Azərbaycan türkləRİNİN

downloaded from KitabYurdu.az
 
22 
lə zgicə  Tsaylapan  və  Qantsax  sözlə rindəndir;  sakların  ö zləri  də   (o xucu  nə zərə  
almalıd ır  ki, Sak etnonimi Orta Asiyada yaşayan əhalinin adı kimi er. əv.  VII əsrə 
aid  «Avesta»  də  çəkilir)  lə zgicə  tsa x  adlanırd ı;  Dərbənd  şəhəri  binadan 
lə zgilərindir  (s.77);  a lban  katolikosu  Viro   (596-630)  lə zgid illi  xalq ların  xa rici 
düşmənlərlə  mübarizəsində  böyük  rol  oynamışdır  (s.3).  Şirvan  və  Şabran 
şəhərlərində  də  əhali  əvvəlcə  ləzgi  idi  (s.9);  azərbaycanlılar  «Qafqaz  tatarları»dır 
və  onlar  Kür  vadilərində  oturmuş  qızılbaşlardır  (s.16);   Ba kı  toponimin in  ö zü 
lə zgicədir;  Arsakda  (Daglı  Qarabağda),  Şəkidə,  Şirvanda,  Gəncədə,  Ba kıda, 
Qubada  yaranmış  xanlıq ların  torpaqları  ləzgid illi  xalqların  ərazisi  idi  (s.49)  və  s. 
Və  i.  A.  Eyn ilə  Zori  Balayanın  «Ocaq»  kitabındakı  sərsəmlə mə lər  kimi. 
 
Müəlliflərin  ixtisaca  nəçi  olduqları  bilin mir.  Lakin  kitabçada  yazılan lar 
onların  tarixdən  tamamilə  xəbərsiz  o lduqlarını  göstərir.  Sonra  da  ―  Sadval‖ 
cəmiyyəti  ―   Sa mu r‖  adlı  qəzet  nəşr  et məyə  başladı.  Be lə  b ir  qəzetin   nəşri  lə zgi 
xalq ının ço xmin illik tarixində əlamətdar hadisə kimi alqışa lay iqdir.  Lakin qəzetin 
səhifələrində Azərbaycan tarixinə dair səriştəsiz ya zılar da ö zünə yer tapdı. Elə bu 
vaxt  İqrar  Əliyevin bir elmi ju rnalda bu s ətirlərin  müəllifi haqqında növbəti mən fi 
rəyi çap olundu.  O,  məni A zərbaycandan Altaya qədər qədim türklər a xta rmaqda 
günahlandırırdı. ― Samur‖ qəzetinə belə bir şey lazım id i və tezliklə onu həm rusca, 
həm  lə zgicə   çap  etdi.  Lə zg i  xalq ı  min   illər  boyu  yaşadığı  əra zidə  indi  də 
yaşayır.Azərbaycan  ərazisi  hesabına  Ləzg istan  adlı  adlı  dövlət  yaratmaq  istəyən 
bəzi  lə zgi  xadimlə ri ― Alban‖ etnoniminə və Quba rayonundakı Alpan toponiminə 
tez  –   tez  istinad  edərək  hər  iki  adın   lə zg icə  o lduğunu  yazır  və  bununla  da 
Azərbaycana  qarşı  əra zi  iddiasın ı  tarixi  ba xımdan  əsaslandırmağa  ça lışırlar. 
Bununla əlaqədar o laraq bu adlar haqqında bəri başdan qısaca danışmaq la zım gəlir. 
 
Məsələ  burasındadır  ki,  Alpan,  Alban,  Alvan  və  Ağvan  (  ermənicə  
― Alban‖ nın tələffüzü və yazılışı) formalarında ― Alban‖ etno – toponimləri geniş 
areala  ma likd ir:  iki A lpani  kəndi –  Gürcüstanda; iki  Elpanos kəndi ( Alpan adın ın 
ermənicə  tələ ffü zü,  sondakı  ―  os‖  erməni  dilində  yunan  mənşəli  adlıq  hal 
şəkilçidir);  Ermənistanın Şərur –Dərələyəz qəzasında; ― Alpan dərəsi‖ yenə orada; 
Alpan kəndi –  Quba rayonunda; Alpanar ( sondakı “ar”  lə zgicə cə m şəkilç isidir) 
kənd xaraba lığ ı Azə rbaycan – Dağıstan sərhəddində.  
 
 
 
Alban forması: Albani  kəndi –  keçən əsrdə Lən kəran qəzasında; ― Alban 
təpələri‖  Na xçıvanda  (  a rxeo loq  Əziz  Novruzov  orada  qa zıntı  işləri  aparmışdır); 
Alban  qala  –  Qa x  rayonunun  Ləkit  kəndi  ya xınlığında;  Albani  kəndi  – 
Gü rcüstanda; Alban kəndi – Türkmənistanda.  
 
 
 
 
Alban  forması:  ―Alban  dərəsi‖  Qəbələ  və  Göyçay  arasında;  Alvanqala 
Gü rcüstanda; Alban kəndi -  Cənubi A zərbaycanın Əhər mahalında; Alvanaq kəndi 
–  Təbriz  yaxın lığ ında;  Alvan  (  Əlvan  dağı)    -  ―  Məhəmməd  və  Gü ləndam‖ 
nağılında çəkilir; lokalizəsi məlu m deyil.     
 
