Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

 
 
 
Oğuz xanın Arran və Muğan tərəfinə hərəkəti 
 
 
Oğuz ġirvan tərəflərində qalxıb Arran və Muğana gəldiyi zaman yaz
mövsümi id i. Hava son dərəcə çiskin idi və bu çiskinin üzündən orada qalmaq
mü mkün olmadığından, razılığa gəlib yaylaq o lan dağlara getdilər. QıĢ gəlincə 
yenidən bu vilayətləri alar, yağma edərik dedilə r. Ya z ay larında bu vilayətlərin
1
― Bizə el olusunuzsa‖ cümləsi ―el‖ anlayıĢının çoxçalarlı olduğunu göst ərir. Qədim tarixə 
―el‖ tayfa birliyi, xalq, dövlət və ölkə anlamına iĢlənmiĢdir. Burada isə ―el‖ siyasi anlayıĢdır. Oğuz
xanın bizə el olun tələbi, bizə tabe olun, bizim dövlətimizə qatılın demək idi. Beləliklə, siyasi 
baxımdan ―el‖ analyıĢı üç baĢlıca çalarda iĢlənirdi: 1.Qədim Orxon yazılarında və ―Kitabi-Dədəm 
Qorqud‖boylarında (misal üçün: ―Görürmüsən ay oğul, nələr oldu?‖... Eldə yağı yox ikən sənin 
babanın üstünə yağı gəldi‖) bu anlayıĢ dövlət bildirir. 2. Orxan yazılarında ―ellek edən el‖ , ―ellekle 
el‖ kimi söz birləĢməsi asılı (vassal) dövlətlər üzərində hökmranlıq edən ―el‖ eli olan el, baĢqa sözlə 
desək, imperiya bildirir. 3. Yenə Orxon yazılarında ― sadiq ellər‖ söz birləĢməsi baĢqasına el olan 
ellər, asılı ellər anlamında iĢlənmiĢdir. Deyilənlərdən aydın olur ki, RəĢiddədin ―Oğuznaməsi‖ndə 
Oğuz xanın dövləti ikinci bölgüyə düĢən ―ellikli el‖, ġirvan isə bu dövlətdən, asılı olub onun 
vassalına çevrilən ―el‖ kimi qələmə verilir. 
2
Şihnə
- hakim, caniĢin. 

---

40 
yayla və dağ yerlərin i Səbə lan dağlarına, Aladağ və Ağdıböri
1
dağlarına qədər 
tam ə lə keç irirdilər. (rəvayətlərə görə A ladağ adını onlar qoy muĢlar və Səbəlan
2
deyə də onlar ad landırmıĢlar. Türk dilində ortaya çıxıb d ik duran bir Ģeyə 
səbəlan deyirlər). Yay laqda qaldıqla rı za man bu ölkələ ri ələ keç irib tutdular.
Azərbaycan vilyətin i də a ldılar. Özlə rin in xas atlarını ot laqları ço x gözə l 
və geniĢ olan Ucan
3
əhrasının qoyununda bəslədi. Orada o lduğu sırada bir gün 
(Oğuz) hər kəsin toplanıb bir ətək torpaq gətirərək burada bir təpə yapmalarını 
əmr etdi. Qabaqca özü bir ətək torpaq gətirib tökdü. Lütfən özü b ir ətək torpaq 
tökdüyü üçün əsgərləri gətirib ətək-ətək torpaq tökdülər. Böyük bir təpə oldu. Bu
təpənin adına Azərbaycan dedilər. (A zər.- türkcə yüksək de mə kdir, ―baynan‖ da 
varlıların, u luların yeri mənasındadır
4
. Bu ölkə bu Ģəkildə məĢhur oldu. Bu gün 
də Azərbaycan deyilməsini səbəbi budur). O ya z mövsümündə Oğuz Aladağda 
yaylaqda qaldı. Oradan, Bağdad, Gü rcüstan, Diyarbəkir və Rəqqa tərəflərinə 
elçilər yollayaraq, ―gələcəyəm‖ deyə xəbər göndərdi. GəliĢindən xəbərdar 
olacaqları və buna necə vərəcəklərin i bilmək istədi. Əgər baĢ əyib el olur və 
vərgilərin i hər il müntə zə m ola raq öz xə zinə mizə gətirirlə rsə, ço x ya xĢı, oraya
əsgər getməz, əgər Oğuzun fikrinə uyğun cavab vərməzlərsə, onları itaətə alıb, 
hərəkət keç ib, üzə rlə rinə yürüyəcəkdi. Elç iləri bu yerlərə göndərdikdən sonra 
qıĢda Arran və Muğan tərəfinə gəldi. Kür və Araz çay ları arasını yurd və 
qərargah olaraq seçib qıĢı orada keçirdi. O diyarın bütün xa lqın ı [özün ə] e l ey lədi.