Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

XX fəsil. CavanĢirin Yunan hökmdarı Konstantinə
3
 məktubu 
―Hökmü sonsuz olan, güclü və mərhəmətli Yunan hökmdarı Konstantin, 
Göyün dənizlər və quru ü zərinə qoyduğu hakim, Avqan sparapeti və knyazı 
CavanĢır sidq ilə səni alqıĢlay ır, sənə baĢ əyərək ö z gündoğar ölkəsi ilə sənə 
itaət bildirir. Qoy s ənin xaç sevən dövlətin lütf ed ib u zaq bir xa lqı da təbəəliyinə
götürməyə razılıq vərsin ki, bizim göstərdiymiz itaət qarĢısında sənin ulu 
Ģöhrətinin ilahi xey irxahlığın b izə də bağlan mıĢ olsun‖.
Bu yazı xey irxah imperatora çatdırıldıqda, o sevinib Ģ ənləndi və o günü
böyük Ģadlıq içində keçird i. O, andlaĢ ma bağlamağ ı əmr edərək onunla səmimi 
ittifaqa girdi. O, CavanĢirə dəbdəbəli bə xĢiĢlər, söykənəcəyi qızıla tutulmuĢ 
bərbəzkli qızıl ta xt , qızılı saplarla tikilmiĢ paltarla r, öz be lind ən açdığı 
mirvarilərlə örtülmüĢ qılınc göndərdi. O, CavanĢirə proton-patrisi rütbəsi verdi, 
1200 [Avqan] ərlə rinə bə xĢiĢ olaraq patrisi, ipat, opoipat, stratelat v ə elist 
diplo mları göndərməy i əmr etdi. O, öz boynundan açaraq Ġsanın həyatvərici 
xaçın ın bir parçasını, həmçinin ö z sinəsində gəzdirmək üçün CavanĢirə göndərdi. 
(s. 144-145). 
 
XXV fəsil. Fər manı m surəti 
1
Burada alban tarixçisi hadisələrin gediĢini artıq üçqat t əqvim üzərində izləyir: III 
Yezdəgerdin hakimiyyətinin 20-ci ili (Ġran təqvimi), ərəb savaĢlarını 31-ci ili (hicri tarix) və CavaĢir
hakimiyyətinin 15-ci ili, hər biri ayrılıqda652-ci ilə düĢür, (bax: Məmmədova F. Göstərilən əsər, s. 
52-53). 
Taciklər-ilkin orta əsr qaynaqlarına ərəblərə verilən ad. 
2
Ermənistanda Ġran mərzmanı Smbat Baqratuni (644-654) ərəblər Zaqafqaziyaya yönələn 
kimi onlara ―vassal‖ olub, hakimiyyətlərini qəbul etmiĢdi.
3
Ġmperator II Konstantin (641-668) 

---

52 
 
―Sənə Girdiman ın hakimi və Avqanın knyazı sparapet və proton-patrisi 
hökmdar CavanĢirə, xilaskar xaçın xey irxahlığı və iltifatı olsunvə bizim Avqust 
hökmda adımızdan sənən sevgili barıĢıq salamı göndəririk. Biz sənin 
göndərdiyin salamlı-kəlamlı məktubu aldıq, o sənin tanrıya olan sevgisini 
göstərir, sən onun gündoğar ölkənlə b izə tabe olmağın ü zərinə götürməyin bizi 
sevindirdi. Buna görə də biz və bizdən sonra gələn uĢaqlarımız səninlə və sənin 
nəsli varislərinə səmimi, po zulma z segi ilə nəsildən-nəslə yüzillər boyu 
mə rhə mətdə bulunacağıq ‖.
CavanĢir mə ktubun mə zmunu b ild ikdən sonra onu böyük sevinc
bürüdü... 
Bunu eĢidən Aqvan katalikosu, yepiskoplar və bir ço x əsilzadə ada mla r
ilə , gül-ç içəklə onun görüĢünə gəlib, bu böyük Ģ ərafət münasibətilə xey ir-dua 
vərərdilə r. Orada onları va xt ı niza msız söhbətlərdə, içki həvəsində və ya xud 
yüngül zarafatlar içində deyil, mü layim əy ləncələr ilə keçird i. CavanĢir o gecəni 
keçirib ö z vətəninin qayğısını düĢünürdü. Dan ulduzu doğarkən o öz hökmdar 
paltarını geyinib ta xta ç ıxd ı, qapılar aç ıldı, yaraqlı döyüĢçülər içəri keçərə k onun 
hər iki yanında düzü lüb, dayandılar. Bundan sonra əsilzadə ada mlar qorxu iç ində 
bir-b ir içəri gəld ilər. Onun sarayında hər kəsə [öz payı] - əda lətli mühakimə və
amansız cəza hökmü çatırdı. O, eyĢ-iĢrətə qatılmayaraq bütün günü öz 
ölkəsinin iĢləri ilə məĢğul o lurdu. O, Qafqazın [hələ] vəhĢi kimi yaĢaya
tayfaların ı ağı ilə haqq yoluna gətirirdi. Beləliklə, Ġvəri sərhədlərindən Hun 
qapılarına
1
qədər və Araz çayına kimi parlaqcasına hökmranlıq edirdi. (s. 145-
146)