Azərbaycan tatlarının dilinin materialları əsasında
Yüklə 64 Kb. Pdf görüntüsü
|
Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin leksikası öyrənilmiş, həm də kifayət qədər tədqiq edilməmiş sahələrindəndir. Z.Verdiyevanın qeyd etdiyi kimi, ən çox insanla əlaqədar olan leksik tərkib öyrənilmişdir. Bu mövzuya aid 40 bölmədən 24-ü öyrənilmişdir (140, 321-323). Nəzərə almaq lazımdır ki, dilin lüğət tərkibinə daxil olan vahidlər qeydə alındığı kimi, nizama da salınır. Hər bir dilin orfoqrafıya, izahlı və digər lüğətləri leksik sistemin elementlərinin toplanması ilə yanaşı, nizama salınmasına da xidmət göstərir. Yazısız dillər və lüğəti olmayan dillərdə sözlərin toplanılıb qruplaşdırılması xüsusi mərhələ təşkil edir. Bu mərhələdən sonra toplanmış sözlərin tematik bölgüsü aparılır. Bölgü toplanmış materiallar əsasında aparıldığından bir sıra tematik qruplar diqqətdən kənarda qala bilər. Azərbaycan tatlarının dilindəki sözləri müxtəlif leksik- semantik qruplar üzrə qruplaşdırmaq vacibdir. Məsələn, bədən üzvlərinin adları, təbiət hadisələri, coğrafi obyektləri bildirən sözlər, qohumluq terminləri, məişət sözləri, ayrı-ayrı sənət sahələri üzrə sözlər və s. Bizim verəcəyimiz tematik bölgü və ya sözlərin leksik-semantik söz qrupları onlara daxil olan sözlərin həm sayı, həm də cəlb edilən yeni qruplarla əvvəlkilərdən fərqlənir. Eyni zamanda qeyd etməliyik ki, bu bölgüdə ayrıca sənət sahələri və terminoloji qruplarda birləşdirilən sözlərin bir qisminə aid tematik bölgü həmin sözlərin ayrıca təhlil obyekti olmasını istisna etməmişdir. Tat dilinin lüğət fonduna daxil olan sözlərin aşağıdakı leksik- semantik söz qrupları var: 1. Ev əşyaları və qab-qacaq adları: b ilm ə «boşqab», b ə s ti «güyüm», s a tıl «mis su qabı», q a q a la «saxsı banka» l ə i f «yorğan», n o lin «döşək», a b g ə r d u n «abgərdən», n ə ə lb ə k i «nəlbəki», m ə ş tə fə «aftafa», a ş p ə lö «aşsüzən», ə r s in «ərsin» (xəmiri kəsmək üçün alət), is tik o n «stəkan», q ə m ə ti «ət baltası», müq. et: azərb. dial, q ə m ə lti «iri bıçaq», k o r d a 159 Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin leksikası «bıçaq», müq. et: azərb. dial, g o r d a «ikiağızlı iri bısaq» (ADDL, I, 202), q e y ç i «qayçı», q a ş u ğ «qaşıq», q a ç q ın ı «qazan», b o lış «balış, yastıq», x o lin ç ə «xalça», m iz «stol», ııstııl «stul», q ə n d o b «qənddan», q ə fə d o n «çaynik», d ə m k e ş «dəmkeş», b is g «kabab şişi», k ir s in «kətil» və s. 2. Yemək və xörək adları: m tn «çörək», n im ik «duz» öii «su», ş ir «süd», ş ir ə v o «südlü sıyıq», viirii «umac», q ıır q ııt «qovrulmuş yarma», tiiv ə lo s «quymaq», s iy ə h ə lv a «qara halva» (səmənidən hazırlanır), ta r a h ə lv a «un halvası», d ıtğ «ayran», d ııv a v o «dovğa», h ə s i «əriştə», k o la m m «göyərtidən hazırlanmış çörək», d a r u n k ə r g i «zoğal qurusundan hazırlanmış qiymə», r u ğ a n a n u n «fəsəli», x o y ə k ə r g «yumurta», x o y ə g in ə «şirin qayğanaq», s ə r ə p ö «xaş» (baş-ayaq), a ş f n t o l ı «əvəlik aşı», q ilin p iy o z «kartof-soğan çığırtması», n ıtn ta r i «kartof şiləsi», h ə lis ə «ətli hədik», m ix lə m ə «qayğanaq» və s. 3. Paltar, parça və ayaqqabı adları: şe «köynək», r u ş e y «üst köynəyi», z ir ş e y «alt köynəyi», z ir ş a lv a r «alt şalvarı», o s tin «köynəyin qolu», p iis tin «şuba», k is ə «cib», ç a r ş ö «çarşab», ç a x ş iir «corab», o la t «paltar», lə ç ə y «ləçək», ş a lv o r «şalvar», ç it «çit», g iilm a x m a r «gülməxmər», q e y iş «qayış, toqqa», p a l t o k «palto», y ə y l ı ğ «yaylıq», d ə s m o l «dəsmal», s ə d ə f «düymə», ip ə y «ipək» və s. 4. Sənət və peşə adları: q ə le y ç i «qalayçı», q ə r ə v iilç i «qarovulçu», «gözətçi», ö v ç i «ovçu», m e ş ə b ə y i «meşəbəyi» və s. 5. Köhnə həyat tərzi ilə bağlı leksika: x ə r r o c (vergi, hərrac), q a z a m o t «qazamat», to c ir «tacir», ə m lo k «əmlak», k a r v o n s u r a «karvansara», v ə z ir «vəzir», v ə k il «vəkil», to b i «tabe», p o d ş o h «padşah», ş o h z o d a «şahzadə», n iik ə r «nökər» və s. 6. Yeni məişət, siyasət və mədəniyyətlə bağlı sözlər: iq tid o r «iqtidar», m iix o lifə t {{m ü xa lifət» , p a r t i y a «partiya», 160 Yüklə 64 Kb. Dostları ilə paylaş:
|