Azərbaycan tatlarının dilinin materialları əsasında
Yüklə 64 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin leksikası Talış dilində də bu şəkilçi işlənir: o z o lii
- ( k a r a ) məs.: la w q a r «biçinçi», p a r i g a r
Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin leksikası Talış dilində də bu şəkilçi işlənir: o z o lii «xəsb» və s. (107, 19). -d o n , -d u n . Bu şəkilçi isimlərə qoşularaq, yer, qab, alət adları və onların saxlandığı yer mənalarını yaradır. Məs.: n im ik d o n «duzqabı», q ə n d d a n «qənddan», g ila b d u n «gülab qabı», a h ə ş d u n «əhəng qabı», c im ə x o tım «paltar yığılan yer» və s. -d ə n şəkilçisi zərf düzəldir. O, Azərbaycan dili mənşəlidir. Məs.: z iid ə n «tezdən», p iiş ö d ə n «əvvəldən». Şübhə yoxdur ki, Azərbaycan dilində bu şəkilçi məhsuldar şəkilçilər sırasına aiddir. le -. İsimlərə qoşularaq, əzizləmə və kiçiltmə mənası bildirən sözlər yaradır. Məs.: x u v a r ile «bacıcan», b u r o r le «qardaşcan», p i y ə r l e «atacan», m ə m ə le «anacan», e llə «uşaqcığaz», a r u s le «gəlinciyəz» və s. Yəhudi tatlarının dilində bu şəkilçi -la /- le şəklində qeydə alınmışdır (234, 47). Bu şəkilçi İran dillərində, o cümlədən, talış və kürd dillərində -le, -ile, -ıd e , -lə formasında işlənərək, eyni semantikalı sözlər yaratmağa xidmət edir. -g il. Bu şəkilçi qohumluq bildirən sözlərə qoşularaq, mücərrəd mənalı isimlər əmələ gətirir. Məs.: x u v a r g il «bacılıq», b u r o r g i l «qardaşlıq» və s. İran dillərinin bəzilərində də - g ili şəkilçi qohumluq bildirən sözlərə artırıldıqda mücərrəd mənalı isim yaradır: b ir a r g ili «qardaşlıq», x u v a r g ili «bacılıq». -sa z. Bu şəkilçi isimlərə qoşularaq, sənət, peşə, məşğuliyyət bildirir. Məs.: k a r s a z «işçi», s ə h ə ts a z «saatsaz», d iir v ə n s a z «biçinçi», s ila h s a z «silahqayıran». Misallar: Bə muzeymun s ila h s o z h a n iş numi hişti. «Muzeyimizdə silahqayranların da işı var». -çı, -ç i. Bu şəkilçi Azərbaycan dilinə məxsus olub, tat 140 Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin leksikası dilinin özünə məxsus sözlərinə də qoşularaq sənət, peşə, məşğuliyyət sahibinin adını bildirir. Məs.: q ə le y ç i «qalayçı», iz im ç i «odunçu», d iiriiç i «yalançı», tiik u n ç i «dükançı», n im ə r ç i «keçəçi» və s. Misallar: Ye ta birey, ye ta nə birey, ye ta d u r u ğ ç i birey, «Biri var idi, biri yox idi, bir y a la n ç ı var idi» və s. Tat dilində işlənən Azərbaycan mənşəli -çi, -çı, -h ıq , - liik, -Hi, -siiz, -ki, -d ə sözdüzəldici şəkilçiləri məhsuldar şəkilçilər olub, dilin özünə məxsus sözlərlə də işlənir, yeni məfhumlar yaratmağa xidmət edir. Məs: d iir v ə n ç i «biçinçi», x iy o ç i «dəyirmançı», d u r u ğ ç i «yalançı», b ilu ğ «heyvalıq», s ə r lii «başlı», n ü m iik s ü z «duzsuz», u r u z k i «ogünkü» və s. (155, 19) Türk dillərinə məxsus -ç i şəkilçisinin fars dilində geniş valentlik daşıması, müxtəlif quruluşlu və mənşəli sözlərə artırılaraq, yeni sözlər yaratmasını L.Peysikov da qeyd etmişdir (251 , 77). Müasir fars dilində -ç i şəkilçisi ərəb, rus və Avropa dillərindən olan alınmalara qoşularaq, düzəltmə sözlər əmələ gətirir (119, 83-84). -g ə r . Bu şəkilçi də isimlərə qoşularaq, sənət, peşə və məşğuliyyət bildirən sözlər əmələ gətirir. Məs.: lə ş g ə r «işçi arı», k a r g ə r «işçi», a h ə n g ə r «dəmirçi». Misallar: İn əng lə ş g ə r i «Bu işçi arıdır». Bu şəkilçi orta fars, g a r , erkən fars, k a r variantlarında işlənir (119, 83-84); əfqan, -g a r (<* - k a r a ) məs.: la w q a r «biçinçi», p a r i g a r «ovsunçu» (180, 142), şuqnan. - gar a x a w c g a r «alaqvuran» (312, 344), orta fars. - g a r k a r h a m a r k a r «maliyyə məmuru» (266, 71-72). Müasir fars dilində -g ə r şəkilçisi nisbətən az məhsuldar şəkilçisidir və yalnız bir neçə fel kökü və əsaslarına əlavə edilib, onlardan iş görən, sənət, peşə və sahiblik məzmununu 141 Yüklə 64 Kb. Dostları ilə paylaş:
|