçür. Burada o, islamın dini-fəlsəfi cərəyanları ilə yaxından tanış olur, ərəb tərcümələri əsasında antik dövr yunan filosoflarının əsərlərini mütaliə edir. O həmçinin Azərbaycan, ərəb, fars, özbək, hind (türk və farsdilli) ədəbiyyatını öyrənmişdir. Sonralar yazdığı əsərlərində o, Əbu Nüvas, Xaqani, Nizami, Əlişir Nəvat, Cami, Salman Savəci, Nəsimi, Cəlaləddin Rumi, Kamal Xocəndi, Cəlili, Əhmədi, Şeyxi kimi məşhur şair və filosofların əsərlərindən parçalar gətirir, onlara iqtibaslar verir. Füzuli müəllimliklə də məşğul olmuşdur. Füzulinin ilk böyük əsəri "Bəngü-badə" ("Tiryək və Şərab") əsəri olmuşdur. Bu alleqorik poemada şair dövrün mühüm siyasi məsələlərinə toxunmuş, lovğa, təkəbbürlü, şöhrətpərəst hakimlərə qarşı çıxmış, elm və təhsilə qiymət verən ədalətli hökmdarlara alqış demişdir. Poema eyni zamanda sərxoşluğa Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|