Azərbaycan türkləRİNİN

downloaded from KitabYurdu.az
 
26 
əsasən Rusiyada. Ermənistanların dediklərin i sözsüz qəbul etmişlər. Diqqət verilsə, 
aydınlaşar  ki,A zərbaycan  ərazisində  qədimdə  türk  etnoslarının  yaşaması  fikrinə 
qarşı  çıxanların  çoxu  mü xtəlif  tarixi  dövrlərdə  türk  xalqların ın,  türk  dövlətlərin in 
tabeliyində  yaşamış  xalq ların  nü mayəndələrid ir.  Açıq  sezilir  ki,  onla rda 
ümu miyyətlə  türklərə  qarşı  nəsildən-nəslə  keçmiş  mənfi  emosiya  vardır.  Bunun 
nəticəsidir  ki,  er.  əv.  I  minilliy inin  əvvəllə rindən  mə lu m  olan  qədim  türk 
etnoslarının (mannalar,  madaylar, atropatenlər, albanlar, kimmerlər, skiflər, saklar, 
massaketlər,  sarmatla r,  qarqarlar,  dondarlar,  şira kla r  v ə  b.)  tarixi  Qa fqazd illi  və 
İrandilli  xalqların  tarixlərinə  calan mışdır.  Odur  ki,  başqırd,  qazax,  q ırğız,  ö zbək, 
türkmən  və  b.  türk  xalqların ın  mənşəyi  problemlərində  də  aydınlıq  yo xdur. 
Yu xarıda deyildiy ikimi, türk xalqların ın tarixini er. əv. III əsrdən-Mərkəzi Asiyada 
Şərqi  Hun  çarlığının  yaran masından  başlayırlar.  Rus  tarixçisi  A.  Bernştam  h ələ 
1946-c ı  ildə ya zmışdır: ― Həzə rdən keç irdiy imiz dövrdə (VI-VII əsrlə r-Q. Q.)  xa lq 
kimi  fo rma laşmış  türk  cə miyyətinin   qədimliy i,  göstərdiyimiz  kimi,  türk 
tayfaların ın  təşəkkül  tapdığı  Hun  mərhələsinə  gedib  çıxır‖  (71,86).  Deməli,  bu 
müəllifin fikrincə, türk tayfaları er. əv. III-I əsrlərdə təşəkkül tapmışdır.  Hələ buna 
şükür!  Rus şərqşünaslığının  fəxri sayılan   V.  V.  Bartold  kimi tarixçi yazmışdır ki, 
hunlar  türk  deyild i    (68,268).  N.  V.  Piqulevskaya  yazmışdır  ki,  IV-V  əsrlərdə 
hunların  içərisində  iranlılarla  yanaşı,  deyəsən  türklər  də  vardı  (156,780.  İ.  H. 
Əliyev  inandırmağa  çalışır  ki,  sarmatlar  (deməli,  onların  b ir  h issəsi  olan  şiraklar 
da!) türk yo x,  indiki İrandilli osetinlərin əcdadları id i (45).  Ümu mi fikir belədir ki, 
Qazaxıstan  və  Orta  Asiyada  eramızın  VI-VII  əsrlərinə  qədər  türk  dilli  əhali 
yaşamırd ı.  Türk  xalqların ın  qədim  tarixi  haqqında  saxta  fikirlər  rus 
tədqiqatçıların ın  nəza rəti  a ltında  başqırd,    qaza x,  ö zbək,  qırğız,türkmən  və  b. 
xalq ların  tarix  kitablarına  da  yol  tapmışdır.  Məsələn,  ―Qazaxıstan  tarixi‖nin  I 
cild ində  deyilir  ki,  qaza xla rın  ulu  əcdadları  Qa za xıstan  ərazisinə  orta  əsrlərdə 
gəlmədir  (33,198-199).  ―Özbəkistanın  tarixi‖  əsərinin  müəllifləri  yazırla r  ki, 
Özbəkistan  və  Qazaxıstan  ərazisində  eradan  əvvəlki  minillikdə  yaşamış  saklar 
İrandilli  idi  (37,38);‖Qırğızıstan  tarixi‖ndə  göstərilir  ki,  Qərğ ızıstan  ərazisinə 
türklər yaln ız Türk  xaqanlığı dövründə (VI-VIII əsrlər) gəlmişlər  (34,235); həmin 
kitabda qeyd olunur ki, ―XIII-XIV əsrlərdə Şərqi Türküstanın, Fərqanənin, Xarəzm 
və  Daşkənd  vadilərinin  kənd  və  şəhər  əhalisi  kütləvi  türkləş məyə  məru z  qaldı‖  
(34,603); ―Türkmənistan tarixi‖ kitabında deyilir ki, ―IX-XI əsrlərdə Orta Asiyanın 
çöllərində və şəhərlərində ço xlu  maldar tayfalar yaşayırdı. Bunların b ir h iss əsi Orta 
Asiya  çöllərinin  ən  qədim  sakin ləri  Hind-Avropa  dil  ailəsi  dillərində  danışan 
daxların  (türkmənlərdə  indiki  təkə  tayfasının!-Q.  Q.)  massagetlərin,  sakların 
sonrakı nəsilləri, bir h issəsi Mərkəzi Asiyadan türkdilli gəlmələr idi‖ (36,176-177). 
V.  V.  Bartold yazmışdır ki, q ırğızlar türkləşmiş  xalqdır (68,42), tatarlar türkləşmiş 
xalqdır  (68,43).  Türk  mənşəli  xatun  sözü  haqqında  o  yazır  ki,  İran mənşəli  soqd 
sözüdür (68,43), çünki köçərilərdə xatun (xanım) olmaz! Bəs, saklarda Sparetra (er. 
əv. IV əsr),  massaketlərdə To miris (er. əv.  VI əsr), Talestra (er. əv.  IV),  Buy-Arik 

---

downloaded from KitabYurdu.az
 
27 
(eranın  VI  əsrində  100  min lik  ordunun  başçısı  olmuş  bu  qadının  adı  Bizans 
mənbələ rində  Boyariks  kimi  ya zılar)  qadın  hökmdarla r  v ə  ordu  komandanları, 
―Kitabi  Dədə Qorqud‖dakı qadınlar, Nizaminin əsərlərində tarixi prototipləri hələ 
müəyyən  olun mamış  Nüşabə  və  Məhunbanu,  Azərbaycanda  Sara  xatun,  Orta 
Asiyada Türkan xatunlar və i. a . Xatunla r deyildilərmi?      
 