 
 
Ağvan  forması:  ―  Ağvan  istehkamı‖  –  Kolataq  çayın ın  Xaçınçaya 
töküldüyü  yerdə,  Murovdağın  ətəyində;  Ağvanlı  kəndi  keçən  əsrdə  Zəngəzurda; 

---

downloaded from KitabYurdu.az
 
23 
Ağvan xarabalığı – Şuşa rayonunun Malıbəyli kəndi ərazisində.  
 
Elmi   fa ktlar  beləd ir.  Bu qədər geniş areala   ma lik A lpan, Alban (Alban) 
adları  ləzgicə  o la  bilərmi?  Oralarda  hansı  Dağıstandilli,  yaxud  ləzg idilli  əhali 
yaşamışdır?  Belə  uydurma  priyo mlarla  oynanılan  oyun  nə  üçündür?  Kənardan 
fitvala ra uyaraq Azərbaycan-Dağ ıstan sərhəddini nəzərdən keçirməyi təklif edən və 
bununla  da  ləzg ilə ri  azə rbaycanlılarla  düşmən  mövqelərdə  qoymaq  istəyən 
siyasətbazlar bu oyunun nəticəsini, görünür, aydın dərk et mirlə r; qarışıq və qonşu 
yaşayan  iki  xalqın  nü mayəndələrinin  sakit  həyat  tərzin i  pozmaq,  evlərə  ölü m  və 
dağıntı  gətirmək  istəyənlərin   ardınca  kələkbazların  toruna  düşmüş  fərdlər  gedə 
bilər, lə zgi xa lqı yo x. 
 
 
 
 
 
 
Be ləliklə, A zərbaycanda qədimdə türkdilli əhalinin yaşadığını  inkar edən 
Azərbaycan  tarixç ilərinin  ö zlə ri  torpağımıza  qarşı  əra zi  iddiala rı  üçün  koridor 
açmışlar,  Səlcuq  oğuzlarının  işğalları  ilə  əlaqədar  olaraq  orta  əsrlərdə  cənubda 
atropatenlilərin, şima lda a lbanların türkləş məsi  konsepsiyasını Ş.  Smbatyan 1984-
cü  ildə  ―Alban  tarixi‖nin  Yerevanda  rusca  nəşrinə  qeydlərində  razılıq  hissi  ilə 
qarşıladı,  O,  cənubdakı  azərbaycanlılar  haqqında  yazmışdır  ki,  orta  əsrlərdə 
Atropatenada  səlcuq-oğuzlarının  məskunlaş ması  nəticəsində  azərbaycanlılar 
yarandı (24,  182). Şimaldakı azərbaycanləlar haqqında A. Ş. Mnasakanyanın fikri 
də eynilə be lədir: ―albanla r orta əsrlərdə tarix səhnəsindən çıxd ıla r, onların yerini 
türk-tatarlar tutdular‖ (144). 
 
 
 
 
 
 
Azərbaycan  türklərinin  bütünlükdə  mənşəyi  haqqında  konsepsiyanın 
mə zmunu beləd ir. Oxucu aydın görür ki, a zərbaycanlıla rın etnogenezi proble mində 
acınacaqlı  vəziyyət  vardır:  A zərbaycan  tarixşünaslığında  xalq ımızın  təşəkkü lü 
prosesində  etnik  varislik  inkar  ed ilmiş,  a zərbaycanlıların  burada  yaşamış  ulu 
əcdadları  ilə  tarixi  etnik  bağlılığı  q ırılmışdır.  A zərbaycanlıların  qədim  və  erkən 
orta əsrlər tarixi  Qərbi Avropa, rus, ermən i ,  fars, gürcü tarixçilərinin ya zdıq larına 
uyğunlaşdırılmış, bununla da xalq ımızın zəngin tarixi keçmişi ilə iftixar hissi məhv 
edilmişdir. Adamlarda tarixi  keçmişi ilə  iftixar hissi, vətənpərvərlik, torpaq qeyrəti 
aşılaya bilən zəngin tariximiz dərsliklərdə də ço x solğun verilmişdir.   
 
Azıq   mağarası,  Qobustan  qaya  təsvirləri,  Cavanşir,  Babək,  Şah  İs mayıl 
Xətai,  Koroğlu,  Qaçaq  Nəb i  və  b.  şəxsiyyətlərdən  qeyri  gənclərimiz  heç  nə 
bilmirlə r.Ulu  ə rənlərdən  Kaştarita,  Kia ksar,  Qau mata,  Atropat,Uru z,  Ərən, 
Vaçaqan  və  b.  böyük  tarixi  şəxsiyyətləri  xalq ımızın  kökündən  ayıraraq  başqa 
xalq lara  paylamışlar.  Xalqdan  gizləd ilmişdir  ki,  Ermənistanda  III  əsrdən  VIII 
əsrədək  ordu  ko mandanları  olan   Mamiqunlar  (ermənicə  mamikonianlar), 
Gü rcüstanda  Orbeli,  və  Bakradze  knyaz  nəsilləri  mənşəcə  türkdürlər.  Beləliklə, 
qədim  və   orta  əsrlə r  tarixi  ilə   məşğul  o lan  tədqiqatçıla rımızın   səriştəsizliyi 
ucbatından  xalq ımızın  tarixi  cılız  hala  salın mışdır.  M illət  hissi,  torpaq  qeyrəti, 
kişilik haqqında düşünən bəy nəsilləri,  ziyalılar, şair və yazıçılar  isə 30-cu  illərdə 
mahv ed ilmişdi.  Belə o lduqda cavanlarda  milli  iftixar hissi, torpaq qeyrəti, sözün 
əsil  mənasında  vətən  təəssübkeşliyi  (ona  görə  belə  deyirik  ki,  adamlarımızın  b ir 

---