74
Azərbaycan Qaraqoyunlu dövlətinin
hökmdarı Cəmaləddin Qara Yusif Barani xalq
arasında daha çox “Qara Yusif” kimi tanınır.
XV
əsr tarixi-fəlsəfi
mahiyyətinə
görə
tariximizin dönüş mərhələsi ola bilər.
Azərbaycan türklərinin milli inkişaf tarixində
bu dövrün xüsusi yeri var. Monqol dövlətlərinin
uzunmüddətli hökmranlığından sonra məhz XV
əsrin əvvəllərində Azərbaycanda yadellilərin
ağalığına son qoyulmuş, oğuz-türk dövlətçilik
ənənəsi
bərpa
edilmişdir.
Azərbaycanda
Qaraqoyunlu və onu əvəz edən Ağqoyunlu
dövlətlərinin yaranması ilə ölkəmizdə oğuzlar
(türkmanlar) artıq yalnız etnik cəhətdən deyil,
həm də siyasi baxımdan hakim mövqe
qazandılar. Azərbaycanda Teymuri ağalığına son
qoyulması
və
dövlətçiliyimizin
bərpa
edilməsində Qaraqoyunlu Qara Yusifin tarixi
xidmətləri əvəzsizdir.
Azərbaycan tarixinə Cəmaləddin Qara
Yusif Barani Azərbaycanda monqol və Teymuri
ağalığına son qoymuş, Azərbaycan dövlətçiliyini
bərpa etmiş, Qaraqoyunlu dövlətinin əsasını
qoymuş görkəmli dövlət xadimi və sərkərdə
kimi daxil olmuşdur.
Cəmaləddin Qara Yusif Barani
(1355-1420)
Qara Yusif 1389-cu ildə
atası
Qara
Məhəmmədin
öldürülməsindən sonra mərkəzi
Ərciş qalası olan Qaraqoyunlu
tayfa birliyinə etmişdir. Möhkəm
iradə sahibi olan Qara Yusif
rəqiblərinin müqavimətini qırıb
qaraqoyunluların nüfuzunu daha
da artırmış və bölgədə yaranmış əlverişli vəziyyətdən faydalanaraq 1391-ci ildə
Təbriz şəhərini ələ keçirmişdi. Bu zaman Azərbaycanda monqol mənşəli Cəlairi
dövləti hakimiyyətdə idi, şərq tərəfdən isə Əmir Teymurun qoşunları hücumlar
edirdi.
Əmir Teymurun yürüşü zamanı Cəlairi hökmdarı Sultan Əhmədlə Qara
Yusif arasında düşmənə qarşı ittifaq bağlanmışdı. Əmir Teymurun ordusu
Azərbaycanı fəth edən zaman ona müqavimət göstərən başlıca qüvvə məhz
qaraqoyunlular olmuşdu. Əmir Teymurun Qızıl Orda xanı Toxtamışa qarşı yürüşə
başlamasından istifadə edən Qara Yusif doğma yurdunu düşməndən azad etmək
üçün hərəkət etmişdi. O, Avnik qalasında Teymuri qüvvələrini məğlub edərək əmir
Atlamışı əsir almışdı. Dövrün mənbələri Əmir Teymurun Hindistan səfərində
olmasından faydalanan Qara Yusif və Sultan Əhmədin itirilmiş torpaqlarını geri