               
 
Qaraqalpaqların  etnik  tarixindən  danışarkən  T.A.Jdanko  yazır  ki,  Aral 
dənizi ətra fı əra zidə türkləş mə prosesi IV – VII əsrlərdən sonra baş vermişdir ( 110, 
111).Milliyyətcə  başqıırd   olan   R.  Ku zeyevin  fikirincə  başqırdların   ulu  əcdadla rı 
irandillililə rid i ( 124) və s.və i.a. 
 
 
 
 
 
Skifləri,  sakları,  sarmatla rı,  massagetləri,  kuşanları  və  e ftalitlə ri  (  ağ  
hunları) İran mənşəli saymaq la,  Orta Asiya və  Qazaxıstanın  indiki türk  xalqların ın 
türkləş miş  iranlılar  hesab  etməklə  rus  tədqiqatçıları  tərəfindən  tarix  elmi  eybəcər 
hala  salın mış,  türklərin   bəşər  tarixindəki  ro lu  heçə  endirilmişdir.  Halbuki,  Altay 
mənşəli  xa lqlar  Avropa  və  Asiyanın  qədim  və  erkən  orta  əsrlər  tarixin in  fəal 
iştirakçıları  kimi  min  illər  boyu  tarixi  hadisələrin  gedişinə  təsir  etmiş 
etnoslardır.Təkcə onu demək bəs edər ki, hunlar, Altay türkləri, avarlar, bolqarlar 
və xə zərlə r Cənub – Şərqi Avropanın, o cümlədən Şərqi slavyanların torpaqların ın 
almanların əcdadları qotlar tərəfindən, saklar, hunlar, uyğurlar, qırğızlar, kuşanlar, 
eftalit lər  (  ağ  hunlar)  və  turkutlar  isə  Mərkə zi  və  Orta  Asiyanın  İran  və  Çin 
tərəfindən  işğal  olun masının  qarşısını  a lmışlar.  Qəd im  türklə r  haqqında  indiki 
baxışlar  elmi  obyektivlikdən  kənar  mü lahizələrdir.  Həqiqət  budur  ki,  eradan 
əvvəlki  min illiklərdə  yaşamış  şumerlər,  kutilər,  lu lubilər,  kaslar,  mannalar, 
madayla r,  kaspilər,  a lbanlar,  kə mə rlər,  işku zla r,  saklar,  massagetlər,  sarmat lar, 
quqarlar  və  b.türkmənşəli  etnoslar  id ilə r.  De mə li,  türk  xalq larının  ço x  zəngin  və 
dolğun  tarixi  vardır.  Ona  görə  Altay  dil  ailəsinin   və  xüsusilə  türk  d illərin in 
N.A.Baskakov  tərəfindən  verilmiş  təsnifatı  (  70)  yarımçıq  və  birtərəflidir.  Çü mki 
bu təsnifatda türklə rin tarixi hunlardan qabağa getmir və qədim türklər dedikdə  VI 
–  XII  əsrlərdə  yaşamış  türklər  nəzərdə  tutulur.  Rus  tarixşünaslığında  Şimali 
Qafqa zda  və  Cənub  Şərqi  Avropa  çöllərində  IV  –  X  əsrlə rə  aid  türk  etnosların ın 
( bolqar, hun, sabir, avar, xə zə r, peçenek və b.) ―  ilkin türklər‖  adlandırılması (ba x: 
175) yalnız tarixi saxtakarlıqdır. Bəs, miladdan əvvəl həmin regionda yaşamış türk 
mənşəli kimmerlər, skiflər, sakla r, sarmat lar, şira kla r?  
 
 
 
Fikrimizi  aydınlaşdırmaq  üçün  Lev  Qu milyovun  qədim  türklər  haqqında 
bəzi  mü lahizə lərinə  diqqət  yetirək.  Şübhəsiz,  L.  Qu milyovun  əsasən  Türk 
xaqanlığ ına  həsr  olun muş  ―Qədim  türklər‖  kitabı  böyük  zəh mətin  məhsuludur. 
Lakin heç kim soruşmağa  cürət etmir qədim türklər  VI-VIII əsrlərdəki türklərd ir? 
Bəs  miladdan  qabaqkı  türklə r  haradadır?  Be lə   çıxır  ki,  türklə r  ya lnız  er.  əv.  III 
əsrdə  göydən  səbətlə  enmişlər!  A.  Qu milyov  ―ədim  türklər‖  əsərində  yazır  ki, 
―türklər  VI əsrdə yarandılar və sonra da yo x oldular, çünki azsaylı  idilər‖ (94,4). 
Başa  düşmək  o lmur:VI  əsrdə  Çindən  Dunaya  qədər  nəhəng  ərazini  əhatə  etmiş 
Türk  xaqanlığ ı adlı  imperiyanı bu ―azsaylı‖  xalq necə yaratmışdı?  L. Qu milyovun 

---