Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

 
 
 
 
 
12. FƏZLULLAH RƏġ ĠDDƏDĠN. ―CAMĠ ƏT TAVARĠX‖. 
(―Tarix-oğuz və türkan və ekayəti-cahangiri‖) 
1
Böriağız- ―Qurdağız‖, ―qurdağzı‖ çaları bildirir, çünki, qədim türkdilli yazılarda ―böri‖, 
qurd, canavar deməkdir, ―ağız‖ isə sərhəd, keçid, qapı anlayıĢına uyğun gəlir (məs: ― Doqquz tümən 
Gürcüstan ağzında‖, yəni doqquz vilayətli Gürcüstan sərhəddində, qapısında). Ola bisin , ―Böriağız‖ 
söz birləĢməsi Fəzlullah RəĢiddədinin Azərbaycanda yazıya aldığı ―Ağzıböri‖ dağı ilə sıx bağlı bir 
yer adıdır: Oğuz xanın qoĢunları ―Səbalan dağlarına‖, Aladağ və Ağzıböri dağlarına qədər tamamən 
iĢğal etdilər‖. RəĢiddədinə görə, Aladağ, və Savalan adlarını oğuzlar qoymuĢlar, hər ikisi də bir dağ 
aiddir. Deməli, ― Kitabi Dədəm Qorqud‖ kitabındakı ―Aladağ‖ və ―Ağzıbörü‖ dağalrı savalan silsiləsi 
ilə bağlı, ya da bir-biri ilə qonĢudurlar. 
Böriağız/Ağzıböri birləĢməsində sözlərin yerdəyiĢməsi orta əsr qaynaqlarında tez-tez gözə 
çarpır. Misal üçün, ―Kitabi Dədəm Qorqud‖da A.A. Bakıxanovun ―Gülüstani Ġrəm‖ və Mirzə 
Adıgözəl bəyin ―Qarabağnamə‖ əsərlərində Gürcüstanın adı ―BaĢıaçuq‖, Övliya Çələbi 
―Səyahətnamə‖ sində və Vaqif yazılarında isə ―AçıqbaĢ‖ iĢlənmiĢdir. (bax: Əliyarov S. ―Dədəm 
Qorqud‖ kitabında ―Böriağız‖, ―ġiröküvəz‖ anlayıĢları. – T ürk dillərinə dair etimoloji və tarixi 
tədqiqatlar. B, 1987, s. 10-23) 

---

38 
RəĢiddədin Fə zlu llah ibn Əbil-Xeyrə Əli Hə mədani (1247-1318)-qabaqlar
həkim sonralar isə Qazan xanın və Olcaytu xanın d ivan baĢçısı (vəziri) 
olmuĢdur. ―Cami-ət-tavarix‖ (―Tarixlər toplusu‖) əsəri sözün əsl mənasında bir 
sıra xalq ların tarixi ü zr toplan mıĢ b iliklər toplusudur. Farsca yazılmıĢ bu kitabın
yaranmasında hə min xa lqla rın tarixin i, salna mə və epik abidələ rin i ya xĢ ı b ilən
mütəxəssislə, bu sıradan çinlilər, monqollar, kəĢ mirli və avropalı rah iblər iĢtirak 
etmiĢlər. Əsərin ―Tarixi-Oğuz‖ və türkan və hekayəti-canagiri‖ adlanan bölməsi 
onun ikinci kitabındandır, Ģ ərti o laraq ―RəĢiddədin oğuznaməsi‖ kimi tanınır. 
Farscaya çevrilmə sayılan bu ―Oğuznamə‖ də yü zdən artıq türk mənĢəli söz və 
yer adları iĢlən miĢdir. ―RəĢiddədin oğuznamə‖ sində elə parçalar var ki, olduğu 
kimi Dədə Qorqud kitabından götürülmüĢdür. 1972-ci ildə Ġstanbulda ayrıca
kitab kimi çap olunan bu ―Oğuznamən in ‖ naĢiri yazır: ―Kəskinliklə anlaĢılır ki, 
RəĢiddədin ona təsbit edilib vərilən ―Tarixi Oğuzan‖ı dəyiĢdirmə miĢ, yalnız 
qurandan ayələr, bə zi tarixi qeydlər, Ġran dəbiyyatından və ―ġahnamə‖ dən 
Ģeirlərlə bəzən miĢdir. Hər halda bu Oğuznamən i tərtib edənlər, ona çox o xĢar 
Dədə Qorqud kitabın ya zanlar kimi indiki A zərbaycanda, ümu miyyətlə Ön
Asiyada yaĢayan türklər (a zərbaycanlılar- Red.) olmuĢdur.‖ Oğuz dəstani. 
ReĢideddin oguznsmesi. Tercu me və tehlili A.Z.Toğan, Ġstanbul. 1972, s. 118-
120 
Əfsanəvi Oğuz xanın za man ını yada salan aĢağıdakı parça lar sonuncu 
kitabdan gətirilir. (s. 29-32)